Władysław Kopaczyński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Władysław Kopaczyński
Władysław Nowacki
Junosza
rotmistrz żandarmerii
Data i miejsce urodzenia

1843
Kobylniki

Data i miejsce śmierci

22 października 1901
Kreców

Przebieg służby
Lata służby

1863–1864

Siły zbrojne

wojska polskie 1863

Jednostki

oddział żandarmerii Junoszy

Główne wojny i bitwy

powstanie styczniowe

Późniejsza praca

właściciel ziemski

Władysław Ignacy Kopaczyński herbu Junosza, vel Władysław (bądź Jan)[1] Nowacki[a], ps. „Junosza”, „Janusz”, „Junoska” (ur. 1843 w Kobylnikach, zm. 22 października 1901 w Krecowie) – rotmistrz żandarmerii narodowej w powstaniu styczniowym, właściciel ziemski, działacz samorządowy.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w 1843[2][1] w Kobylnikach na obszarze Królestwa Polskiego[3][b]. Właściwie nazywał się Władysław Ignacy Kopaczyński[4][5][6][1]. Legitymował się herbem szlacheckim Junosza[4]. Był jedynym dzieckiem[7] Walentego i Petroneli z domu Cybulskiej[8]. Pochodził z patriotycznej rodziny ziemiańskiej[9]. Jego dziadek był majorem w armii Księstwa Warszawskiego, walczącym pod komendą Jana Henryka Dąbrowskiego, a ojciec walczył w powstaniu listopadowym, po którym był właścicielem ziemskim, a potem dzierżawcą dóbr[9][1][10].

Jako dziecko zetknął się ze sferą militarną, kiedy w jego domu stacjonował oddział kawalerii armii rosyjskiej, kroczący w celu stłumienia powstania węgierskiego, i od tego czasu fascynował się służbą wojskową[11]. Uczył się w Kielcach, gdzie w wieku 18 lat ukończył naukę w Wyższej Szkole Realnej[12][1][7]. Następnie zatrudniony w branży górniczej w charakterze praktykanta[9][1]. Pracując w tej branży był zwolniony ze służby wojskowej[7]. Nie był zaangażowany w ramach organizacji niepodległościowych[1][13].

Służba powstańcza[edytuj | edytuj kod]

Po wybuchu powstania styczniowego (22 stycznia 1863) zgłosił się do punktu zbornego między Drzewicą a Opocznem[1][14]. Jako szeregowiec otrzymał przydział do oddziału opoczyńskiego rtm. Stamirowskiego[1][14]. Po komendą tegoż na początku swojej służby dotarł do Wielkiej Woli w celu stłumienia buntu chłopów[1][15]. Po tygodniu został mianowany podoficerem w II plutonie[15]. Następnie z rozkazu Łakińskiego (naczelnik sił zbrojnych powiatu) został przydzielony pod komendę kpt. Kazimierza Wiśniewskiego, formującego oddział żandarmów narodowych powiatu opoczyńskiego (wzgl. był on dowódcą kawalerii w Radomskiem)[12][16][15]. Z zaangażowaniem zajmował się generalnie działalnością administracyjną oddziału (rekwizycja koni, rekwizytów, kontakty z władzami cywilnymi) oraz objął funkcję adiutanta dowódcy i kierował kancelarią[17]. Po około dwóch miesiącach otrzymał awans na stopień oficerski i został mianowany na podporucznika[12][2][18][17]. Po rozbiciu oddziału Wiśniewskiego 30 czerwca 1863 między Mechlinem a Goździkowem (kapitan został pojmany, a 16 lipca rozstrzelany w Radomiu) został dowódcą niedobitków pozostałych z jednostki[18][17]. Jako I oficer po Wiśniewskim zebrał pozostałych kilkudziesięciu jeźdźców i udał się do pułkownika Dionizego Czachowskiego, który mianował go za to porucznikiem[12][19]. Został odesłany przez płk Czachowskiego przez Piotrków i Częstochowę do Krakowa[20], gdzie otrzymał mianowanie na dowódcę oddziału w Krakowskiem, po czym wyjechał z tych stron, a następnie zorganizował i objął dowodzenie nad oddziałem 40 żandarmów konnych na terenie powiatu miechowskiego i powiatu stopnickiego[21][22][18]. Dokonał uzupełnień siły oddziału i został komendantem w Miechowskiem[18]. Stamtąd, wobec trudności operacyjnych, przeszedł do powiatu stopnickiego[18].

