Ustrój polityczny Galicji

Ustrój polityczny Galicji w dobie autonomii – ustrój oparty na dyplomie październikowym z 20 października 1860 r. oraz na patencie lutowym z 26 lutego 1861 r.

W Galicji panował rozdział systemów władz na:

• państwowe (rządowe) z mianowanym przez Cesarza namiestnikiem i podległym mu aparatem,
• autonomiczne z Sejmem Krajowym.

Władze rządowe

• Król Galicji w unii personalnej z Austrią (Cesarstwem Austriackim) – stał na czele władz rządowych.
• Minister do spraw Galicji i „minister bez teki” – od 1871 r. stała funkcja w Wiedniu. Pierwszym ministrem był Kazimierz Grocholski.
• Centralnym urzędem administracji rządowej w Galicji było Namiestnictwo Galicji funkcjonujące w latach 1849–1918. Było one kontynuacją działającego wcześniej w latach 1772–1850 Gubernium Lwowskiego. Urząd ten był kierowany przez mianowanego i odwoływanego przez cesarza Namiestnika który kierował administracją krajową, w imieniu rządu miał inicjatywę ustawodawczą; przedkładał także monarsze uchwały Sejmu Krajowego do zatwierdzenia, formułując opinię. Podlegali mu starostowie (działali na szczeblu powiatu) oraz dyrektorzy policji we Lwowie i Krakowie Siedzibą namiestnictwa był Lwów.

Władze autonomiczne

przed lokalem wyborczym na krakowskim Kazimierzu podczas wyborów w 1907

Centralną instytucją władz autonomicznych w Galicji był Sejm Krajowy z siedzibą we Lwowie. W jego skład wchodzili wiryliści:

• trzech arcybiskupów lwowskich (rzymskokatolicki, greckokatolicki i ormiański),
• trzech diecezjalnych biskupów rzymskokatolickich (krakowski, przemyski i tarnowski) i dwóch greckokatolickich (przemyski i stanisławowski)
• rektorzy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Lwowskiego, od 1896 r. Politechniki Lwowskiej
• prezes Akademii Umiejętności

oraz posłowie z wyboru, wybierani w systemie kurialnym w kuriach:

• wielkiej własności ziemskiej,
• izb przemysłowo-handlowych,
• miast największych,
• gmin miejskich i wiejskich.

Do kompetencji Sejmu Krajowego należało ustawodawstwo krajowe. Od 1867 r. istniało domniemanie kompetencji na rzecz sejmów krajowych – ustawy jednak wymagały sankcji cesarskiej. Inicjatywę ustawodawczą mieli: rząd (namiestnik), Wydział Krajowy, komisje sejmowe oraz co najmniej 15 posłów. Do 1871 r. przysługiwało Sejmowi Krajowemu prawo desygnowania posłów do Rady Państwa (izby niższej parlamentu wiedeńskiego).

Wydział Krajowy – organ wykonawczy Sejmu Krajowego. Przygotowywał projekty ustaw sejmowych, reprezentował kraj przed rządem austriackim, zajmował się polityką zagraniczną i sprawował kontrolę nad samorządem terytorialnym. Jego kadencja trwała 6 lat. W jego skład wchodziło 3 członków wybranych przez Sejm Krajowy i 3 członków wybranych przez kurie. Przewodniczył mu marszałek krajowy.

Rada Szkolna Krajowa – na jej czele stał z urzędu namiestnik, zastępowany z reguły przez wiceprezesa Rady. W skład Rady wchodzili członkowie mianowani przez cesarza, 5 duchownych różnych wyznań, reprezentanci Wydziału Krajowego i rad miejskich Lwowa i Krakowa. Kierowała sprawami szkolnictwa (poza uniwersytetami, które podlegały bezpośrednio Ministerstwu Oświaty w Wiedniu).

Bibliografia

• Józef Buszko, Od niewoli do niepodległości (1864–1918), Kraków 2001.
• Jerzy Malec, Dorota Malec, Historia administracji i myśli administracyjnej, Kraków 2003.