Przejdź do zawartości

Władimir Putin

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Putin”. Zobacz też: inne znaczenia.
Władimir Putin
Владимир Путин
Ilustracja
Władimir Putin (2024)
Pełne imię i nazwisko

Władimir Władimirowicz Putin

Data i miejsce urodzenia

7 października 1952
Leningrad, ZSRR

4. Prezydent Federacji Rosyjskiej
Okres

od 7 maja 2012

Przynależność polityczna

Jedna Rosja

Poprzednik

Dmitrij Miedwiediew

10. Premier Federacji Rosyjskiej
Okres

od 8 maja 2008
do 7 maja 2012

Przynależność polityczna

Jedna Rosja

Poprzednik

Wiktor Zubkow

Następca

Dmitrij Miedwiediew

2. Prezydent Federacji Rosyjskiej
Okres

od 31 grudnia 1999[a]
do 7 maja 2008

Przynależność polityczna

Jedna Rosja

Poprzednik

Boris Jelcyn

Następca

Dmitrij Miedwiediew

6. Premier Federacji Rosyjskiej
Okres

od 8 sierpnia 1999
do 7 maja 2000

Przynależność polityczna

bezpartyjny

Poprzednik

Siergiej Stiepaszyn

Następca

Michaił Kasjanow

Faksymile
Odznaczenia
Order Honoru Order Przyjaźni Narodów (Białoruś) Order „Złoty Orzeł” Order „Manas” Order „Za wybitne zasługi” (Uzbekistan) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Wielki Orderu Świętego Karola (Monako) Wielki Łańcuch Orderu Oswobodziciela (Wenezuela) Order Króla Abdulaziza al Sauda I klasy (Arabia Saudyjska) Order José Martí (Kuba) Order Republiki Serbii I klasy Łańcuch Orderu Republiki Serbskiej Order Hồ Chí Minha (do 2014) Order „Znak Honoru” Medal „Za nienaganną służbę” II Klasy (ZSRR) Medal „Za nienaganną służbę” II Klasy (ZSRR)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa

Władimir Władimirowicz Putin, ros. Владимир Владимирович Путин, wym. vɫɐˈdʲimʲɪr vɫɐˈdʲimʲɪrəvʲɪtɕ ˈputʲɪn ( odsłuchaj) (ur. 7 października 1952 w Leningradzie[1]) – rosyjski polityk, działacz państwowy i funkcjonariusz służb specjalnych, prezydent Federacji Rosyjskiej w latach 2000–2008 i od 2012; wcześniej premier Rosji (1999–2000 i 2008–2012). Z wykształcenia prawnik.

Funkcjonariusz KGB (1975–1990), pracownik administracji Petersburga (1990–1996), urzędnik administracji prezydenta Rosji Borisa Jelcyna (1996–1998) i szef FSB (1998–1999). Od 8 sierpnia 1999 do 7 maja 2000 premier Rosji, a od 31 grudnia 1999 także pełniący obowiązki prezydenta Rosji. W 2000 i 2004 wybierany na prezydenta Rosji. Po ukończeniu drugiej kadencji objął stanowisko premiera Rosji (2008–2012). W 2012, 2018 oraz 2024 ponownie wybierany na prezydenta Rosji.

W 2022 został jednogłośnie uznany za zbrodniarza wojennego przez Senat Stanów Zjednoczonych[2][3] w związku z inwazją Rosji na Ukrainę, a w 2023 został objęty nakazem aresztowania przez Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze z oskarżeniem o zbrodnie wojenne[4].

Życiorys

Spiridon Putin, dziadek Władimira Putina, na zdjęciu pod koniec życia
Władimir Putin w 1960

Rodzina Putina posiada sięgające daleko wstecz tradycje „związków z władzą” w Rosji. Jak podaje brytyjski popularyzator historii Simon Sebag Montefiore w swojej monografii Stalin. Dwór Czerwonego Cara, dziadek Władimira Putina, Spiridon Iwanowicz Putin (1879–1965) jako chłopiec dostarczał posiłki dla Rasputina, później był kucharzem Lenina i szefem kuchni w jednej z willi Stalina[5].

Władimir Putin urodził się 7 października 1952 w Leningradzie (ówczesna nazwa Petersburga)[6][7]. Był drugim dzieckiem Władimira Spiridonowicza Putina (1911–1999), uczestnika II wojny światowej, w latach 50. XX wieku członka ochrony zakładu budującego wagony kolejowe, a następnie mistrza w tym zakładzie, i Marii Iwanowny z domu Szełomowej (1911–1998)[7][6]. Ich pierwsze dziecko – 2-letni Wiktor – zmarło w 1941, a przyczyną było prawdopodobnie niedożywienie i brak lekarstw[8].

Niektóre źródła uznają za wiarygodną relację Wiery Putiny (Osiepaszwili), podającej się za biologiczną matkę Władimira Putina. Według jej słów przyszły prezydent Rosji urodził się we wrześniu 1950 w obwodzie permskim jako nieślubny syn Wiery i żonatego mężczyzny Płatona Priwałowa, a od trzeciego do dziesiątego roku życia mieszkał z matką i ojczymem w Gruzji[9][10].

Chociaż mały Wołodia wychowywał się wśród lumpenproletariatu, to był rozpieszczany[8]. W książce Putin. Człowiek bez twarzy autorka Masha Gessen twierdzi, że w szkole podstawowej jako jedyny miał zegarek[8]. 1 września 1960 rozpoczął edukację w szkole podstawowej nr 193, położonej przy ulicy Baskowa, naprzeciwko swojego domu[11]. Przez pierwsze cztery klasy był pod opieką nauczycielki po kursach wieczorowych[12]. W piątej klasie był jednym z nielicznych w swojej liczącej ponad 45 uczniów grupie, który nie był jeszcze członkiem Pionierów, głównie z powodu swojego awanturniczego zachowania[11]. W końcu wstąpił w szeregi Pionierów, lecz z powodu awantur wkrótce został z nich wykluczony[13]. W szóstej klasie natomiast Putin na poważnie zainteresował się sportem – najpierw sambo, a następnie judo[11]. Nauczyciele nie wróżyli mu wielkiej kariery. Uważali, że w najlepszym wypadku będzie pracował w bezpiece, choć byli tacy co nie wykluczali, że Wołodia stoczy się na drogę przestępstwa[8].

W 1975 ukończył studia na Wydziale Prawa Państwowego Uniwersytetu w Leningradzie. W czasie studiów został członkiem Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, pozostając w niej aż do czasu zakazania jej działalności i rozwiązania w 1991. Już na studiach został dostrzeżony przez agentów KGB jako kandydat do służby[8]; kilka lat wcześniej, jako osiemnastolatek, osobiście udał się do siedziby KGB w Leningradzie, aby zadeklarować chęć zostania agentem[14]. W 1984 został wysłany do Instytutu Czerwonego Sztandaru im. Andropowa(inne języki), położonej w Moskwie szkoły szpiegowskiej, która miała go przygotować do służby zagranicznej[15][6].

Władimir Putin jako funkcjonariusz KGB około 1980

Po ukończeniu nauki w instytucie rozpoczął pracę w KGB jako oficer operacyjny[16]. W latach 1985–1990 służył w punkcie wywiadowczym KGB w Dreźnie, ówcześnie leżącym w Niemieckiej Republice Demokratycznej, gdzie miał się zajmować werbowaniem tajnych współpracowników (oficjalnie pracował jako dyplomata)[6][16].

W 1990 powrócił do ZSRR i objął stanowisko doradcy rektora w Leningradzkim Uniwersytecie Państwowym do spraw zagranicznych. W tym samym roku rozpoczął współpracę z przewodniczącym Rady Miejskiej Leningradu Anatolijem Sobczakiem. Po wyborze Sobczaka na stanowisko mera Leningradu (przemianowanego na Petersburg) Putin objął stanowisko przewodniczącego Komitetu Spraw Zagranicznych w urzędzie mera miasta. 20 sierpnia 1991, w trakcie trwania puczu moskiewskiego Putin wystąpił ze służby w KGB. W latach 1992–1996 pełnił funkcję zastępcy mera Petersburga, odpowiedzialnego za kontakty międzynarodowe i inwestycje zagraniczne[8]. Dzięki swojej pozycji miał możliwość nawiązania licznych kontaktów z osobami najwyżej postawionymi w państwie[8].

W sierpniu 1996 został powołany do pracy w administracji prezydenta Rosji Borisa Jelcyna. Inicjatorem ściągnięcia Putina do Moskwy był ówczesny szef administracji prezydenta Anatolij Czubajs. Putin objął stanowisko zastępcy szefa administracji nieruchomościami prezydenta, a w 1997 zastępcy szefa administracji prezydenta i szefa Głównego Zarządu Kontroli. Od maja do lipca 1998 był pierwszym zastępcą szefa administracji prezydenta. Od lipca 1998 do sierpnia 1999 był szefem Federalnej Służby Bezpieczeństwa (sukcesorki KGB). Od marca 1999 był jednocześnie sekretarzem Rady Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej.

W ciągu kilku lat pracy w centralnej administracji Federacji Rosyjskiej szybko zdobył zaufanie najważniejszych osób w państwie. Dzięki poparciu m.in. Anatolija Czubajsa i Borisa Bieriezowskiego został 9 sierpnia 1999 powołany na stanowisko premiera[17]. W Putinie upatrywano potencjalnego następcę Jelcyna na stanowisku prezydenta. Jako premier Putin wprowadził ponownie wojska rosyjskie na terytorium Czeczenii.

7 maja 2000 – Władimir Putin składa przysięgę, za nim jego poprzednik, Boris Jelcyn
7 maja 2012 – Władimir Putin składający przysięgę po raz trzeci
7 maja 2018 – Władimir Putin składający przysięgę po raz czwarty
7 maja 2024 – Władimir Putin składający przysięgę po raz piąty

Od 31 grudnia 1999, po rezygnacji Jelcyna ze stanowiska prezydenta, Putin pełnił obowiązki prezydenta Rosji (zgodnie z art. 92 ust. 3 Konstytucji Federacji Rosyjskiej[18]). W wyborach prezydenckich, które odbyły się 26 marca 2000 został wybrany na stanowisko głowy państwa. Uzyskał 52,9 procenta głosów. W kolejnych wyborach prezydenckich, które odbyły się 14 marca 2004 zdobył 71,2 procenta głosów i zwyciężył już w I turze. Największym problemem, z którym zmierzył się Putin, było osiągnięcie 50-procentowej frekwencji (wymaganej do ważności wyborów), co jednak udało się osiągnąć. 7 maja 2004 został zaprzysiężony na drugą czteroletnią kadencję na stanowisku głowy państwa[19].

Brał udział w wyborach do Dumy Państwowej, które odbyły się 2 grudnia 2007, jako kandydat otwierający listę wyborczą Jednej Rosji. Po wyborach nie objął jednak mandatu.

7 maja 2008 przekazał stanowisko prezydenta Dmitrijowi Miedwiediewowi. Tego samego dnia Miedwiediew przedstawił przewodniczącemu Dumy Borisowi Gryzłowowi kandydaturę Putina na stanowisko premiera. 8 maja 2008 Duma zatwierdziła kandydaturę Putina[b]. 4 marca 2012 roku został ponownie wybrany na prezydenta Federacji Rosyjskiej. 7 maja 2012 został zaprzysiężony i tym samym objął urząd prezydenta. 18 marca 2018 w kolejnych wyborach prezydenckich uzyskał 76,65% głosów i 7 maja 2018 złożył po raz czwarty przysięgę na sześcioletnią kadencję[20]. W dniach 15-17 marca 2024 w kolejnych wyborach prezydenckich uzyskał rekordowy wynik (87,3%), jednak same wybory zostały uznane przez opinię międzynarodową za niewiarygodne i sfałszowane, ponadto przeprowadzone niezgodnie z prawem krajowym, jak międzynarodowym[21].