Jesienią 1863 objął dowództwo żandarmerii województwa krakowskiego[18]. Od września dowodził oddziałem żandarmerii nazwanym od swojego pseudonimu[2][23]. Nosił pseudonimy „Junosza”, „Janusz”, „Junoska”[9][1]. Dowodził w sześciu bataliach: walkach pod Goździkowem 30 czerwca 1863[18], w potyczce pod Stawami 9 października 1863[24], potyczce pod Motkowicami 12 grudnia 1863), bitwie w Bebelnie 28 kwietnia 1864, bitwie pod Żeleźnicą 30 kwietnia 1864, potyczce pod Pińczowem 3 maja 1864[2][25][18]. Wcześniej brał też udział w bitwie pod Iłżą 17 stycznia 1864[26], bitwie pod Opatowem 21 lutego 1864[27]. Współdziałał m.in. z płk. Karolem Kalitą ps. „Rębajło” (dowódca oddziału stopnickiego), płk. Zygmuntem Chmieleńskim (naczelnik wojenny woj. krakowskiego), płk. Józefem Hauke-Bosakiem (dowódca II Korpusu Krakowskiego)[28][18][29]. Przez tego ostatniego w lutym 1864 został mianowany naczelnikiem kozaków ostatniego województwa krakowskiego (zamiast na stanowisko naczelnika żandarmów) i w tej funkcji pozostał do końca[30]. Także przez Hauke-Bosaka rozkazem z 15 marca 1864 został awansowany na pełnego rotmistrza (decyzję otrzymał 15 kwietnia 1864)[31]. W tym czasie jego licząca ok. 70 koni jednostka, nękana bezustannie przez siły wroga, była prawdopodobnie jedynym z ostatnich oddziałów powstańczym na terenie województwa krakowskiego[31]. Wkrótce potem, wiosną 1864 otrzymał dostarczony przez ppłk. Markowskiego (naczelnik dywizji krakowskiej) pisemny rozkaz Hauke-Bosaka informujący o awansowaniu go na stopień majora i polecający przetrwanie do 10 maja 1864, zaś po tym dniu spodziewano się nadejścia posiłków z Galicji i interwencji z innych państw[32]. Dysponował wówczas siłami 94 koni[18][33]. Powyższą dyrektywę wykonał, a wobec ścigania swojego oddziału oraz faktycznej niemożliwości kontynuowania działań zbrojnych dokonał rozpuszczenia jednostki nad ranem 10 maja 1864 pod wsią Słupia[2][23][18][34]. Przez cały okres swojej służby powstańczej ani raz nie został rozbity w bojach[18][35]. Tuż po rozpuszczeniu oddziału udał się w stronę Jędrzejowa, po czym przeprawił się przez Wisłę na obszar Galicji[36]. W odróżnieniu do deklarowania awansu na majora w treści własnych wspomnień[37], w późniejszych źródłach był przedstawiany w stopniu rotmistrza[4][2][22].

Późniejsze losy[edytuj | edytuj kod]

Po powstaniu osiadł w Galicji[18]. Z wykształcenia był agronomem[2]. Staraniem Jana Porembalskiego, władającego dobrami w Rudawce, podjął pracę na stanowisku drogomistrza przy radzie powiatowej w Birczy[38]. Jako przedsiębiorca zajmował się sprzedażą kruszywa potrzebnego przy budowach dróg[38] oraz dostawami materiałów budowlanych[39]. Dorobiwszy się nabył majątek w Krecowie, gdzie gospodarował do swojej śmierci[9][39]. W 1881 otrzymał obywatelstwo austriackie[40]. Był właścicielem własności ziemskiej w Krecowie w latach 80. i 90.[41]. Na początku 1891 nabył majątek Lachowa[42], który obok Krecowa posiadał do końca życia[43][4][44]. W miejscu zamieszkania był założycielem tartaku, młyna, zbudował szkołę, był też inicjatorem prac poszukiwawczej ropy naftowej[39]. Z tych względów zyskał miano „dobrego gospodarza i organizatora”[39].

