Węzeł ratowniczy

Węzeł skrajny tatrzański

Węzeł ratowniczy (w żeglarstwie) lub węzeł skrajny tatrzański (nazwa używana we wspinaczce) – jeden z węzłów stosowanych we wspinaczce, żeglarstwie oraz ratownictwie. Szczególnie przydatny w sytuacjach, gdy wokół danego przedmiotu (własnego ciała, drzewa, bloku skalnego lub punktów zaczepienia uprzęży wspinaczkowej) należy zawiązać niezaciskającą się pętlę.

Zastosowanie w żeglarstwie

Jest jednym z najważniejszych węzłów żeglarskich o uniwersalnym zastosowaniu – umiejętność wiązania go jest wymagana od wszystkich żeglarzy. Stosowany między innymi do wiązania pętli na końcu cumy, mocowania końca liny do ucha oraz w wielu innych sytuacjach, w których potrzebna jest niezaciskająca się pętla, łatwa do rozwiązania nawet po obciążeniu węzła. Wbrew nazwie i obiegowej opinii nie jest używany do ratowania, zaś nauczany niekiedy sposób wiązania go na sobie nie ma większego zastosowania w praktyce.

Zastosowanie we wspinaczce

Dawniej używany do przewiązywania się liną w pasie. Obecnie bywa używany do łączenia liny z uprzężą (częściej jednak używa się do tego celu podwójnej ósemki), oraz do oplatania pętlą z liny dużych bloków skalnych lub drzew, wykorzystywanych jako element stanowiska. W obu przypadkach sam węzeł nie stanowi wystarczającego zabezpieczenia – konieczne jest wykonanie dodatkowego węzła zabezpieczającego wolny koniec liny.

Alternatywne formy węzła

Węzeł skrajny tatrzański (po lewej) i jego alternatywna forma (po prawej).
(a) - wolny koniec liny, (b) - obciążenie.

Istnieją dwie różne (nierównoważne topologicznie) formy węzła. Przyjmuje się, że w prawidłowo zawiązanym węźle wolny koniec liny wychodzi w kierunku wnętrza pętli (patrz rys.). Alternatywna postać węzła (z wolnym końcem na zewnątrz) jest znana w literaturze anglojęzycznej jako cowboy bowline lub Dutch Navy bowline. Według różnych źródeł, alternatywna forma może być zarówno "lepsza", jak i "gorsza" od postaci tradycyjnej, przy czym jako powód uznania jednego z wariantów za "gorszy" podaje się różnice w łatwości przypadkowego rozwiązania niezabezpieczonego węzła, oraz nieznaczne różnice wytrzymałości (bez podania wiarygodnych wyników badań).

Zalety

• jest łatwy do rozwiązania; w odróżnieniu od podwójnej ósemki, nie zaciska się nawet pod bardzo dużym obciążeniem
• pętla nie zaciska się wokół opasanego przedmiotu
• w żeglarstwie: może być wiązany jedną ręką

Wady (we wspinaczce)

• osłabia linę bardziej niż podwójna ósemka (wytrzymałość węzła skrajnego to ok. 63% wytrzymałości liny bez węzła, analogiczne dane dla ósemki – ok. 70%)
• wymaga dodatkowego węzła zabezpieczającego przed rozwiązaniem
• jest trudniejszy do skontrolowania (zwiększone ryzyko popełnienia błędu)

Uwaga

Niedopuszczalne jest rozciąganie pętli (patrz rysunek) bez przyłożenia odpowiednio dużej siły do obciążanego końca liny. Rozciąganie samej tylko pętli niezabezpieczonego węzła może spowodować zmianę jego konfiguracji i w konsekwencji – rozwiązanie się węzła. W szczególności, niedopuszczalne jest wpięcie tej pętli np. do punktu centralnego stanowiska i zawiśnięcie na niej (o ile węzeł nie jest prawidłowo zabezpieczony).

W literaturze takie nieprawidłowe użycie węzła skrajnego tatrzańskiego nazywane jest obciążaniem jednocześnie w trzech kierunkach – w istocie chodzi jednak o to, by siły rozciągające pętlę nie miały wartości wyższej, niż siła działająca na cały węzeł (oznaczona na rysunku strzałką).

Sposób wiązania

Poniższe ilustracje pokazują kolejne fazy wiązania węzła (nie pokazano dodatkowego węzła zabezpieczającego). Podpisy pod rysunkami stanowią mnemotechniczne ułatwienie w zapamiętaniu sekwencji czynności.

• 
  Z nory królika
• 
  wybiega królik
• 
  okrąża drzewo
• 
  i wraca do nory.

Bibliografia

• Craig Luebben: Wspinaczka w skale. tłumaczenie: Tomasz Kliś. Łódź: "Galaktyka", 2006. ISBN 83-89896-51-6.brak strony w książce
• Allen Fyffe, Iain Peter: Podręcznik wspinaczki. Łódź: "Galaktyka", 2003. ISBN 83-87914-09-6.brak strony w książce
• Wacław Sonelski: Sztuka wiązania węzłów. Katowice: STAPIS, 1995. ISBN 83-85145-66-4.brak strony w książce