Prezydentura i premierostwo

Prezydent Putin i prezydent Turkmenistanu Saparmyrat Nyýazow (2000)
Spotkanie Putina z prezydentem Brazylii Luizem Inácio Lulą da Silvą (2005)
Spotkanie prezydenta Putina z prezydentem Stanów Zjednoczonych George’em W. Bushem (2007)
Władimir Putin z premierem Indii Narendrą Modim (2014)

Sytuacja gospodarcza w okresie rządów

W początkowym okresie rządów Putina wyraźnie poprawiła się sytuacja gospodarcza kraju, Rosja uzyskała realne członkostwo w G8 i spłaciła większość swojego zadłużenia zagranicznego, m.in. zlikwidowała zadłużenie wobec Klubu Paryskiego. W 2000 roku zadłużenie zagraniczne kraju stanowiło ponad 50% PKB[22].

Wzrost gospodarczy, odczuwalna poprawa poziomu życia obywateli, realny wzrost pensji i emerytur oraz odmienne od czasów Jelcyna terminowe ich wypłacanie, a także spadek poziomu bezrobocia i inflacji stały się jednymi z przyczyn wysokiej popularności prezydenta w społeczeństwie[23]. Źródeł poprawy sytuacji gospodarczej należy upatrywać w czynnikach zewnętrznych, tj. we wzroście cen surowców, głównie ropy i gazu[24], od których gospodarka rosyjska jest uzależniona[25]. Za rządów Putina przeprowadzono też reformy podatkowe, wprowadzając podatek liniowy[26]. Wraz ze spadkiem cen surowców obserwowanych od roku 2014, sytuacja gospodarcza Rosji ulega systematycznemu pogorszeniu[27]. Wpływ na to mają także sankcje gospodarcze nałożone na Rosję po aneksji Krymu[28].

Wyróżnienia na arenie międzynarodowej

Imieniem Władimira Putina nazwano w 2011 roku jedną z nienazwanych wcześniej gór w Kirgistanie, w paśmie Tienszan[29].

Rankingi polityków

Kryzysy

Krytycy prezydenta zwracają uwagę na poważne kryzysy z okresu jego prezydentury: zatonięcie okrętu podwodnego „Kursk”[38] w sierpniu 2000 oraz ataki terrorystów czeczeńskich na Teatr na Dubrowce w Moskwie w październiku 2002 i na szkołę w Biesłanie we wrześniu 2004. Wszystkie te wydarzenia okazały się tragiczne w skutkach. Krytycy Putina twierdzą, że kierowane przez niego administracja i służby specjalne miały wykazać się nieudolnością w trakcie akcji ratunkowych. Zwolennicy wskazują na fakt, że wskutek zdecydowanych reakcji resortów siłowych spektakularne akcje terrorystyczne zostały zahamowane, czemu jednak przeczy choćby zorganizowany w 2024 zamach w Crocus City Hall w Krasnogorsku, który został zlekceważony przez rosyjskie służby ostrzegane wcześniej przez Amerykanów[39].

Oprócz tego wskazuje się, że w trakcie rządów Władimira Putina podejmowano próby zamachu na życie jego przeciwników politycznych, takich jak np. Aleksiej Nawalny, Aleksandr Litwinienko, Siergiej Skripal czy też Boris Niemcow[40][41][42] lub Elwira Wichariewa[43]. Z kolei oskarżenia o wykorzystywanie rosyjskich służb specjalnych do działań na terenie państw trzecich spotykały się z reakcjami Władimira Putina (np. po eksplozjach we Vrběticach w Czechach), który w odpowiedzi utworzył listę państw nieprzyjaznych Rosji[44].

Dążenia Putina i jego partii do zwiększania zakresu władzy oraz tolerowanie korupcji spotykały się z reakcją społeczną, np. w latach 2011–2012[45] czy 2017, gdy na terenie Rosji organizowane były wielotysięczne demonstracje społeczne[46].

W trakcie wojny z Ukrainą w dniach 23-24 czerwca 2023 na terenie Rosji doszło do tzw. buntu Grupy Wagnera. Równo dwa miesiące później, tj. 23 sierpnia 2023 miała miejsce katastrofa lotnicza, w której zginęli m.in. Jewgienij Prigożyn oraz Dmitrij Utkin, przywódcy Grupy Wagnera. W ocenie m.in. amerykańskiego Instytutu Studiów nad Wojną katastrofa była następstwem rozkazu wydanego przez Władimira Putina[47].

Czeczenia

Putin często jest obiektem krytyki działaczy i organizacji na rzecz praw człowieka, głównie ze względu na jego politykę względem Czeczenii. Zarzucają oni, że ta polityka doprowadziła w tamtym regionie do katastrofy humanitarnej, a prawa człowieka są w tej republice nagminnie łamane za całkowitym przyzwoleniem najwyższych czynników państwowych (obozy filtracyjne w Czeczenii). Krytycy Putina zarzucają mu, że swoimi działaniami doprowadził do eskalacji konfliktu na niespotykaną skalę i wzrostu zagrożenia terrorystycznego w samej Rosji. Putin działania w Czeczenii tłumaczył dążeniem do zachowania integralności terytorialnej Federacji Rosyjskiej oraz walką z międzynarodowym terroryzmem islamskim, zmierzającym jego zdaniem do rozbicia Rosji. Obserwatorzy jednak zwracają uwagę na fakt, iż istotne mogą być dla Rosji znajdujące się w Czeczenii złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Zbiegły do Wielkiej Brytanii podpułkownik FSB Aleksandr Litwinienko (zm. 2006) twierdził, że FSB po objęciu przez Putina funkcji premiera w 1999 na jego rozkaz przeprowadziła serię zamachów bombowych na bloki mieszkalne w Moskwie i Wołgodońsku. Hipotezę tę popierał również nieżyjący już Boris Bieriezowski. Wydaje się ona znajdować również uzasadnienie w przebiegu tzw. incydentu riazańskiego. Uwagę opinii publicznej zwrócił również fakt, że o zamachu w Wołgodońsku przewodniczący Dumy poinformował deputowanych trzy dni przed wydarzeniem[48].

Obarczanie Czeczenów odpowiedzialnością za zamachy oraz rajd czeczeńskiego oddziału, którego dowódcą był Szamil Basajew, na Dagestan pod hasłami zbudowania na Kaukazie islamskiego kalifatu stanowiły casus belli i posłużyły do rozpoczęcia nowej wojny w Czeczenii. Zwolennicy prezydenta chwalą go jednak, że swoimi działaniami doprowadził do stabilizacji sytuacji politycznej w Czeczenii. Z perspektywy czasu ocenia się, że zamachy i ich następstwa przyczyniły się do wzmocnienia poparcia społecznego dla Władimira Putina[49].

Stosunki z oligarchami

Niektórzy analitycy[kto?] uważają, że zmianę na stanowisku głowy państwa na przełomie 1999 i 2000 mogli popierać oligarchowie rosyjscy i członkowie tzw. „rodziny kremlowskiej” – najbardziej wpływowi politycy z najbliższego otoczenia prezydenta Jelcyna, którzy chcieliby zabezpieczyć swoje interesy, odsuwając jednocześnie od władzy nieprzewidywalnego i ciężko chorego przywódcę państwa, a wprowadzając na jego miejsce sprawnego administratora.

Późniejsze działania Putina pokazują, że takie oczekiwania inicjatorów zmiany na stanowisku prezydenta nie w pełni zostały zrealizowane, a w przypadku niektórych stronników Putina, np. Borisa Bieriezowskiego zmiana ta okazała się wręcz niekorzystna (Bieriezowski popadł w konflikt z Putinem i wyemigrował z Rosji).

Za rządów Putina ograniczono wpływy polityczne wielkich oligarchów, bądź wykorzystano ich pozycję ekonomiczną dla wzmocnienia roli prezydenta. Tych przedsiębiorców, którzy nie godzili się na współpracę z obozem prezydenckim i występowali przeciw niemu spotykały represje, czego przykładem może być aresztowanie i skazanie właścicieli koncernu Jukos – Michaiła Chodorkowskiego i Płatona Lebiediewa. Wiele z wyroków zapadających w rosyjskich sądach w głośnych sprawach krytycy Putina uznają za objaw rosnącego podporządkowania władzy sądowniczej prezydentowi.

Zmiany w aparacie władzy

W okresie prezydentury Putina dokonano daleko idących zmian personalnych nie tylko na najwyższych szczeblach centralnego aparatu władzy, ale także na szczeblu regionalnym. Krótko po objęciu władzy doprowadził do odwołania (po ujawnieniu tzw. kompromatów) prokuratora generalnego Jurija Skuratowa, który publicznie podnosił temat korupcji wśród czołowych polityków Federacji Rosyjskiej[50][51]. Za rządów Putina od władzy odsunięto część starej ekipy związanej z Borisem Jelcynem. W najbliższym otoczeniu prezydenta pozostała część „rodziny kremlowskiej” oraz najbardziej lojalni urzędnicy młodego pokolenia, m.in. minister ds. sytuacji nadzwyczajnych Siergiej Szojgu czy minister ds. reform gospodarczych German Gref. Eksponowane stanowiska zaczęli zajmować ludzie współpracujący wcześniej z Putinem (bądź to w administracji mera Petersburga, np. wicepremier Dmitrij Miedwiediew, bądź w ramach struktur służb specjalnych, np. były minister obrony Siergiej Iwanow). Niezwykle ważną rolę w otoczeniu prezydenta odgrywają tzw. siłowiki[52] – politycy wywodzący się ze środowiska służb specjalnych, za najbardziej wpływowego z nich uważano m.in. Iwanowa[53].

Poparcie polityczne

Wokół prezydenta zorganizowano ruch polityczny, zinstytucjonalizowany w ramach partii Jedna Rosja, utworzonej w 2001 przez proprezydenckich działaczy państwowych i oligarchów. W 2003 ugrupowanie to wygrało wybory parlamentarne i stało się najsilniejszą frakcją w Dumie Państwowej (niższa izba rosyjskiego parlamentu). Jej lider Boris Gryzłow pełni funkcję przewodniczącego Dumy. Charakterystyczną cechą tego ugrupowania jest brak jednoznacznego oblicza ideologicznego. Zasadniczą podstawą jego funkcjonowania jest nie wspólnota programowa, ale poparcie dla prezydenta i idea wzmocnienia jego ustrojowej pozycji. Istnieje też organizacja młodzieżowa organizacja Nasi, popierająca politycznie Putina[54] i ślubująca lojalność wobec niego[55], oskarżona o pro-putinowską propagandę i prokremlowski trolling[56][57].

Centralizacja władzy i ograniczanie demokracji

Antyputinowska demonstracja w Moskwie, 15 marca 2014

W ramach wzmacniania pozycji prezydenta odbywa się od czasu objęcia prezydentury przez Putina proces centralizacji władzy. Stopniowo ogranicza się uprawnienia gubernatorów obwodów i innych władz lokalnych oraz autonomię wielu republik wchodzących w skład Federacji Rosyjskiej. Kontroli działalności władz lokalnych mają służyć specjalni pełnomocnicy regionalni powoływani przez prezydenta.

Od początku rządów Władimira Putina charakterystyczny dla jego polityki był nieprzychylny stosunek do niezależnych mediów. Wyrazem tego było np. przejęcie niezależnej telewizji NTW już na początku pierwszej kadencji prezydenckiej[58]. Media, które nadawały przekaz niezgodny z oficjalną linią narzucaną przez władze, eliminowano także w kolejnych latach, czego przykładem był los rozgłośni radiowej Echo Moskwy oraz telewizji Dożd´ po inwazji Rosji na Ukrainę[59].