Przez lata był członkiem wydziału C. K. Rady powiatowej w Dobromilu[43][4], wybierany z grupy większych posiadłości jako członek od około 1884[45], od około 1892 pełnił funkcję zastępcy członka wydziału[46], a od około 1897 do końca życia był członkiem wydziału powiatowego[47]. Należał do Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, od około 1885 był członkiem oddziału przemysko-mościsko-jaworowsko-bireckiego[48], a do końca życia do oddziału przemysko-mościsko-bireckiego[49]. W 1885 został wylosowany sędzią przysięgłym przy trybunale w Przemyślu[50]. Od około 1894 do końca życia na obszarze powiatu Bircza był szacownikiem dóbr dla okręgu sanockiego sądu powiatowego[51]. W lipcu 1898 został członkiem rady gminnej w Krecowie[52]. Przez szereg lat sprawował stanowisko wójta Krecowa[53][39] (wzgl. naczelnika)[54][43]. W doniesieniach z Krecowa na łamach „Kurjera Lwowskiego” Nowacki był przedstawiany w negatywnym świetle w zakresie swojej działalności gospodarczej oraz stosunku wobec ludności[55]. Jego ostre postępowanie wobec ludności chłopskiej Krecowa skutkowało konfliktem i sporem sądowym[39].

Nagrobek Nowackich Kopaczyńskich na starym cmentarzu w Krecowie (2023)

W drugiej połowie XIX wieku figurował jako „Władysław Nowacki” (spisy właścicieli ziemskich, Szematyzmy) lub był zapisywany jako „Nowacki-Kopaczyński” (przy informacji i przyznaniu obywatelstwa w 1881)[40], „Junosza Kopaczyński Nowacki” (księga parafialna przy zapowiedzi ślubu)[3], „Kopaczyński Nowacki” (księga parafialna przy zgonie)[44] albo przedstawiany „Kopaczyński vel Nowacki”[50]. Wydany w 1903 fragment swojego pamiętnika podpisał jako Jan Nowacki[1]. Z uwagi na swoje kontakty z weteranami powstańczymi był uznawany przez austro-węgierskie władze zaborcze za osobę politycznie podejrzaną[39]. Był autorem rękopisu wspomnień powstańczych[56], które w 1960 wydano pt. Pamiętnik Junoszy oficera polskich żandarmów w powstaniu styczniowym (przygot. do druku Emanuel Halicz, Leonard Ratajczyk)[57]. Inne jego reminiscencje, zatytułowane Urywek z pamiętnika, zostały opublikowane w pracy zbiorowej pt. W czterdziestą rocznicę powstania styczniowego 1863–1903, wydanej w 1903 (autor podpisany jako Jan Nowacki)[58][59].

Zmarł 22 października 1901 w Krecowie w wieku 57 lat[44][4][39]. Został pochowany na cmentarzu grecko-katolickim w Krecowie 25 października 1901 po pogrzebie odprawionym przez rzymsko-katolickiego ks. proboszcza z Sanoka i dziekana sanockiego Bronisława Stasickiego[44][39][c]. Pamiątki po nim uległy zniszczeniu w trakcie pożaru Krecowa podczas I wojny światowej[39].

