Valdas Adamkus

Valdas Adamkus
Data i miejsce urodzenia	3 listopada 1926 ; Kowno
	Prezydent Litwy
Okres	od 26 lutego 1998; do 25 lutego 2003
Poprzednik	Algirdas Brazauskas
Następca	Rolandas Paksas
	Prezydent Litwy
Okres	od 12 lipca 2004; do 12 lipca 2009
Poprzednik	Artūras Paulauskas (p.o.)
Następca	Dalia Grybauskaitė
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Valdas Adamkus (ur. 3 listopada 1926 w Kownie^[1] jako Voldemaras Adamkavičius^[2]) – litewski i amerykański polityk, inżynier i działacz społeczny, prezydent Litwy (1998–2003 oraz 2004–2009).

Życiorys

Urodził się jako Voldemaras Adamkavičius, imię Valdas i nazwisko Adamkus przyjął w 1955^[2]. Jego ojciec był jednym z założycieli i wykładowców szkoły lotniczej w przedwojennej Litwie. Kształcił się w kowieńskim gimnazjum Aušra, podczas wojny przyłączył się do antyniemieckiego ruchu oporu^[3]. Kolportował wtedy podziemne czasopisma, m.in. patriotyczną gazetę „Jaunime, budėk!”. W 1944 wraz z rodzicami wyjechał do Niemiec, po krótkim pobycie powrócił jednak na Litwę w celu walki z sowieckim okupantem. Jeszcze w tym samym roku opuścił kraj. Ukończył litewskie gimnazjum w Niemczech, po czym studiował na wydziale nauk przyrodniczych Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium. Pracował w międzyczasie dla YMCA^[1]^[4].

W 1949 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych^[5], uzyskał obywatelstwo tego państwa^[6]. W 1960 ukończył inżynierię lądową w Illinois Institute of Technology^[1]. Początkowo pracował w fabryce produkującej części samochodowe, a następnie jako kreślarz w firmie inżynierskiej. Od początku lat 90. był zatrudniony w agencji federalnej Environmental Protection Agency, zajmował stanowisko zastępcy administratora i następnie do 1997 administratora regionu EPA zajmującego się ochroną Wielkich Jezior Północnoamerykańskich^[1].

Na emigracji zaangażowany w działalność na rzecz społeczności litewskiej. W 1951 założył klub sportowy dla mniejszości litewskiej pod nazwą Lituanica. Był aktywnym organizatorem demonstracji i petycji przeciwko zniewoleniu Litwy, w latach 1961–1964 wchodził w skład zarządu Lithuanian-American Community, działał również w innych litewskich emigracyjnych organizacjach pozarządowych. W 1983 zorganizował światowe zawody sportowców litewskich. Był aktywnym członkiem Partii Republikańskiej. Od 1972 co kilka lat odwiedzał Litwę, przewożąc publikacje o tematyce litewskiej zakazane w ZSRR^[1]^[3]^[4].

W 1993 prowadził kampanię wyborczą emigracyjnego kandydata na prezydenta Litwy Stasysa Lozoraitisa, włączył się również w kampanię umiarkowanych ugrupowań prawicowych w wyborach parlamentarnych w 1996^[3]. W 1997 został wpisany na ostatnie miejsce listy wyborczej Litewskiego Związku Centrum w wyborach do rady miejskiej w Szawlach^[7].

W 1997 wystartował jako niezależny w wyborach prezydenckich. Po pierwszej turze znacząco przegrywał z Artūrasem Paulauskasem, jednak w drugiej, przeprowadzonej 4 stycznia 1998, pokonał kontrkandydata, uzyskując 50,4% głosów^[8]. Opowiadał się za akcesją Litwy do NATO i Unii Europejskiej. 5 stycznia 2003 przegrał drugą turę kolejnych wyborów prezydenckich. Jego kontrkandydat, były premier Rolandas Paksas, dostał wówczas 54,7% głosów^[8]. Nowy prezydent już w 2004 został złożony z urzędu w wyniku procedury impeachmentu^[3], co skutkowało przedterminowymi wyborami. W drugiej turze z 27 czerwca 2004 Valdas Adamkus wynikiem 52,7% głosów pokonał Kazimirę Prunskienė^[8]. Drugą prezydencką kadencję zakończył 12 lipca 2009.