Walka o sukcesję

W czasie prezydentury Putina pojawiały się pomysły przeprowadzenia zmian w konstytucji umożliwiających mu kandydowanie na urząd głowy państwa na trzecią kolejną kadencję. W grudniu 2007 Putin oficjalnie udzielił poparcia jednemu ze swoich najbliższych współpracowników, wicepremierowi Dmitrijowi Miedwiediewowi, który wybrany został na prezydenta w wyborach z 2 marca 2008[60].

Nawiązania do tradycji radzieckiej

W trakcie prezydentury Putina nastąpił również zwrot ku pewnym elementom tradycji radzieckiej. W 2000 zmieniono melodię hymnu państwowego Federacji Rosyjskiej, w miejsce kompozycji Michaiła Glinki wprowadzono melodię dawnego hymnu radzieckiego autorstwa Aleksandra Aleksandrowa z nowymi słowami (które napisał Siergiej Michałkow, wcześniej autor słów hymnu ZSRR).

Szczególnie hucznie obchodzono 60. rocznicę zakończenia II wojny światowej w maju 2005. Zorganizowano m.in. wielką paradę na placu Czerwonym w Moskwie. Jednocześnie jednak w 2005 władze rosyjskie doprowadziły do ustanowienia nowego święta państwowego „Dnia Jedności Narodowej”, obchodzonego 4 listopada, w rocznicę wypędzenia w 1612 wojsk polskich z Moskwy, wprowadzonego w miejsce zniesionego święta rewolucji październikowej, obchodzonego dotychczas 7 listopada.

Putin także parokrotnie wypowiadał krytyczne słowa wobec rewolucji bolszewickiej i jej przywódców[61], a także znany jest jego pozytywny stosunek do religii prawosławnej, więc możliwa jest inna interpretacja, gdzie Putin budując świadomość nowej Rosji, sięga częściej do jej mocarstwowej historii niż tradycji radzieckiej.

Polityka zagraniczna

Okres prezydentury Putina jest uznawany za czas odbudowywania międzynarodowej pozycji Rosji i znaczącego wzrostu jej wpływów. Kształt rosyjskiej polityki zagranicznej także pozostaje przedmiotem poważnych dyskusji zwolenników i przeciwników prezydenta Putina. Wskazuje się, że charakterystycznymi elementami działań Putina są: podważanie dominującej pozycji Zachodu (w tym dążenie do koordynacji polityki z ChRL[62]), forsowanie podziału świata na strefy wpływów, podejmowanie agresywnych działań wobec państw sąsiednich, a także zwiększanie potencjału militarnego Rosji[63]. Znamienne było m.in. przemówienie Putina podczas 43. Konferencji Bezpieczeństwa w Monachium, gdy jednoznacznie skrytykował politykę USA i NATO i podważał ówczesny system bezpieczeństwa na świecie[64].

W polityce prowadzonej przez Putina widoczna jest też tendencja do przypisywania Rosji szczególnej roli w polityce państw byłego ZSRR, czego wyrazami już w początkowej fazie prezydentury były próba narzucenia Mołdawii tzw. Memorandum Kozaka w 2003[65][66], oraz stopniowy wzrost wpływu rosyjskich decydentów na Siły Zbrojne Republiki Białorusi[67]. Innym tego przykładem była inwazja na terytorium Gruzji w 2008, sprowokowana przez Rosję i przygotowywana od 2006, co strona rosyjska przyznała w 2012[68].

Relacje z krajami europejskimi

Władimir Putin i kanclerz Niemiec Angela Merkel (2014)

Jednocześnie Putin budował przyjazne relacje z niektórymi państwami Europy, zwłaszcza z Francją i Niemcami (dodatkowym atutem Putina w jego relacjach z władzami Niemiec jest jego biegła znajomość języka niemieckiego). Za sprawą pozytywnych relacji rosyjsko-francuskich i rosyjsko-niemieckich władze tych dwóch państw były niechętne krytyce poczynań rosyjskich w Czeczenii czy na Ukrainie. Jesienią 2005 r. międzynarodową (a w szczególności polską) opinię publiczną poruszył fakt zawarcia niemiecko-rosyjskiego porozumienia w sprawie budowy Gazociągu Północnego na Morzu Bałtyckim. Dodatkowym kontrowersyjnym faktem było wejście w skład rady nadzorczej spółki budującej Gazociąg byłego kanclerza Niemiec Gerharda Schrödera, który jeszcze jako szef rządu zabiegał o zawarcie porozumienia w sprawie Gazociągu.

Relacje z Ukrainą

Od wielu lat[od kiedy?] cechą charakterystyczną rosyjskiej polityki zagranicznej jest utrzymywanie silnych relacji z państwami byłego Związku Radzieckiego, przez krytyków odczytywane jako próby ingerencji w wewnętrzne sprawy tych państw. Przykładem tego może być poparcie władz rosyjskich, jakie zostało udzielone przed wyborami prezydenckimi na Ukrainie w 2004 Wiktorowi Janukowyczowi, kandydatowi ukraińskiego obozu władzy, którego zwycięstwo miało zapewnić utrzymanie i rozszerzenie rosyjskich wpływów na Ukrainie. W wyniku wydarzeń pomarańczowej rewolucji z 2004 na Ukrainie prezydentem został jednak nieprzychylny Rosji Wiktor Juszczenko, którego wybór został przyjęty przez władze rosyjskie z wyraźnym niezadowoleniem. Stosunki rosyjsko-ukraińskie uległy wówczas wyraźnemu ochłodzeniu, a władze Federacji Rosyjskiej z prezydentem na czele wielokrotnie podejmowały próby nacisku na nowe kierownictwo polityczne Ukrainy, m.in. poprzez konflikty na tle dostaw gazu[69].

W kwietniu 2008 na posiedzeniu Rady NATO-Rosja podczas szczytu NATO w Bukareszcie Putin skrytykował wysuniętą przez George'a W. Busha inicjatywę objęcia Ukrainy i Gruzji Planem Działań na rzecz Członkostwa (MAP), która została odrzucona wobec sprzeciwu grupy państw członkowskich (m.in. Niemiec, Francji, Włoch i Hiszpanii) na dzień przed jego wystąpieniem i zapowiedział uznanie kontynuacji tej inicjatywy za „bezpośrednie zagrożenie” dla bezpieczeństwa Rosji[70][71].

Rządzona przez Putina Rosja wywierała także presję na Ukrainę przeciwko podpisaniu umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską – w rezultacie Wiktor Janukowycz w 2013 odmówił podpisania umowy, co wywołało wybuch protestów społecznych[72]. Odsunięcie od władzy Wiktora Janukowycza i zwrot Ukrainy w kierunku zachodnim oraz podjęcie przez nią prodemokratycznych reform spowodowały reakcję Władimira Putina, który doprowadził w 2014 do aneksji Krymu przez Rosję i konfliktu zbrojnego na terenie Donbasu, a w 2022 do zbrojnej agresji wojsk rosyjskich na terytorium Ukrainy[73].

Relacje z Polską
Władimir Putin i premier Leszek Miller (2001)

Władimir Putin przebywał w Polsce dwukrotnie jako prezydent: z oficjalną wizytą w dniach 16–17 stycznia 2002[74] i jako gość uroczystości 60. rocznicy wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz-Birkenau w dniach 27–28 stycznia 2005[75], a następnie jako premier podczas obchodów 70-lecia wybuchu II wojny światowej 1 września 2009[76].

Poparcie udzielone pomarańczowej rewolucji z 2004 przez władze polskie stało się również przyczyną ochłodzenia relacji polsko-rosyjskich. Postawa prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, który uczestniczył w obradach ukraińskiego „okrągłego stołu” w roli negocjatora została oficjalnie skrytykowana przez Putina. W trakcie obchodów 60. rocznicy zakończenia II wojny światowej, 9 maja 2005, Putin w okolicznościowym przemówieniu nie wymienił Polski wśród najważniejszych sojuszników ZSRR w koalicji antyhitlerowskiej. Strona rosyjska odmówiła również uznania zbrodni katyńskiej za ludobójstwo. Władze rosyjskie podjęły wiele kroków, które zdaniem części obserwatorów spowodowały pogorszenie stosunków polsko-rosyjskich, m.in. 10 listopada 2005 wprowadzono zakaz importu produktów mięsnych pochodzących z Polski, zimą 2005 bez podania przyczyny przerwano dostawy gazu do Polski. Po objęciu funkcji prezydenta Polski przez Lecha Kaczyńskiego spekulowano o możliwości jego spotkania z Putinem, do czego jednak nie doszło.

8 lutego 2008 Władimir Putin przyjął w Moskwie po kilkuletniej przerwie wizytę polskiego prezesa Rady Ministrów, Donalda Tuska, któremu towarzyszyli sekretarze stanu Rafał Grupiński i Sławomir Nowak, ambasador Jerzy Bahr oraz minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski[77]; przedmiotem rozmów były zagadnienia gospodarcze, plany budowy Gazociągu Północnego przez Rosję i Niemcy oraz plany uruchomienia w Polsce amerykańskiej tarczy antyrakietowej[78].

10 kwietnia 2010, w godzinę po katastrofie polskiego Tu-154 w Smoleńsku, prezydent Dmitrij Miedwiediew powołał Władimira Putina na szefa specjalnej komisji rządowej ds. zbadania przyczyn katastrofy[79].

W latach 2019–2020 przy okazji różnych wypowiedzi i artykułów Władimir Putin kilkukrotnie oskarżał Polskę o współodpowiedzialność za udział w wydarzeniach prowadzących do wybuchu II wojny światowej i współpracę z III Rzeszą[80], usprawiedliwiając przy tym politykę prowadzoną przez Józefa Stalina[81]. Z kolei po rozpoczęciu w 2022 rosyjskiej inwazji na Ukrainę Władimir Putin wielokrotnie wygłaszał komunikaty, w których stwierdzał, że zagrożeniem dla integralności terytorialnej Ukrainy nie jest Rosja, lecz Polska[82][83].

Relacje ze Stanami Zjednoczonymi

Władimir Putin i prezydent USA Bill Clinton podczas spotkania w trakcie wizyty Clintona w Moskwie w czerwcu 2000
Władimir Putin i prezydent USA George W. Bush podczas podpisania traktatu Strategic Offensive Reductions Treaty w Moskwie w maju 2002
Władimir Putin i prezydent USA Barack Obama podczas spotkania na marginesie szczytu grupy G20(inne języki) w Chinach we wrześniu 2016
Prezydent USA Joe Biden i Władimir Putin podczas spotkania(inne języki) w Genewie w czerwcu 2021

Inny wymiar mają z kolei relacje rządzonej przez Władimira Putina Rosji ze Stanami Zjednoczonymi. Rosja formalnie poparła po zamachach z 11 września 2001 amerykańską walkę przeciwko terroryzmowi, żądając jednocześnie uznania swoich działań wymierzonych przeciwko bojownikom czeczeńskim za część międzynarodowej wojny z terroryzmem. Putin przy tym z zadowoleniem przyjął mające miejsce krótko po 11 września rozmieszczenie wojsk USA na terytorium środkowoazjatyckich sojuszników Moskwy w celu podjęcia działań w Afganistanie[84]. Z drugiej strony Rosja nie poparła interwencji sił sprzymierzonych w Iraku w 2003. Pogorszeniu się stosunków rosyjsko-amerykańskich sprzyjało również poparcie rządu USA dla „kolorowych” rewolucji w Gruzji w 2003 i na Ukrainie w 2004, w wyniku których władzę w tych krajach objęli politycy niechętni Rosji. Przyczyna leży też w sprzeciwie wobec budowy systemu obrony przeciwrakietowej w Polsce i Czechach, który nasilił się w 2007.

