Czajka zwyczajna

Czajka zwyczajna
Vanellus vanellus
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Nadrząd	neognatyczne
Rząd	siewkowe
Rodzina	sieweczkowate
Podrodzina	czajki
Rodzaj	Vanellus
Gatunek	czajka zwyczajna
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski
Zasięg występowania
letnie lęgowiska      zimowiska

Czajka zwyczajna, czajka, czajka pospolita (Vanellus vanellus) – gatunek średniego ptaka wędrownego z rodziny sieweczkowatych (Charadriidae), zamieszkujący niemal całą Europę i umiarkowaną strefę Azji aż po Pacyfik (do Morza Japońskiego). Zimuje w Europie Zachodniej, wyspach wschodniego Atlantyku, w północnej Afryce, basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim i Dalekim Wschodzie oraz w Indiach. Jest to zatem jeden z bardziej rozpowszechnionych ptaków błotnych. W Polsce, Holandii i północnych Niemczech występuje ¾ europejskich populacji. W Polsce występuje w całym kraju, choć nierównomiernie, bo najliczniej na wschodzie. Pojawia się też w niższych partiach gór. Zachodnio- i południowoeuropejskie populacje są osiadłe, ma na to wpływ łagodny klimat. Przeloty marzec-kwiecień oraz czerwiec i późniejsze miesiące.

Cechy gatunku 

Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W szacie godowej przód głowy, szyi i wole czarne. Wierzch głowy również czarny, z potylicy wyrastają długie pióra tworzące charakterystyczny czub. U samca ma 8-10 cm, u samicy tylko 5-7 cm. Boki głowy, pierś i brzuch białe. Wierzch ciała czarny z zielonkawym połyskiem, skrzydła czarne z połyskiem purpurowym. Pokrywy podogonowe rdzawe. W poprzek piersi ciągnie się czarny pas. Ogon biały, zaokrąglony, z czarną plamą na końcu. Na czarnych piórach głowy, szyi i piersi samicy widnieją drobne białe kropeczki.

W locie charakterystyczna sylwetka - zgięte, zaokrąglone od tyłu skrzydła od białego spodu lub wierzchu wyglądają jak litera "M", zakończone są czarnym upierzeniem. Leci z prędkością 50 km/h. W szacie spoczynkowej zacierają się granice między białymi i czarnymi plamami a głowa i podgardle stają się białawe. Młode osobniki są bardziej brązowe z bardzo krótkim czubkiem na głowie. Jest wielkości gołębia, ale ma znacznie dłuższe nogi.

Wymiary średnie 

dł. ciała ok. 30-35 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 65-85 cm
waga ok. 130-330 g

Biotop 

Bagna, wilgotne łąki, pastwiska, spuszczone stawy i brzegi zbiorników wodnych, jak również na suchych polach uprawnych, przy czym w pobliżu musi znajdować się woda. Unika wszelkich nierówności terenów jak pagórki czy zadrzewienia i krzewy zasłaniające widoczność, dlatego spotkać ją można na zupełnie odkrytym obszarze.

Toki 

Na lęgowiska wracają wcześnie, bo już w lutym i marcu wraz ze skowronkami zwiastującymi wiosnę. W okresie godowym w marcu samiec wykonuje akrobatyczne loty godowe z widowiskowymi skokami. Czajka bije wtedy gwałtownie skrzydłami na przemian wzbijając się i opadając. W powietrzu odwraca się na plecy, robi pętlę (looping), a towarzyszy temu świst skrzydeł i wydawany przenikliwy krzyk "kui kui kiuih kiuih". Różni się on od ostrzegawczego okrzyku, dźwięcznego "kiwit kiwit". Toki kończą się na ziemi, gdzie partnerzy biegają, kiwają się, kłaniają się sobie i rozpościerają ogony. W tym samym czasie samiec szykuje kilka jamek, a samica wybiera tę, która będzie przyszłym gniazdem. Samce mogą być monogamistami, jak również żyć w poligamii i posiadać do 4 partnerek. W drugim wypadku samiec wysiaduje gniazdo każdej partnerki po trochu.

Gniazdo 

Nieosłonięte zagłębienie w ziemi w otoczeniu niskich roślin (nie krępujących ruchów) wyścielone skąpo trawą. Czasem tworzy kolonie lęgowe.

Jaja 

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju-kwietniu 4 (bardzo rzadko 3 lub 5) brązowożółte jaja w ciemniejsze plamy. W gnieździe jaja ułożone są ostrzejszymi końcami do środka.

Czajka w locie

Okres lęgowy 

Jaja wysiadywane są przez okres 21-28 dni przez obydwoje rodziców, którzy w razie zagrożenia atakują drapieżnika z powietrza. Agresję przejawiają również gdy chodzi o ochronę młodych. Wrzeszczą wtedy przeraźliwie i dziobią napastnika. Mogą nawet gonić drapieżnika i ofiarnie walczyć mimo poniesionych ran. W puchu pisklęta mają biały kołnierzyk na karku od góry obrzeżony na czarno. Pisklęta, zagniazdowniki, kilka godzin po wykluciu biegają i zdobywają pokarm. Usamodzielniają się po 5 tygodniach, kiedy to umieją już latać. Włóczą się wtedy stadami po okolicy. Dojrzewają w pierwszym roku życia.

Najdłużej żyjąca czajka, której wiek oznaczył człowiek, miała 18 lat.

Jaja czajki

Pisklę

Pożywienie 

Owady i inne małe bezkręgowce jak pająki, robaki i mięczaki. Wyjątkowo zdarzają się małe ryby i żaby, również nasiona i źdźbła traw.

Pokarmu wyszukuje wśród niskiej roślinności lub na terenach zupełnie osłoniętych zbierając go lub wydłubując z ziemi. Żeruje spokojnie chodząc lub podbiegając.

Ochrona 

Objęta ochroną gatunkową ścisłą.

Istotna jest wysokość roślin na lęgowisku, która nie powinna przekraczać na początku okresu lęgowego około 8 cm wysokości. Wysiadujące ptaki mogą dzięki temu się widzieć, ale też mieć widok na okolicę co daje im poczucie bezpieczeństwa, a pisklęta bez przeszkód biegać. Na te warunki ma wpływ człowiek, który stosując nawozy może zwiększyć gęstość, wysokość i szybkość wzrostu roślinności. Lęgi i same gniazda są zagrożone wycinaniem w czasie wcześniejszych żniw, kiedy to młode jeszcze nie zdążą się usamodzielnić. Stosowane powszechnie chemikalia wybijają owady, główne pożywienie czajek. Pierwotne siedliska jak wilgotne łąki i torfowiska w wyniku osuszania musiał zamienić na tereny rolnicze. To wszystko powoduje spadek liczebności tego ptaka w Europie Środkowej i pojawianie się go tu głównie przy okazji przelotów z Europy Wschodniej.

Zobacz też

• ptaki Polski

Bibliografia

• Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
• Robert Jacek Dzwonkowski: Przyroda Polska. Warszawa: Mozaika, 2004. ISBN 83-89200-84-8.