W życiu prywatnym 4 października 1890 w Krakowie ożenił się z Józefą Marią Dąbską[60] (wzgl. Dąmbską, zm. 1929[61]), właścicielką dóbr z Królestwa Polskiego[5][44], córką Edmunda (właściciel Chruszczyny i Donosów) i Eleonory z domu Woźniakowskiej (zm. 1904)[62][63][64]. Po jego śmierci Józefa Nowacka była właścicielką majątku w Krecowie w pierwszej dekadzie XX wieku[65]. Ich dziećmi byli: Janina Władysława Józefa (ur. 1891)[66], Edmund Aleksander Marian (ur. 1892)[67], Maria Józefa (ur. 1894)[68], Irena (1896-1911)[60][69][d]. Na 28 września 1911 w sądzie w Sanoku zaplanowano licytację majętności w Krecowie tj. grunty z przynależnościami (m.in. budynki, młócarnia, dwie studnie, tartak, młyn) i w Lachawie[70]. Na nagrobku Nowackich-Kopaczyńskich w Krecowie zachowała się tablica z inskrypcją dotyczącą Józefy Nowackiej (żony Władysława) oraz Ireny Nowackiej Kopaczyńskiej[71]. W okresie II Rzeczypospolitej majątek w Krecowie należał do syna Władysława tj. Edmunda Nowackiego (ur. 1892), żonatego z Zofią z domu Romer z Jodłownika[38].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Niekiedy też przedstawiany łącznie oboma nazwiskami „Władysław Ignacy Nowacki-Kopaczyński”.
  2. Józef Białynia Chołodecki i Emanuel Halicz podali, że urodził się w 1843 w Turkowie na obszarze województwa krakowskiego, zob. Chołodecki 1904 ↓, s. 315.Halicz 1960 ↓, s. 3. Zarówno Turków, jak i Turkowo, wymienione w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, nie odpowiadają położeniu geograficznemu na obszarze województwa krakowskiego, zob. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,. T. XII. Warszawa: 1892, s. 644, 645. W księdze parafialnej przy zapowiedzi ślubu z 1890, podano, że urodził się w Kobylnika w Królestwie Polskim i że miał wówczas 45 lat, co oznaczałoby, że urodził się około 1845, zob. Akta 1890-1904 ↓, s. 37.
  3. Tu podano „Kresów”. Józef Białynia Chołodecki: Cmentarzyska i groby naszych Bohaterów z lat 1794–1864 na terenie Wschodniej Małopolski. Lwów: Polskie Towarzystwo Opieki nad Grobami Bohaterów we Lwowie, 1928, s. 12.
  4. Emanuel Halicz podał, że synem Władysława Kopaczyńskiego był także inż. Emil Dobosz, zob. Halicz 1960 ↓, s. 5.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e f g h i j k l Halicz 1960 ↓, s. 3.
  2. a b c d e f g Chołodecki 1904 ↓, s. 315.
  3. a b Akta 1890-1904 ↓, s. 37.
  4. a b c d e f Zmarli. „Dziennik Polski”. Nr 440, s. 2, 26 października 1901. 
  5. a b Kronika. Zapiski osobiste. „Gazeta Przemyska”. Nr 81, s. 2, 9 października 1890. 
  6. Władysław Kopaczyński. W: Powstanie styczniowe 1863-1864. Kalendarz.
  7. a b c Junosza 1960 ↓, s. 18.
  8. Akta 1890-1904 ↓, s. 37, 242.
  9. a b c d e Władysław Kopaczyński. powstanie1863.zsi.kielce.pl. [dostęp 2022-09-15].
  10. Junosza 1960 ↓, s. 17.
  11. Junosza 1960 ↓, s. 17-18.
  12. a b c d Junoska 1903 ↓, s. 155.
  13. Junosza 1960 ↓, s. 18-19.
  14. a b Junosza 1960 ↓, s. 19.
  15. a b c Junosza 1960 ↓, s. 20.
  16. Halicz 1960 ↓, s. 3-4.
  17. a b c Junosza 1960 ↓, s. 21.
  18. a b c d e f g h i j k l m Halicz 1960 ↓, s. 4.
  19. Junosza 1960 ↓, s. 23-24.
  20. Junosza 1960 ↓, s. 24-27.
  21. Junoska 1903 ↓, s. 156.
  22. a b Kalita 1913 ↓, s. 44.
  23. a b Osiński 2013 ↓, s. 28.
  24. Osiński 2013 ↓, s. 25.
  25. Osiński 2013 ↓, s. 15.
  26. Kalita 1913 ↓, s. 107.
  27. Kalita 1913 ↓, s. 45.
  28. Junoska 1903 ↓, s. 157-158, 159.
  29. Junosza 1960 ↓, s. 41-43, 45, 46, 48, 59.
  30. Junosza 1960 ↓, s. 61.
  31. a b Junosza 1960 ↓, s. 65.
  32. Junosza 1960 ↓, s. 67-68.
  33. Junosza 1960 ↓, s. 67, 71.
  34. Junosza 1960 ↓, s. 83.
  35. Junosza 1960 ↓, s. 84.
  36. Junosza 1960 ↓, s. 85, 95.
  37. Junosza 1960 ↓, s. 67.
  38. a b c Kryciński 2023 ↓, s. 21.
  39. a b c d e f g h i j Halicz 1960 ↓, s. 5.
  40. a b Kronika miejscowa i zamiejscowa. „Gazeta Narodowa”. Nr 204, s. 2, 7 września 1881. 
  41. Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielk. Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Złoczów: 1886, s. 94.
    Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 96.
    Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1897, s. 94.
  42. Kronika Zmiana własności. „Kurjer Lwowski”. Nr 56, s. 3, 25 lutego 1891. 
  43. a b c Obszarnik-pieniacz. „Kurjer Lwowski”. Nr 276, s. 3, 5 października 1899. 
  44. a b c d e Akta 1890-1904 ↓, s. 369.
  45. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1885. Lwów: 1885, s. 219.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1886. Lwów: 1886, s. 219.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1887. Lwów: 1887, s. 219.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1888. Lwów: 1888, s. 219.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1889. Lwów: 1889, s. 244.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1890. Lwów: 1890, s. 244.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1891. Lwów: 1891, s. 244.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1892. Lwów: 1892, s. 244.
  46. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1893. Lwów: 1893, s. 244.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1894. Lwów: 1894, s. 245, 246.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1895. Lwów: 1895, s. 245, 246.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1896. Lwów: 1896, s. 245, 246.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1897. Lwów: 1897, s. 245, 246.
  47. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1898. Lwów: 1898, s. 297, 298.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1899. Lwów: 1899, s. 297, 298.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1900. Lwów: 1900, s. 297, 298.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1901. Lwów: 1901, s. 297, 298.
  48. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1886. Lwów: 1886, s. 551.
  49. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1901. Lwów: 1901, s. 742.
  50. a b Z izby sądowej. „Echo z nad Sanu”. Nr 26, s. 3, 25 października 1885. 
  51. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1895. Lwów: 1895, s. 68.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1896. Lwów: 1896, s. 68.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1897. Lwów: 1897, s. 68.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1898. Lwów: 1898, s. 72.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1899. Lwów: 1899, s. 78.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1900. Lwów: 1900, s. 102.
    Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1901. Lwów: 1901, s. 102.
  52. Nadużycia starostów. „Kurjer Lwowski”. Nr 317, s. 2, 14 listopada 1898. 
  53. Kronika. Kreców. „Gazeta Narodowa”. Nr 14, s. 2, 19 stycznia 1886. 
  54. Kronika. Z Dobromilskiego. „Kurjer Lwowski”. Nr 188, s. 3, 9 lipca 1890. 
  55. Nadużycia starostów. „Kurjer Lwowski”. Nr 317, s. 2, 14 listopada 1898.  Historja jakich wiele. „Kurjer Lwowski”. Nr 200, s. 1, 21 lipca 1899.  Obszarnik-pieniacz. „Kurjer Lwowski”. Nr 276, s. 3, 5 października 1899. 
  56. Pamiętnik Junoszy oficera polskich żandarmów 1863. academica.edu.pl. [dostęp 2022-11-20].
  57. Osiński 2013 ↓, s. 32.
  58. Junoska 1903 ↓, s. 155-160.
  59. Halicz 1960 ↓, s. 14.
  60. a b Akta 1890-1904 ↓, s. 242.
  61. Informacja w treści inskrypcji nagrobnej.
  62. Adam Boniecki: Herbarz polski. T. 4: Czetwertyńscy – Dowiakowscy. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1901, s. 175.
  63. Akta 1890-1904 ↓, s. 37, 464.
  64. Informacja w treści inskrypcji nagrobnej.
  65. Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1904, s. 85.
  66. Akta 1890-1904 ↓, s. 53.
  67. Akta 1890-1904 ↓, s. 94.
  68. Akta 1890-1904 ↓, s. 144.
  69. Kryciński 2023 ↓, s. 35.
  70. Edykt licytacyjny. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 35, s. 4, 20 sierpnia 1911. 
  71. Informacje w treści inskrypcji nagrobnych.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]