Władimir Putin jako prezydent Rosji wielokrotnie odbywał spotkania ze wszystkimi prezydentami Stanów Zjednoczonych, którzy pełnili urząd w trakcie jego prezydentury. Pierwszym urzędującym prezydentem USA w okresie prezydentury Putina był Bill Clinton – przyjechał on do Moskwy w czerwcu 2000, niecały miesiąc po inauguracji Putina na pierwszą kadencję prezydencką. Obaj przywódcy m.in. zwiedzili wówczas Kreml i uczestniczyli w koncercie jazzowym, a agenda ich rozmów obejmowała kontrolę zbrojeń, niepokoje na Kaukazie Północnym i sytuację na Bałkanach. Putin spotkał się z Clintonem jeszcze trzykrotnie, w tym raz w ojczyźnie Clintona – we wrześniu 2000 na Millennium Summit(inne języki) w Siedzibie Głównej ONZ w Nowym Jorku. Z następcą Clintona, George’em W. Bushem, Władimir Putin spotkał się w sumie 28 razy podczas jego dwóch kadencji prezydenckich. Rosjanin był pierwszym zagranicznym przywódcą, który zadzwonił do Busha po atakach z 11 września 2001, składając kondolencje i wyrazy wsparcia. W 2002 natomiast podpisał wraz z nim Strategic Offensive Reductions Treaty – dotyczący zbrojeń jądrowych traktat, który znacząco ograniczył arsenał strategicznych głowic jądrowych obu krajów. Bush pochlebnie wyrażał się o Putinie po swoim pierwszym spotkaniu z nim w 2001, twierdząc, że „spojrzał temu człowiekowi prosto w oczy” i „uznał go za bardzo szczerego oraz godnego zaufania”, poznając „istotę jego duszy”. Putin z kolei nazwał Busha „porządnym człowiekiem i dobrym przyjacielem”, dodając, że dobre stosunki z nim pomogły znaleźć wyjście z „najtrudniejszych i najbardziej konfliktowych sytuacji”. Ze sprawującym urząd przez dwie kadencje w latach 2009–2017 Barackiem Obamą Putin spotkał się dziewięć razy, co stanowi liczbę mniejszą, niż ta dotycząca spotkań Obamy z Dmitrijem Miedwiediewem, który pełnił urząd prezydenta Rosji w latach 2008–2012 (Putin był wówczas premierem Rosji) – wynosi ona dwanaście. O ile za prezydentury Miedwiediewa Moskwa i Waszyngton rozmawiały o „resetowaniu” stosunków rosyjsko-amerykańskich po zimnej wojnie i pracowały nad traktatami o kontroli zbrojeń, o tyle po powrocie Putina do władzy prezydenckiej w 2012 między oboma krajami narastały napięcia. Kreml oskarżył Zachód o ingerencję w sprawy wewnętrzne Rosji, twierdząc, że podsyca on antyrządowe protesty, które wstrząsnęły Moskwą w momencie, gdy Putin ubiegał się o reelekcję. W 2013 Obama odwołał swoją wizytę w Moskwie po tym, jak Rosja udzieliła azylu Edwardowi Snowdenowi, byłemu pracownikowi National Security Agency i sygnaliście, z kolei po tym jak w 2014 Kreml zaanektował Krym i wsparł separatystyczne powstanie we wschodniej Ukrainie Stany Zjednoczone i ich sojusznicy odpowiedzieli paraliżującymi sankcjami. Relacje Rosja–USA spadły do najniższego poziomu od czasów zimnej wojny, a dodatkowo skomplikowała je interwencja wojskowa Kremla w Syrii w 2015(inne języki) w celu wsparcia reżimu Baszszara al-Asada. Putin i Obama ostatni raz spotkali się w Chinach we wrześniu 2016, na marginesie szczytu grupy G20(inne języki), gdzie rozmawiali o Ukrainie i Syrii[84].

Gdy Obamę zastąpił Donald Trump, do końca jego pierwszej kadencji prezydenta USA w 2021 odbyło się ogółem sześć spotkań między nim a Putinem – w trakcie szczytów grupy G20 i organizacji APEC, a także rosyjsko-amerykańskiego szczytu w Helsinkach w lipcu 2018(inne języki), który zyskał sławę za sprawą dawanych na nim przez Trumpa wyrazów akceptacji zapewnień Putina, że Moskwa nie dopuściła się zarzucanej jej ingerencji w wybory prezydenckie w USA w 2016, i otwartego kwestionowania przez niego jednoznacznych ustaleń własnych agencji wywiadowczych[84]. Gdy prezydentem Stanów Zjednoczonych został Joe Biden, w trakcie jego jedynej kadencji Władimir Putin spotkał się z nim tylko raz – w Genewie w czerwcu 2021(inne języki), kiedy Rosja gromadziła wojska na granicy z Ukrainą, a Waszyngton wielokrotnie oskarżał Rosję o cyberataki[85][84]. Putin i Biden rozmawiali przez trzy godziny, bez przełomu. Wymienili wyrazy wzajemnego szacunku, ale stanowczo potwierdzili swoje skrajnie odmienne poglądy w różnych kwestiach. Kontaktowali się ponownie za pośrednictwem wideokonferencji w grudniu 2021, gdy napięcie wokół Ukrainy wzrosło. Biden zagroził sankcjami w przypadku inwazji Rosji na Ukrainę, a Putin zażądał gwarancji, że Kijów nie przystąpi do NATO, co Waszyngton i jego sojusznicy uznali za niemożliwe do spełnienia. Kolejna rozmowa między nimi poprzez łącza miała miejsce w lutym 2022, niecałe dwa tygodnie przed dokonaniem przez Rosję inwazji. Wtedy kontakty Rosja–USA na wysokim szczeblu urwały się, a od czasu inwazji nie doszło do żadnych publicznie ujawnionych rozmów[84]. Po powrocie do władzy w USA Donalda Trumpa w 2025 15 sierpnia tego roku w Anchorage na Alasce miało miejsce pierwsze spotkanie Putina z Trumpem od czasu inauguracji drugiej kadencji Trumpa(inne języki)[86][87]. Spotkanie to poprzedziło około pół tuzina publicznie ujawnionych rozmów telefonicznych między oboma przywódcami[84]. Było pierwszym od 2021 spotkaniem prezydentów Rosji i USA oraz pierwszym między Putinem i Trumpem przeprowadzonym na amerykańskiej ziemi[88][89]. Stanowiło też pierwszą wizytę Władimira Putina w Stanach Zjednoczonych od września 2015, kiedy to przemawiał na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ i spotkał się z Barackiem Obamą[89].

Relacje z Chinami

Władimir Putin i przewodniczący Chin Jiang Zemin podczas spotkania w Szanghaju w czerwcu 2001
Przewodniczący Chin Xi Jinping i Władimir Putin podczas ceremonii powitalnej w Wielkim Pałacu Kremlowskim w Moskwie w marcu 2023
Władimir Putin i przewodniczący Chin Xi Jinping podczas spotkania w Wielkiej Hali Ludowej w Pekinie w maju 2024

Na początku pierwszej kadencji prezydenckiej, 16 lipca 2001 Władimir Putin podpisał w Moskwie z przewodniczącym Chin Jiang Zeminem traktat o przyjaźni między Rosją a Chinami(inne języki), który wszedł w życie 28 lutego następnego roku[90][91]. W czerwcu 2021 Putin i przewodniczący Chin Xi Jinping ogłosili przedłużenie wygasającego w lutym 2022 traktatu o kolejne 5 lat. Przy tej okazji Putin stwierdził, że traktat doprowadził relacje chińsko-rosyjskie do „bezprecedensowo wysokiego poziomu” oraz określił go mianem „fundamentalnego dokumentu prawa międzynarodowego”. Rosyjski przywódca powiedział także, że współpraca rosyjsko-chińska „odgrywa stabilizującą rolę w sprawach globalnych”[92].

Podczas rządów Putina współpraca między oboma krajami na wszystkich polach, tj. militarno-technologicznym, gospodarczym i politycznym, została wzmocniona. Na tym ostatnim polu Rosja z Chinami współpracuje przede wszystkim w ramach BRICS i Szanghajskiej Organizacji Współpracy, ponadto obie strony regularnie wspierają się na arenie międzynarodowej np. w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, gdzie nie blokują swoich działań od 2004[93].Na początku lutego 2022, przy okazji zimowych igrzysk olimpijskich w Pekinie, Putin złożył oficjalną wizytę w Chinach, podczas której podpisał z przewodniczącym Xi Jinpingiem deklarację o „stosunkach międzynarodowych wchodzących w nową erę i globalnym zrównoważonym rozwoju”. Znalazło się w niej wzajemne poparcie dla chińskich interesów na Indo-Pacyfiku (obejmujących m.in. przejęcie Tajwanu) i dla rosyjskich postulatów bezpieczeństwa w Europie. Dokument odwoływał się do chińsko-rosyjskiej wizji nowego ładu międzynarodowego, której głównym elementem jest podważenie kluczowej roli USA i wartości bronionych przez to państwo oraz jego europejskich i azjatyckich partnerów, w tym przestrzegania prawa międzynarodowego czy standardów demokratycznych[94].

Dwa miesiące po inwazji Rosji na Ukrainę, w kwietniu 2022 najpierw przewodniczący Xi, a później minister spraw zagranicznych Chin Wang Yi przedstawili oficjalne stanowisko władz ChRL wobec „sytuacji na Ukrainie”. Postulowali m.in. wznowienie rozmów pokojowych między Rosją a Ukrainą (zerwanych po odkryciu rosyjskich zbrodni w Buczy), poszanowanie suwerenności i integralności terytorialnej wszystkich państw w duchu Karty Narodów Zjednoczonych (bez bezpośredniego odwołania do Ukrainy), odrzucenie „zimnowojennej mentalności” oraz sprzeciw wobec sankcji na Rosję[94]. W trakcie trwania rosyjskich działań wojskowych na Ukrainie państwa wspierające Kijów nieraz krytykowały Pekin za udzielanie pomocy Rosji, z kolei Chiny utrzymywały, że są stroną neutralną w konflikcie rosyjsko-ukraińskim[95]. W wymiarze symbolicznym dały temu wyraz np. w lutym 2023, kiedy to podczas szczytu grupy G20(inne języki) w Indiach odmówiły przyjęcia fragmentów oświadczenia grupy G20, w których „w najostrzejszych słowach” potępiono agresję Rosji[96]. W tym samym roku, w dniach 20–22 marca Xi Jinping złożył oficjalną wizytę Władimirowi Putinowi w Rosji(inne języki), którą Pekin określił mianem „podróży pokoju” i podczas której Xi miał „odegrać konstruktywną rolę w promowaniu rozmów pokojowych” w sprawie wojny na Ukrainie[97][98]. Xi był pierwszym zagranicznym przywódcą, który odwiedził Putina po tym, jak ten kilka dni wcześniej został przez Międzynarodowy Trybunał Karny obłożony nakazem aresztowania[98].