W latach 1951−2023 żonaty z Almą Adamkienė^[4]^[9].

Odznaczenia i wyróżnienia

Ordery i odznaczenia

Litewskie

Wielki Mistrz Orderu Witolda Wielkiego
Wielki Mistrz Orderu Wielkiego Księcia Giedymina
Wielki Mistrz Orderu Krzyża Pogoni
2003 – Łańcuch Orderu Witolda Wielkiego (Litwa)^[3]
2009 – Gwiazda Tysiąclecia Litwy^[10]

Zagraniczne

1998 – Krzyż Wielki Orderu Sokoła Islandzkiego^[3]
1998 – Krzyż Wielki Orderu Świętego Olafa (Norwegia)^[3]
1998 – Order Księcia Jarosława Mądrego I klasy (Ukraina)^[3]
1999 – Łańcuch Orderu Krzyża Ziemi Maryjnej (Estonia)^[3]
1999 – Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Grecja)^[3]
1999 – Łańcuch Orderu Zasługi Republiki Włoskiej^[3]
1999 – Order Orła Białego (Polska)^[3]^[11]
1999 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Malta)^[3]
1999 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Węgry)^[3]
2000 – „Przyjaźń” I stopnia (Kazachstan)^[3]
2001 – Krzyż Wielki Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa)^[3]
2001 – Krzyż Wielki Orderu Legii Honorowej (Francja)^[3]
2001 – Łańcuch Orderu Gwiazdy Rumunii^[3]
2002 – Order św. Mesropa Masztoca (Armenia)^[3]
2002 – Łańcuch Orderu Białej Róży Finlandii^[3]
2004 – Łańcuch Orderu Gwiazdy Białej (Estonia)^[3]
2005 – Łańcuch Orderu Izabeli Katolickiej (Hiszpania)^[3]
2005 – Stopień Specjalny Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi RFN (Niemcy)^[3]
2005 – Order Podwójnego Białego Krzyża I klasy (Słowacja)^[3]
2006 – Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia)^[3]
2006 – Łańcuch Orderu Zasługi (Węgry)^[3]
2006 – Krzyż Wielki Orderu Łaźni (Wielka Brytania)^[3]
2006 – Order „Za zasługi” I klasy (Ukraina)^[3]
2007 – Order Matki Teresy (Albania)^[3]
2007 – Order Chryzantemy (Japonia)^[3]
2007 – Łańcuch Orderu Infanta Henryka (Portugalia)^[3]
2007 – Order Zwycięstwa Świętego Jerzego (Gruzja)^[3]
2008 – Krzyż Wielki Orderu Lwa Niderlandzkiego (Holandia)^[3]
2008 – Łańcuch Orderu Zasługi (Chile)^[3]
2009 – Wielka Gwiazda Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii^[3]
2009 – Order Stara Płanina (Bułgaria)^[3]
2009 – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski^[3]^[12]
2009 – Order Wolności (Ukraina)^[3]