Inwazja Rosji na Ukrainę spowodowała zacieśnienie współpracy między Rosją a Chinami w wielu dziedzinach[93][95]. Od tego czasu Rosja stała się coraz bardziej zależna od chińskiego wsparcia, zarówno pod względem gospodarczym, jak i wojskowym[93]. W samym 2022 dwustronna wymiana handlowa wzrosła o ponad 30% (do 190 mld dolarów), a ChRL stała się najważniejszym partnerem handlowym Federacji Rosyjskiej[94]. Po inwazji Moskwa coraz bardziej polegała na Pekinie jako kluczowym odbiorcy swoich surowców po wprowadzeniu zachodnich sankcji, które znacznie ograniczyły jej dostęp do rynków europejskich. W 2023 Rosja została największym dostawcą ropy naftowej do Chin, wyprzedzając Arabię Saudyjską[93].

Relacje z krajami afrykańskimi

Za jego rządów Rosja zaczęła zwiększać swoje wpływy w Afryce. W 2021 Putin udzielił po zamachu stanu w Mali w 2021 roku wsparcia nowemu przywódcy Assimi Goitcie, wysyłając do Mali wojskowych z Grupy Wagnera, zaś po jej likwidacji utworzono w jej miejsce Korpus Afrykański. W kwietniu 2024 kontyngent Korpusu Afrykańskiego został wysłany do Nigru, aby udzielić wsparcia rządowi powstałemu po zamachu stanu. Putin rozpoczął także bliską współpracę z przywódcą Burkiny Faso Ibrahimem Traoré, obejmującą wsparcie gospodarcze i polityczne oraz wysłanie brygady paramilitarnej do Burkiny Faso. We wszystkich tych państwach Rosja kreowała się na obrońcę Afryki od francuskiego neokolonializmu[99][100][101][102].

Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Soczi

4 lipca 2007, na 119. sesji MKOl, podjęto decyzję o przyznaniu organizacji 22. Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2014 rosyjskiemu kurortowi czarnomorskiemu – Soczi. Przyznanie Soczi organizacji Igrzysk uważa się w Rosji za jeden z ważniejszych międzynarodowych sukcesów Putina, który w pierwszej połowie 2007 osobiście zaangażował się w akcję promocyjną rosyjskiego miasta. Prezentując kandydaturę Soczi na forum MKOl Putin po raz pierwszy publicznie przemawiał po angielsku.

Zaangażowanie w wojnę domową w Syrii

Prezydent Syrii Baszszar al-Asad i Władimir Putin podczas spotkania w listopadzie 2017

Od początku rozpoczętej w 2011 wojny domowej w Syrii, putinowska Rosja (wspólnie z Iranem) zapewniała reżimowi prezydenta Baszszara al-Asada pomoc wojskową, finansową i dyplomatyczną, niezbędną do utrzymania się u władzy[103]. Dodatkowo w pierwszym roku wojny Syria podpisała kontrakt na zakup wartej miliardy dolarów rosyjskiej broni[104]. By ochronić sojusznika przed grupami rebelianckimi dążącymi do jego obalenia i zwalczać dżihadystów (w tym tych z Państwa Islamskiego), Rosja w 2015 rozpoczęła bezpośrednią interwencję wojskową(inne języki), polegającą głównie na uderzeniach rakietowo-lotniczych wymierzonych w rebeliantów i ludność cywilną. Działania lądowe prowadzili przede wszystkim najemnicy z Grupy Wagnera i firmy Redut (od 2018) we współpracy z lokalnymi siłami[103]. Interwencja militarna Rosji podczas syryjskiej wojny domowej pozwoliła Asadowi odzyskać kontrolę nad większością terytorium państwa (przed nią syryjskie siły prorządowe traciły kolejne części terytorium na rzecz opozycyjnych ugrupowań), zmieniając dynamikę konfliktu. Umocniło to przy tym wpływy Rosji na Bliskim Wschodzie i zagwarantowało jej wsparcie polityczne ze strony Asada. Choć od początku interwencji Rosja prezentowała ją także jako wsparcie w zwalczaniu islamistycznych bojówek i organizacji terrorystycznych, tylko niewielka część jej operacji była skierowana przeciwko Państwu Islamskiemu. Rosja nie dołączyła także do Międzynarodowej Koalicji do walki z PI[105]. Kiedy w grudniu 2024 rebelianci wkroczyli(inne języki) do Damaszku, Rosja udzieliła obalonemu syryjskiemu prezydentowi azylu, ponadto w kontaktach z nowymi władzami kraju starała się zabezpieczyć swoje dwie bazy wojskowe, położone na śródziemnomorskim wybrzeżu Syrii – lotniczą w Humajmim i morską w Tartusie(inne języki), które odgrywały znaczącą rolę podczas interwencji w Syrii i które były jedynymi bazami wojskowymi Moskwy znajdującymi się poza obszarem postradzieckim[106][103].

Działania polityczno-wojskowe przeciwko Ukrainie

Aneksja Krymu
 Osobny artykuł: Aneksja Krymu przez Rosję.
Podpisanie traktatu o przyjęciu Krymu w skład Federacji Rosyjskiej, 18 marca 2014

Po ogłoszeniu wyników referendum w sprawie statusu politycznego Krymu, 18 marca 2014 na Kremlu w Moskwie, podpisano traktat o przyjęciu półwyspu i Sewastopola w skład Federacji Rosyjskiej. Stronę rosyjską reprezentował Władimir Putin, Republikę Krymu premier Siergiej Aksionow, przewodniczący krymskiego parlamentu Władimir Konstantinow oraz mer Sewastopola Aleksiej Czałyj[107]. Po aneksji Krymu, Putin po raz pierwszy wizytował Krym 9 maja 2014, biorąc udział w uroczystościach 69. rocznicy zwycięstwa nad hitlerowskimi Niemcami i 70. rocznicy wyzwolenia Sewastopola[108].

W lutym 2015, w wyniku mińskich rozmów prezydenta Rosji Władimira Putina, kanclerz Niemiec Angeli Merkel, prezydenta Francji François Hollande’a oraz prezydenta Ukrainy Petra Poroszenki, podpisano deklarację przez uczestników tzw. trójstronnej grupy kontaktowej w sprawie uregulowania konfliktu na Ukrainie[109]. Dokument zatytułowany jako „Kompleks działań w sprawie realizacji mińskich porozumień” gwarantował od 15 lutego 2015 m.in. przerwanie działań zbrojnych oraz wycofanie przez obie strony konfliktu ciężkiego uzbrojenia[110].

Inwazja na Ukrainę
 Osobny artykuł: Inwazja Rosji na Ukrainę.

24 lutego 2022, po ośmiu latach działań hybrydowych, zainicjował militarną inwazję rosyjskich wojsk na Ukrainę. Trzy dni później, 27 lutego 2022 prokurator generalna Ukrainy, Iryna Wenediktowa zapowiedziała udowodnienie Władimirowi Putinowi w uczciwym procesie, że jest on mordercą i zbrodniarzem wojennym[111]. Zapowiedziano również pociągnięcie Rosji do odpowiedzialności przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym w Hadze[112]. Odrębne postępowanie w tej sprawie rozpoczął również Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości[113][114]. Władimir Putin został uznany za zbrodniarza wojennego – 16 marca 2022 przez Senat Stanów Zjednoczonych (jednogłośnie)[115], a 23 marca 2022 przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (poprzez aklamację)[116][117]. 21 września 2022 Władimir Putin podczas swojego telewizyjnego wystąpienia ogłosił częściową mobilizację[118]. 17 marca 2023 Międzynarodowy Trybunał Karny wydał nakaz jego aresztowania, podejrzewając, że ponosi on „odpowiedzialność za zbrodnię wojenną polegającą na bezprawnej deportacji ludności (dzieci) oraz bezprawnym przesiedleniu ludności (dzieci) z okupowanych obszarów Ukrainy do Federacji Rosyjskiej”[119].

Władimir Putin doprowadził do tzw. referendów na części terenów czterech obwodów Ukrainy ws. aneksji ich przez Rosję, a następnie groził użyciem broni jądrowej w razie prób odzyskania tych terytoriów przez Ukrainę[120]. W 2023 przemieścił część rosyjskiego arsenału jądrowego na terytorium Białorusi[121].

Życie prywatne

Rodzina

Ślub Władimira Putina z Ludmiłą Szkriebniewą, 28 lipca 1983

W 1980, w czasach pracy w pierwszym oddziale KGB w Leningradzie, Władimir Putin poznał Ludmiłę Szkriebniewą, stewardesę wewnętrznych linii lotniczych, która akurat przyleciała z przyjaciółką do Leningradu na trzy dni. Bliższa relacja między obojgiem narodziła się podczas trzech grupowych wyjść do teatru im. Arkadija Rajkina(inne języki), na które Putin był zapraszany przez swojego przyjaciela[6]. Po trzech latach znajomości Putin oświadczył się Ludmile, a następnie 28 lipca 1983 odbył się ich ślub[6][11]. Małżonkowie doczekali się dwóch córek: Mariji(inne języki) (ur. 28 kwietnia 1985 w Leningradzie) i Katieriny (31 sierpnia 1986 w Dreźnie)[122][6][11]. W późniejszych latach obie studiowały na Petersburskim Uniwersytecie Państwowym – Marija na wydziale biologicznym, zaś Katierina na wydziale języków wschodnich, ze specjalizacją w języku japońskim[123]. Według ustaleń niezależnych rosyjskich mediów, za sprawą Mariji Władimir Putin jest dziadkiem dwojga wnuków, urodzonych w 2012 i 2017; sam Putin w wywiadzie dla telewizji NTV z czerwca 2017 poinformował, że niedawno narodził się jego drugi wnuk[124][125]. W 2022 niektóre media doniosły, że Putin ma też wnuczkę dzięki swojej młodszej córce[126][127].

W kwietniu 2008 rosyjski tabloid „Moskowskij korriespondient(inne języki)” doniósł, że dwa miesiące wcześniej Putin potajemnie rozwiódł się z żoną Ludmiłą i 15 czerwca 2008 poślubi byłą rosyjską gimnastyczkę artystyczną Alinę Kabajewą. I chociaż zarówno Putin jak i rzeczniczka Kabajewej zaprzeczyli pogłoskom o bliskiej relacji między nimi, Grigorij Niechoroszew, redaktor naczelny tabloidu, bronił artykułu, twierdząc, że dziennikarze spędzili tygodnie na sprawdzaniu faktów i że opinia publiczna ma prawo wiedzieć wszystko – czy to prawdę czy to fałsz – na temat swojego prezydenta[128]. „Moskowskij korriespondient” niedługo potem przestał istnieć – pod koniec października 2008 ukazało się jego ostatnie wydanie[129].

6 czerwca 2013 Ludmiła i Władimir Putinowie w wywiadzie dla telewizji Rossija 24 ogłosili, że są w separacji, która zdaniem Ludmiły, była „ich wspólną decyzją”. Ludmiła dodała także: „Nasze małżeństwo się rozpadło, ponieważ prawie się nie widujemy”[130]. 2 kwietnia 2014 Kreml potwierdził, że rozwód Putinów został sfinalizowany[131].

Kuzynem (bratem stryjecznym) Władimira Putina jest Igor Putin, były wojskowy, a później polityk, przedsiębiorca i m.in. wiceprezes Master Banku(inne języki), który oskarżany był o udział w różnych procederach tzw. prania pieniędzy[132].

Religia

Władimir Putin podczas nabożeństwa wigilijnego w Cerkwi Opieki Matki Bożej(inne języki) we wsi Turginowo(inne języki) w obwodzie twerskim w styczniu 2016

Putin w przestrzeni publicznej prezentuje się jako pobożny wyznawca prawosławia[133]. Jak sam twierdził, został ochrzczony niedługo po narodzinach, a jego matka była gorliwą chrześcijanką, co nie było czymś oczywistym w realiach ateistycznego ZSRR[134][133]. Do mediów nieraz trafiały zdjęcia pokazujące Putina uczestniczącego w nabożeństwach, a w ciągu ponad dwóch dekad swego istnienia rząd Putina przeznaczył niemałe sumy pieniędzy na budowę nowych cerkwi i remonty starych, przywrócił edukację religijną do programu nauczania oraz zacieśnił więzi z przedstawicielami Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[133].