Nagrody i wyróżnienia

Otrzymał tytuł doktora honoris causa około 20 uczelni, w tym litewskich, polskich i amerykańskich^[3]. Otrzymał tytuł „Człowieka Roku” 2003 Forum Ekonomicznego^[13]. W 2012 został laureatem Nagrody Jana Nowaka-Jeziorańskiego. W 2022 otrzymał tytuł honorowego obywatela Wilna^[14].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Valdas Adamkus. clubmadrid.org. [dostęp 2016-09-21]. (ang.).
↑ ^a ^b Prezidentas Valdas Adamkus tapo Šiaulių miesto garbės piliečiu. 15min.lt, 9 września 2016. [dostęp 2016-09-21]. (lit.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am Valdas Adamkus. lrp.lt. [dostęp 2015-10-25]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Valdas Adamkus Biography. president.lt. [dostęp 2016-09-21]. (ang.).
↑ Elizabeth Sleeman: Who's who in international affairs 2003. Wyd. 3. Londyn: Europa Publications, 2002. ISBN 1-85743-156-1. OCLC 50526266. (ang.).
↑ President to Give Up His U.S. Citizenship. latimes.com, 10 stycznia 1998. [dostęp 2022-03-26]. (ang.).
↑ Lietuvos Respublikos savivaldybių tarybų rinkimai: 1997/03/03: Šiaulių miesto (Nr. 11) apygarda: Lietuvos centro sąjunga. vrk.lt. [dostęp 2016-09-21]. (lit.).
↑ ^a ^b ^c Elections in Lithuania. balticvoices.org. [dostęp 2016-09-21]. (ang.).
↑ Mirė buvusi pirmoji šalies ponia Alma Adamkienė. lrt.lt, 21 maja 2023. [dostęp 2023-05-21]. (lit.).
↑ „Lietuvos tūkstantmečio žvaigždė apdovanojo” Lietuvos prezidentą. 15min.lt, 25 czerwca 2009. [dostęp 2013-01-02]. (lit.).
↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 31 marca 1999 r. o nadaniu orderu (M.P. z 1999 r. nr 22, poz. 310)
↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 kwietnia 2009 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2009 r. nr 36, poz. 548)
↑ Nagrody Forum Ekonomicznego. forum-ekonomiczne.pl. [dostęp 2022-06-18].
↑ Valdas Adamkus Honorowym Obywatelem Wilna. wilnoteka.lt, 2 lutego 2022. [dostęp 2022-02-02].

[bio-1] Valdas Adamkus. clubmadrid.org. [dostęp 2016-09-21]. (ang.).

[:0-2] Prezidentas Valdas Adamkus tapo Šiaulių miesto garbės piliečiu. 15min.lt, 9 września 2016. [dostęp 2016-09-21]. (lit.).

[lrp-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am Valdas Adamkus. lrp.lt. [dostęp 2015-10-25]. (ang.).

[bio1-4] Valdas Adamkus Biography. president.lt. [dostęp 2016-09-21]. (ang.).

[5] Elizabeth Sleeman: Who's who in international affairs 2003. Wyd. 3. Londyn: Europa Publications, 2002. ISBN 1-85743-156-1. OCLC 50526266. (ang.).

[6] President to Give Up His U.S. Citizenship. latimes.com, 10 stycznia 1998. [dostęp 2022-03-26]. (ang.).

[7] Lietuvos Respublikos savivaldybių tarybų rinkimai: 1997/03/03: Šiaulių miesto (Nr. 11) apygarda: Lietuvos centro sąjunga. vrk.lt. [dostęp 2016-09-21]. (lit.).

[wyniki-8] Elections in Lithuania. balticvoices.org. [dostęp 2016-09-21]. (ang.).

[9] Mirė buvusi pirmoji šalies ponia Alma Adamkienė. lrt.lt, 21 maja 2023. [dostęp 2023-05-21]. (lit.).

[10] „Lietuvos tūkstantmečio žvaigždė apdovanojo” Lietuvos prezidentą. 15min.lt, 25 czerwca 2009. [dostęp 2013-01-02]. (lit.).

[11] Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 31 marca 1999 r. o nadaniu orderu (M.P. z 1999 r. nr 22, poz. 310)

[12] Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 kwietnia 2009 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2009 r. nr 36, poz. 548)

[13] Nagrody Forum Ekonomicznego. forum-ekonomiczne.pl. [dostęp 2022-06-18].

[14] Valdas Adamkus Honorowym Obywatelem Wilna. wilnoteka.lt, 2 lutego 2022. [dostęp 2022-02-02].

[a-15] Głowa państwa jako Przewodniczący Prezydium Rady Litewskiej

[b-16] z pełnego uznania, objął urząd nielegalnie

[c-17] z uznania międzynarodowego

[d-18] uznany oficjalnie za p.o. w 2009

[e-19] Głowa państwa jako Przewodniczący Rady Najwyższej

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[A]

[B]

[C]

[D]

[E]