Sport

Władimir Putin podczas sesji treningowej judo w centrum sportu i rekreacji Moskowskij w Petersburgu w 2010

Putin jest fanem piłkarskiego klubu Zenit Petersburg[135]. Wykazuje także zainteresowanie narciarstwem alpejskim i hokejem na lodzie, które to dyscypliny okazjonalnie zdarza mu się uprawiać – np. w 2019 jeździł na nartach w Krasnej Polanie z prezydentem Białorusi Alaksandrem Łukaszenką, a także wziął udział w pokazowym meczu hokeja na lodzie z byłymi zawodnikami National Hockey League w pałacu lodowym Bolszoj w Soczi[136][137][138].

Rosyjski prezydent od 11. roku życia trenuje judo i sambo[136][139]. W obu tych dyscyplinach ma na koncie mistrzostwo Leningradu i posiada tytuł Mistrza Sportu(inne języki)[139][140]. Ma także czarny pas w judo oraz w karate[141][136]. We wrześniu 2006 został honorowym prezydentem Europejskiej Unii Judo(inne języki), a w 2010 otrzymał doktorat honoris causa w judo od południowokoreańskiego Uniwersytetu Yong In(inne języki)[136]. W październiku 2012 otrzymał od Międzynarodowej Federacji Judo, której był wówczas honorowym prezydentem, ósmy dan, jedno z najwyższych odznaczeń w judo. Został tym samym pierwszym Rosjaninem, który został nim uhonorowany[141]. W marcu 2022 Międzynarodowa Federacja Judo odebrała Władimirowi Putinowi, a także rosyjskiemu oligarsze Arkadijowi Rotenbergowi wszystkie tytuły i stanowiska w organizacji w następstwie inwazji Rosji na Ukrainę[142].

Majątek

W oświadczeniu majątkowym Putin zadeklarował, że jego dochód wynosi 5,8 mln rubli rocznie. Miały być to pieniądze pochodzące z wynagrodzenia jakie przysługuje prezydentowi Rosji[8]. Według prezydenckiej strony internetowej Putin posiada też działkę budowlaną, apartament w Moskwie i garaż. To samo źródło podaje, że jest on posiadaczem dwóch samochodów marki GAZ i jednej Łady Nivy[8].

W maju 2013 Boris Niemcow i Leonid Martyniuk wydali raport Życie niewolnika na galerach. Pałace, jachty, samochody, samoloty i inne akcesoria na temat majątku Putina[8]. Dziennikarze doliczyli się u Putina 11 samochodów o wartości 692 000 dolarów, 43 samolotów i 15 helikopterów[8]. Ponadto doliczono się czterech statków, tysięcy hektarów ziemi, 20 pałaców oraz wielu willi i daczy[8].

W 2007 rosyjski politolog Stanisław Biełkowski przekonywał w wywiadzie dla „Die Welt”, że Putin (wówczas premier) miał 37 procent udziałów Surgutnieftiegazu i 4,5 procenta Gazpromu[8][143]. W roku 2007 warte one były 40 mld dolarów, w roku 2013 wyceniano je na 70 mld dolarów[143]. Twierdziła tak Maeve McClenaghan, brytyjska dziennikarka, która od wielu lat śledzi majątek prezydenta Rosji[8].

Bill Browder, który przez 10 lat był największym inwestorem zagranicznym w Rosji, uważa, że Putin ma około 200 mld dolarów, co oznaczałoby, że jest trzykrotnie bogatszy niż Bill Gates[143].

Putin jest u władzy 14 lat. Wszystkie zarobione w tym czasie przez Rosję pieniądze, niewydane na szkoły, drogi czy szpitale, zostały zainwestowane w nieruchomości, akcje i fundusze inwestycyjne zarządzane przez Putina i jego kumpli oraz zdeponowane na rachunkach w bankach szwajcarskich[143].

Wypowiedź dla telewizji CNN

Mimo tych danych, wielu ekspertów wątpi w taką wartość majątku Putina[8].

W 2013 Władimir Putin zajął 1. miejsce na liście 50 najbogatszych polityków świata sporządzonej przez tygodnik „Angora” jako posiadacz 70 miliardów dolarów majątku osobistego[144].

Odznaczenia i wyróżnienia

Lista niepełna:

Upamiętnienie

W 2016 roku w Serbii niewielka osada Adžinci została przemianowana na Putinovo, upamiętniając Władimira Putina, dla którego w miejscowości panuje duże poparcie. W osadzie wytwarza się też śliwowicę zwaną Putinovką[157]. W Kirgistanie natomiast znajduje się szczyt nazwany na jego cześć – Władimir Putin atyndagy czoku.

Uwagi

  1. ↑ Putin sprawował władzę najpierw jako p.o. prezydenta po rezygnacji Jelcyna (z racji pełnionej funkcji premiera), a po zwycięstwie w wyborach roku 2000 jako pełnoprawny prezydent na podst. art. 92 pkt 3 Konstytucji Federacji Rosyjskiej. Formalnie kadencję rozpoczął 7 maja 2000 roku.
  2. ↑ Stosunkiem głosów 392:56.

Przypisy

  1. ↑ Putin Władimir W., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-28].
  2. ↑ Polsat News, Putin uznany za zbrodniarza wojennego. Jednogłośna decyzja amerykańskiego Senatu [online], polsatnews.pl [dostęp 2022-03-16] (pol.).
  3. ↑ Moira Warburton, U.S. Senate unanimously condemns Putin as war criminal, „Reuters”, 15 marca 2022 [dostęp 2022-03-16] (ang.).
  4. ↑ International Criminal Court – Office of the Prosecutor, Statement by Prosecutor Karim A. A. Khan KC on the issuance of arrest warrants against President Vladimir Putin and Ms Maria Lvova-Belova [online], icc-cpi.int [dostęp 2023-03-18] (ang.).
  5. ↑ Simon Sebag Montefiore: Stalin. Dwór Czerwonego Cara, Warszawa 2008, s. 286.
  6. ↑ a b c d e f g Владимир Путин Биография. putin.kremlin.ru. [dostęp 2025-08-18]. (ros.).
  7. ↑ a b Gessen 2012 ↓, s. 50.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Paweł Łepkowski. Miliarderzy u władzy. „Angora – Wochenblatt auf polnisch”, s. 12, 2013-11-04. Dortmund-Warszawa: Verlag Huebsch & Matuszczak KG. ISSN 0867-8162. (pol.).  przedruk za Paweł Łepkowski. Miliarderzy u władzy. „Uważam Rze”, 2013-10-28. 
  9. ↑ Krystyna Kurczab-Redlich: Wowa, Wołodia, Władimir. Tajemnice Rosji Putina. s. 12–32. ISBN 978-83-280-2793-0.
  10. ↑ Steffen Dobbert, Vera Putina’s Lost Son [online], Die Zeit, 7 maja 2015.
  11. ↑ a b c d e Prime Minister. russia.rin.ru. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  12. ↑ Gessen 2012 ↓, s. 54.
  13. ↑ Gessen 2012 ↓, s. 55.
  14. ↑ Krystyna Kurczab-Redlich: Wowa, Wołodia, Władimir. Tajemnice Rosji Putina. s. 70–80. ISBN 978-83-280-2793-0.
  15. ↑ Gessen 2012 ↓, s. 68.
  16. ↑ a b Boris Reitschuster, Władimir Putin. Dokąd prowadzi Rosję?, Warszawa 2005, s. 21.
  17. ↑ Gessen 2012 ↓, s. 27.
  18. ↑ Konstytucja Federacji Rosyjskiej.
  19. ↑ Gessen 2012 ↓, s. 159.
  20. ↑ Kolejna przysięga, kolejna inauguracja. Putin po raz czwarty prezydentem Rosji. tvn24.pl, 2018-05-07. [dostęp 2020-05-22].
  21. ↑ Maria Domańska, Piotr Żochowski, Spektakl Putina: „wybory” prezydenckie po sowiecku [online], Ośrodek Studiów Wschodnich, 18 marca 2024 [dostęp 2024-05-07].
  22. ↑ Oliwia Sierant: Inwestycje zagraniczne w Rosji w latach 2000–2004. [dostęp 2018-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-15)]. (pol.).
  23. ↑ Boris Reitschuster: Putin. Dokąd prowadzi Rosję?. Warszawa: Świat Książki, 2005. ISBN 83-7391-994-5.
  24. ↑ , oraz reformom państwa, przede wszystkim systemu podatkowego. Powiązania gospodarki polskiej z Rosją, Ukrainą i Białorusią – wybrane aspekty – z prac studialnych GUS, Warszawa, 29.01.2015.
  25. ↑ Olga Zakrzewska: Bezpieczeństwo energetyczne w stosunkach Rosja Unia Europejska w kontekście współzależności eksportowo-importowych, Kwartalnik KES SGH, Numer 1 (17)/2014, s. 153.
  26. ↑ Anna Głąb, Putin: Świat zazdrości nam podatku liniowego – Portal Spraw Zagranicznych psz.pl [online], www.psz.pl [dostęp 2017-01-01].
  27. ↑ Russian economy hit by oil price slide. bbc.com, 25 stycznia 2016. [dostęp 2016-07-16]. (ang.).
  28. ↑ Maria Domańska, Szymon Kardaś, Konsekwencje zachodnich sankcji finansowych dla gospodarki Rosji, Ośrodek Studiów Wschodnich, 24 marca 2016.
  29. ↑ Kyrgyzstan Gets Its ‘Mt. Putin’. rferl.org, 2011-03-14. [dostęp 2015-10-08]. (ang.).
  30. ↑ Richard Stengel, Person of the Year 2007 – TIME, „Time”, 19 grudnia 2007, ISSN 0040-718X [dostęp 2016-04-01].
  31. ↑ ‘Vanity Fair’: Putin najbardziej wpływowym człowiekiem świata [online], gazetapl [dostęp 2016-04-01] (pol.).
  32. ↑ By Catherine Elsworth, Vladimir Putin picked as world’s most influential person [online], Telegraph.co.uk [dostęp 2016-04-01].
  33. ↑ Filip Topolewski, Dziennik/ Putin najbardziej wpływowy na świecie – Portal Spraw Zagranicznych psz.pl [online], www.psz.pl [dostęp 2016-04-01].
  34. ↑ #3 Vladimir Putin – Forbes.com [online], www.forbes.com [dostęp 2016-04-01].
  35. ↑ AWR Wprost Sp., Putin drugim najpotężniejszym człowiekiem świata. Numer „1”... nie istnieje [online], Wprost.pl [dostęp 2016-04-01].
  36. ↑ Władimir Putin najpotężniejszym człowiekiem świata [online], www.forbes.pl [dostęp 2016-04-01].
  37. ↑ AWR Wprost Sp., The Times: Putin człowiekiem roku [online], Wprost.pl [dostęp 2016-04-01].
  38. ↑ 10 dni dramatu. Tragedia Kurska. wyborcza.pl, 2015-08-11. [dostęp 2022-09-18].
  39. ↑ CIA ostrzegła Kreml, że Państwo Islamskie planuje zamach w Rosji. "NYT" podaje szczegóły. pap.pl, 2024-03-28. [dostęp 2024-05-11].
  40. ↑ Małgorzata Janik: Trucizną we wroga, czyli jak Putin pozbywał się przeciwników politycznych. interia.pl, 2022-03-07. [dostęp 2022-09-18].
  41. ↑ Agnieszka Marcela Kamińska: Setki otrutych jak Litwinienko, zamordowanych jak Niemcow. Morderstwa polityczne za Putina to zbrodnie bez kary. polskieradio24.pl, 2018-03-07. [dostęp 2022-09-18].
  42. ↑ „Na zlecenie Rosji”. 15 lat temu zmarł otruty polonem Aleksandr Litwinienko. polskieradio.pl, 2021-11-23. [dostęp 2022-09-18].
  43. ↑ Dawid Szczyrbowski: Ręce drżą, rzęsy wypadają. Opozycjonistka o otruciu przez Kreml. interia.pl, 2023-03-28. [dostęp 2023-03-30].
  44. ↑ Czechy żądają od Rosji odszkodowania za wybuch w składzie amunicji. rp.pl, 2021-06-29. [dostęp 2022-09-18].
  45. ↑ Rekordowe demonstracje w Rosji. Wyjątkowo spokojne. tvn24.pl, 2011-12-10. [dostęp 2022-09-18].
  46. ↑ Maria Domańska, Jan Strzelecki: Antykorupcyjne protesty w Rosji. osw.waw.pl, 2017-06-13. [dostęp 2022-09-18].
  47. ↑ Think tank: To Władimir Putin kazał zestrzelić Jewgienija Prigożyna [online], rp.pl [dostęp 2023-08-28] (pol.).
  48. ↑ Ci głupi ludzie z FSB. rp.pl, 2015-01-18. [dostęp 2023-08-04].
  49. ↑ Eksplozje, które dały Putinowi władzę. Kto wysadzał bloki w Rosji?. tvn24.pl, 2014-09-22. [dostęp 2023-08-04].
  50. ↑ Skuratow oskarża Putina. rmf24.pl, 2000-01-13. [dostęp 2022-09-24].
  51. ↑ Prokurator generalny Rosji Jurij Skuratow odwolany. money.pl, 2000-04-19. [dostęp 2022-09-24].
  52. ↑ Paulina Siegień: To ich słucha Putin, zanim podejmie decyzję. Kim są najbliżsi współpracownicy prezydenta Rosji?. newsweek.pl, 2022-02-09. [dostęp 2024-05-11].
  53. ↑ Iwanow, przyjaciel Putina. rp.pl, 2007-09-15. [dostęp 2024-05-11].
  54. ↑ Simon Shuster: Pro-Kremlin youth group vows to protect Putin win. [dostęp 2015-05-24].
  55. ↑ Ian Traynor, EU protests over Russian attacks on ambassadors, „The Guardian”, 2 maja 2007, ISSN 0261-3077 [dostęp 2016-04-01] (ang.).
  56. ↑ Chris Elliott: The readers’ editor on… pro-Russia trolling below the line on Ukraine stories. [dostęp 2015-05-24].
  57. ↑ Miriam Elder: Polishing Putin: hacked emails suggest dirty tricks by Russian youth group. [dostęp 2015-05-24].
  58. ↑ „Media są potężnym instrumentem wyborczym”. Jak Putin likwidował niezależne media. tvn24.pl, 2021-10-11. [dostęp 2022-03-04].
  59. ↑ Katarzyna Chawryło: Rosja: rozprawa z Echem Moskwy i telewizją Dożdʹ. osw.waw.pl, 2022-03-04. [dostęp 2022-03-03].
  60. ↑ Putin wskazuje następcę. money.pl, 2007-12-10. [dostęp 2024-05-11].
  61. ↑ Putin: Lenin podłożył bombę atomową pod gmach, który nazywa się Rosja [online], Onet Wiadomości [dostęp 2016-04-01] (pol.).
  62. ↑ Spotkanie Xi-Putin: otwarte wsparcie Chin dla celów polityki Rosji. pism.pl, 2022-02-07. [dostęp 2022-09-28].
  63. ↑ Rosja straci Syberię? Ekspert: Chiny wykorzystują Putina jako „pożytecznego bandytę”. dziennik.pl, 2022-03-04. [dostęp 2022-09-18].
  64. ↑ Konferencja Bezpieczeństwa w Monachium. interia.pl, 2007--02-10. [dostęp 2024-05-11].
  65. ↑ Witold Rodkiewicz: Strategia Rosji w Mołdawii: kontynuacja czy zmiana?. osw.waw.pl, 2012-04-19. [dostęp 2022-09-18].
  66. ↑ Oazu Nantoi: Kryzys demokracji w Mołdawii to nie tylko problem lokalny. gazetaprawna.pl, 2012-02-21. [dostęp 2022-09-18].
  67. ↑ Agnieszka Marcela Kamińska: Rosyjska armia białoruska. Ekspert OSW: to już nie integracja, ale inkorporacja, faktyczne dowództwo jest w Moskwie. polskieradio24.pl, 2021-05-19. [dostęp 2022-09-18].
  68. ↑ Grzegorz Kuczyński: Rosja zaplanowała atak na Gruzję. Putin przyznał się po czterech latach. tvn24.pl, 2012-08-10. [dostęp 2023-03-25].
  69. ↑ Sławomir Matuszak: Ukraińsko-rosyjski spór gazowy. osw.waw.pl, 2011-09-07. [dostęp 2022-09-18].
  70. ↑ Steven Erlanger, Putin, at NATO Meeting, Curbs Combative Rhetoric [online], The New York Times, 5 kwietnia 2008 [dostęp 2025-10-05].
  71. ↑ Michael Evans, Vladimir Putin tells summit he wants security and friendship [online], The Times, 5 kwietnia 2008 [zarchiwizowane z adresu 2008-07-24].
  72. ↑ Wojciech Konończuk: Ukraina rezygnuje z podpisania umowy stowarzyszeniowej w Wilnie: przyczyny i implikacje. osw.waw.pl, 2011-11-27. [dostęp 2022-09-18].
  73. ↑ Anne Applebaum: Dlaczego Putin rozpętał wojnę w Ukrainie?. znak.com.pl. [dostęp 2022-09-18].
  74. ↑ Официальный визит в Польшу. www.kremlin.ru. [dostęp 2008-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-31)]. (ros.).
  75. ↑ 60-летие освобождения Освенцима. www.kremlin.ru. [dostęp 2008-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-31)]. (ros.).
  76. ↑ 70. rocznica wybuchu II WŚ. [w:] Fotogaleria [on-line]. gdansk.pl, 2009-09-01. [dostęp 2025-08-17]. (pol.).
  77. ↑ Tusk: nie było propozycji rozbioru Ukrainy. Sprawa wywiadu zamknięta [online], tvn24.pl, 24 października 2014 [dostęp 2025-10-05].
  78. ↑ Co mówił Tusk w 2008 r. po powrocie z Rosji [online], tvn24.pl, 21 października 2014 [dostęp 2025-10-05].
  79. ↑ Piotr Żochowski, Wojciech Konończuk: Działania władz rosyjskich po katastrofie pod Smoleńskiem. Ośrodek Studiów Wschodnich, 2010-04-14. [dostęp 2010-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-21)]. (pol.).
  80. ↑ Putin proponuje potępienie „tajnego spisku Polski i Niemiec w 1938”. rp.pl, 2020-05-08. [dostęp 2023-06-27].
  81. ↑ Wacław Radziwinowicz: Putin pisze o wojnie: Polska winna, Stalin miał rację. wyborcza.pl, 2020-06-19. [dostęp 2023-06-27].
  82. ↑ Malwina Zaborowska: Putin w orędziu znów wspomniał o Polsce. rmf24.pl, 2023-02-21. [dostęp 2023-06-27].
  83. ↑ Rosja. Władimir Putin o Polsce: Nacjonalistyczni politycy śnią o powrocie terytoriów historycznych. polsatnews.pl, 2022-12-08. [dostęp 2023-06-27].
  84. ↑ a b c d e f Dasha Litvinova: At look at the past meetings between Putin and American presidents. [w:] World [on-line]. pbs.org, 2025-08-12. [dostęp 2025-08-17]. (ang.).
  85. ↑ Tamara Keith: Biden And Putin Say Their Summit Was Constructive As The World Waits For Results. [w:] Politics [on-line]. npr.org, 2021-06-16. [dostęp 2025-08-17]. (ang.).
  86. ↑ Szczyt Trump-Putin. Rozpoczęło się historyczne spotkanie [online], Business Insider Polska, 15 sierpnia 2025 [dostęp 2025-08-16].
  87. ↑ Zakończyło się spotkanie Donalda Trumpa z Władimirem Putinem. Doradca Putina: poszło znakomicie [online], wiadomosci.onet.pl, 16 sierpnia 2025 [dostęp 2025-08-16].
  88. ↑ Grupa Wirtualna Polska, Nie tylko Trump i Putin. 31 szczytów USA–Rosja [online], o2 - Blisko Ludzi, 15 sierpnia 2025 [dostęp 2025-08-16].
  89. ↑ a b It's been 10 years since Putin went to the US - here's what happened last time and what to expect on Friday. [w:] Explainer [on-line]. news.sky.com, 2025-08-13. [dostęp 2025-08-17]. (ang.).
  90. ↑ Kenneth R. Timmerman: China and Russia Align Against U.S - sign Sino-Russian Friendship Treaty; United States. web.archive.org, 2001-08-13. [dostęp 2025-08-19]. (ang.).
  91. ↑ 中俄互换批准书 《中俄睦邻友好合作条约》正式生效(图). web.archive.org, 2002-02-28. [dostęp 2025-08-19]. (chiń.).
  92. ↑ Russia, China Extend Treaty, Hail Ties. themoscowtimes.com, 2021-06-28. [dostęp 2025-08-19]. (ang.).
  93. ↑ a b c d Bartłomiej Wypartowicz: Nowa era współpracy Chin i Rosji: broń, technologia i geopolityczne ryzyko. [w:] Geopolityka [on-line]. defence24.pl, 2024-09-10. [dostęp 2025-08-19]. (pol.).
  94. ↑ a b c Marcin Przychodniak (PISM): Polityka Chin wobec rosyjskiej agresji na Ukrainę. pism.pl, 2023-03-31. [dostęp 2025-08-19]. (pol.).
  95. ↑ a b Filip Madejski: Sojusz wojskowy Rosji z Chinami. Pekin chce rozwijać "pragmatyczną współpracę". [w:] Wiadomości [on-line]. businessinsider.com.pl, 2025-05-15. [dostęp 2025-08-19]. (pol.).
  96. ↑ Oliver Slow: China refuses to condemn Russia's Ukraine invasion during G20 deadlock. bbc.com, 2023-02-25. [dostęp 2025-08-19]. (ang.).
  97. ↑ Shannon K. Crawford: Xi, Putin meeting highlights US tensions with China. abcnews.go.com, 2023-03-21. [dostęp 2025-08-19]. (ang.).
  98. ↑ a b Nectar Gan: Xi makes ‘journey of friendship’ to Moscow days after Putin’s war crime warrant issued. [w:] World [on-line]. edition.cnn.com, 2023-03-20. [dostęp 2025-08-19]. (ang.).
  99. ↑ Ibrahim Traore - prawa ręka Putina w Afryce • Wszystko co najważniejsze [online], Wszystko co najważniejsze [dostęp 2025-07-24].
  100. ↑ Mateusz Mazzini, Putin walczy na wielu frontach. Najemnicy Kremla sieją postrach na świecie [online], www.polityka.pl, 2022 [dostęp 2025-07-24].
  101. ↑ Jacek Losik (oprac.), Plan Putina przynosi owoce. Trzy kraje odcinają się od Zachodu [online], www.money.pl, 7 lipca 2024 [dostęp 2025-07-24].
  102. ↑ Marsz Kremla przez Sahel: siły rosyjskie w Nigrze [online], OSW Ośrodek Studiów Wschodnich, 22 kwietnia 2024 [dostęp 2025-07-24].
  103. ↑ a b c Filip Bryjka (PISM): Konsekwencje upadku reżimu Asada dla Rosji. pism.pl, 2025-01-02. [dostęp 2025-08-21]. (pol.).
  104. ↑ Fred Weir: Why Russia is willing to sell arms to Syria. [w:] Europe [on-line]. csmonitor.com, 2012-01-19. [dostęp 2025-08-21]. (ang.).
  105. ↑ Sara Nowacka (PISM): Znaczenie wsparcia Syrii dla rosyjskiej inwazji na Ukrainę. pism.pl, 2022-03-21. [dostęp 2025-08-21]. (pol.).
  106. ↑ Syria’s leader, Russia’s Putin make first contact since al-Assad’s fall. [w:] Politics [on-line]. aljazeera.com, 2025-02-12. [dostęp 2025-08-21].
  107. ↑ Błyskawiczne tempo Rosjan. tvn24.pl. [dostęp 2015-03-19]. (pol.).
  108. ↑ Putin na paradzie floty w Sewastopolu: Krym powrócił do ojczyzny. polskieradio.pl. [dostęp 2015-03-19]. (pol.).
  109. ↑ Porozumienie w Mińsku. TVN 24. [dostęp 2015-04-26]. (pol.).
  110. ↑ Treść porozumienia mińskiego [dokumentacja] [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2016-04-01].
  111. ↑ Prokurator generalna Ukrainy do Putina: Jesteś mordercą, spotkamy się w Hadze [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-02-28] (pol.).
  112. ↑ Putin zbrodniarzem wojennym? Ukraina pozywa Rosję do Trybunału w Hadze [online], Dziennik.pl [dostęp 2022-02-28].
  113. ↑ Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości rusza z działaniami ws. Ukrainy. Są terminy publicznych wysłuchań [online], wiadomosci.gazeta.pl [dostęp 2022-03-03].
  114. ↑ Zbrodniami Rosji zajął się Międzynarodowy Trybunał Karny. Ukraina skarży Rosję do Trybunału Sprawiedliwości [online], Prawo.pl, 3 marca 2022 [dostęp 2022-03-03] (pol.).
  115. ↑ Reuters: U.S. Senate unanimously condemns Putin as war criminal.
  116. ↑ Sejm uznał Władimira Putina za zbrodniarza wojennego. pap.pl, 23 marca 2022. [dostęp 2022-03-25].
  117. ↑ Joanna Szwalikowska. Sejm przyjął uchwałę przez aklamację. Putin określony zbrodniarzem wojennym. „gazeta.pl”, 2022-03-23. [dostęp 2022-03-23]. Cytat: Publicznie dostępne dowody tych zbrodni uzasadniają uznanie już dziś Władimira Putina przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej i przez międzynarodową społeczność za zbrodniarza wojennego (z treści uchwały). (pol.). 
  118. ↑ Rosja. Władimir Putin ogłasza częściową mobilizację. Co to znaczy? [online], TVN24 [dostęp 2022-09-21].
  119. ↑ Jest nakaz aresztowania Władimira Putina. Wydał go Międzynarodowy Trybunał Karny [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-03-17] (pol.).
  120. ↑ Artur Kacprzyk, Rosja grozi Ukrainie bronią jądrową [online], pism.pl, 10 października 2022 [dostęp 2023-09-05] (pol.).
  121. ↑ Wywiad amerykański: nie ma powodu, by wątpić, że Rosja rozmieściła na Białorusi broń jądrową [online], pap.pl, 22 lipca 2023 [dostęp 2023-09-05] (pol.).
  122. ↑ Тайны из личной жизни дочерей Путина (53). delfi.lt. [dostęp 2025-08-18]. (ros.).
  123. ↑ Ludmiła Wierbicka(inne języki): Людмила ВЕРБИЦКАЯ, ректор Санкт-Петербургского госуниверситета: Дочери Путина были отлично подготовлены. [w:] Политика [on-line]. kp.ru, 2005-08-05. [dostęp 2025-08-18]. (ros.).
  124. ↑ Andriej Sosznikow, Swietłana Reiter: The Secretive Life Of The Dutch Man Who Was Believed To Be Vladimir Putin's Son-In-Law: An Investigation. [w:] Russia [on-line]. rferl.org, 2022-04-08. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  125. ↑ Путин сообщил о рождении второго внука. [w:] Новости [on-line]. ntv.ru, 2017-06-15. [dostęp 2025-08-18]. (ros.).
  126. ↑ Investigation Links German Ex-Ballet Director Zelensky with Putin’s Daughter. themoscowtimes.com, 2022-05-19. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  127. ↑ Philip Oltermann: Putin’s daughter flew to Munich ‘more than 50 times’ in two years, leaks reveal. [w:] Vladimir Putin [on-line]. theguardian.com, 2022-05-19. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  128. ↑ Putin Romance Rumors Keep Public Riveted. [w:] Russia [on-line]. rferl.org, 2008-04-18. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  129. ↑ Aleksandr Woronow: "Московский корреспондент" отложил второе пришествие. [w:] Личная жизнь Владимира Путина [on-line]. kommersant.ru, 2008-10-31. [dostęp 2025-08-18]. (ros.).
  130. ↑ Luke Harding, Alexander Winning: Vladimir Putin and his wife announce their separation in TV interview. [w:] Vladimir Putin [on-line]. theguardian.com, 2013-06-06. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  131. ↑ Russia President Vladimir Putin's divorce goes through. [w:] Europe [on-line]. web.archive.org, 2014-04-02. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  132. ↑ Steve Kroft: How the Danske Bank money-laundering scheme involving $230 billion unraveled. cbsnews.com, 2019-05-19. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  133. ↑ a b c Ian Garner: The religious fever of Vladimir Putin’s Victory Day. [w:] International Politics [on-line]. newstatesman.com, 2025-05-08. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  134. ↑ Putin and the Orthodox Church: how his faith shapes his politics. theosthinktank.co.uk, 2022-02-16. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  135. ↑ Putin to talk pipeline, attend football game. [w:] Politics [on-line]. web.archive.org, 2011-03-22. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  136. ↑ a b c d Vladimir Putin Sport. [w:] Interests [on-line]. en.putin.kremlin.ru. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  137. ↑ Tim Stickings: It's a slippery slope for Belarus: Putin goes skiing with leader of ex-Soviet nation as Russia aims to 'integrate' the two countries. [w:] News [on-line]. dailymail.co.uk, 2019-02-13. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  138. ↑ Vladimir Putin scores at least eight goals in hockey exhibition, then falls on face. [w:] Ice hockey [on-line]. theguardian.com, 2019-05-10. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  139. ↑ a b Путин Владимир Владимирович. sambo.ru. [dostęp 2025-08-18]. (ros.).
  140. ↑ Король татами: каких спортивных успехов достиг Владимир Путин. [w:] Новости [on-line]. forbes.ru, 2014-11-24. [dostęp 2025-08-18]. (ros.).
  141. ↑ a b Mike Rowbottom: Judo black belt Putin gets prestigious eight dan on his 60th birthday. insidethegames.biz, 2012-10-13. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  142. ↑ International Judo Federation strips titles from Vladimir Putin and Russian oligarch. [w:] World [on-line]. cbsnews.com, 2022-03-07. [dostęp 2025-08-18]. (ang.).
  143. ↑ a b c d pbor: Putin to najbogatszy człowiek na ziemi? Tak uważa jeden z inwestorów, obecny wróg Rosji. [w:] gazeta.pl [on-line]. 2015-02-16. [dostęp 2015-02-18].
  144. ↑ Paweł Łepkowski, Miliarderzy u władzy, „Angora”, nr 45 (1221), 10 listopada 2013, s. 18.
  145. ↑ Дворцы, прием, фламенко.
  146. ↑ Rossiya Federatsiyasi Prezidenti Vladimir Vladimirovich Putinni “Buyuk xizmatlari uchun” ordeni bilan mukofotlash to‘g‘risida. uza.uz, 2008-02-25. [dostęp 2015-03-18]. (uzb.).
  147. ↑ Владимир Путин пойдет Шелковым путем.
  148. ↑ Чавес вручил Путину Орден Освободителя. lifenews.ru. [dostęp 2012-01-19]. (ros.).
  149. ↑ Putin uhonorowany Pokojową Nagrodą Konfucjusza. Rzeczpospolita, 2011-11-15. [dostęp 2012-04-18]. (pol.).
  150. ↑ Лукашенко наградил Путина орденом Дружбы народов.
  151. ↑ Россия поможет Кубе преодолеть экономическую блокаду.
  152. ↑ Journal de Monaco, № 8142. 2013-10-14. [dostęp 2014-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)]. (fr.).
  153. ↑ Николић одликовао Путина и државнике још 11 земаља.
  154. ↑ Укази о одликовањима [online], predsednik.rs [dostęp 2025-10-10] (serb.).
  155. ↑ Указ Президента Киргизской Республики от 22 ноября 2017 года УП № 270 «О награждении В. В. Путина». Централизованный Банк Данных Правовой Информации Кыргызской Республики. [dostęp 2018-07-30]. (ros.).
  156. ↑ Vladimir Putin awarded the Chinese Order of Friendship. kremlin.ru. [dostęp 2018-07-30]. (ang.).
  157. ↑ Serbia: Uhonorowali prezydenta Rosji, nazywając swą osadę "Putinovo" [online], www.gazetaprawna.pl, 15 listopada 2016 [dostęp 2025-01-02].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Głowy państwa Rosji
Przewodniczący Rządu Tymczasowego
(1917)
Przewodniczący Centralnego Komitetu
Wykonawczego
(1917–1922)
Prezydent Federacji Rosyjskiej
(od 1991)

  1. ↑ W czasie kryzysu konstytucyjnego, bez uznania międzynarodowego
  2. ↑ W czasie operacji serca Borisa Jelcyna
Premierzy Rosji
Imperium Rosyjskie
(1905–1917)
Republika Rosyjska
(1917)
Rosyjska FSRR
(1917–1991)
Federacja Rosyjska
(od 1991)

Herb Imperium Rosyjskiego
Godło Republiki Rosyjskiej
Herb Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej
Herb Federacji Rosyjskiej

  • W latach 1922–1991 Rosja była republiką związkową ZSRR.
Głowy państw i szefowie rządów Europy
Przywódcy państw
Przywódcy państw
nieuznawanych
Premierzy rządów
Premierzy rządów
państw nieuznawanych

Mapa Europy (polityczna)

  1. ↑ a b Prezydent pełni równocześnie funkcję szefa rządu.
  2. ↑ Republika Kosowa jest uznawana przez 109 ze 193 państw członkowskich ONZ, 22 z 27 państw członkowskich UE oraz 28 z 32 państw członkowskich NATO (stan na 2025).
  3. ↑ Kolegialny organ pełniący funkcję głowy państwa i szefa rządu.
Szefowie państw i rządów Azji
Szefowie państw
Prezydent lub władca pełni równocześnie
funkcję szefa rządu
Prezydent lub władca, który nie pełni równocześnie
funkcji szefa rządu
Szefowie państw
nieuznawanych
Szefowie rządów
Szefowie rządów
państw nieuznawanych

  1. ↑ a b Republika Chińska (Tajwan) jest uznawana przez 11 państw członkowskich ONZ oraz Stolicę Apostolską.
Dyrektorzy Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB)

FSB

Ludzie roku tygodnika „Time”
XX wiek
XXI wiek
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władimir_Putin&oldid=77959411”