Włodzimierz Dzieduszycki (1825–1899)

Włodzimierz Dzieduszycki
Data i miejsce urodzenia	22 czerwca 1825 Jaryszów
Data i miejsce śmierci	18 września 1899 Poturzyca
Poseł na Sejm Krajowego Galicji
Okres	od 21 grudnia 1865 do 18 lutego 1867
Marszałek Sejmu Krajowego Galicji
Okres	od 7 marca 1876
Poprzednik	Alfred Józef Potocki
Następca	Ludwik Wodzicki

Herb Sas

Włodzimierz Ksawery Tadeusz Dzieduszycki herbu Sas (ur. 22 czerwca 1825 w Jaryszowie, zm. 18 września 1899 w Poturzycy) – polski przyrodnik, mecenas nauki, folklorysta i chłopoman oraz polityk, członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890 roku, hrabia.

Dzieciństwo i młodość

Włodzimierz Dzieduszycki pochodził z rodziny hrabiowskiej Dzieduszyckich herbu Sas. Był synem Józefa Kalasantego (1776–1847) i Pauliny z Działyńskich herbu Ogończyk (1795–1856). W młodości nie uczęszczał do żadnej szkoły. W majątkach rodowych w Poturzycy, a następnie w Zarzeczu, historii polskiej uczyła go matka, a innych przedmiotów nauczyciel domowy Franciszek Kleczkowski. Gdy rodzina przenosiła się na zimę do Lwowa, nauczaniem zajmowali się inni nauczyciele, m.in. Hiacynt Łobarzewski (botanik), Wincenty Pol (patriotyczny poeta i krajoznawca), profesor Uniwersytetu Lwowskiego Franciszek Stroński i inni wybitni pedagodzy.

Od 1840 mieszkał głównie w Poturzycy, oddalonej około 80 km w kierunku północnym od Lwowa, od 1847, po śmierci ojca, znów we Lwowie.

Ożenił się z hrabianką Alfonsyną z Miączyńskich. Przez dłuższy czas mieszkał w majątku-pałacu swej żony w Pieniakach w powiecie brodzkim. Mieli cztery córki: Klementynę (1855–1929, po mężu Szembek, matka Włodzimierza Szembeka), Annę (1859–1917, żona Tadeusza Dzieduszyckiego), Paulinę (1861-1861), Marię (1863–1941, żona Tadeusza Cieńskiego, matka Włodzimierza i Jana), Jadwigę (1867–1941, żona Witolda Czartoryskiego).

Był właścicielem ziemskim dóbr Beniducha i Boratyn w powiecie sokalskim.

Mecenat nauki i sztuki

W 1847 sprowadził z Poturzycy do Lwowa słynną Bibliotekę Poturzycko-Zarzecką wraz z cennym zbiorem obrazów, wzbogacając je nowymi zakupami książek oraz obrazami pędzla swoich przyjaciół – Juliusza Kossaka, Franciszka Tepy, a przede wszystkim dziełami Artura Grottgera (cykl Warszawa), którego często gościł w Poturzycy, Pieniakach i Lwowie i wypłacał mu wysokie zaliczki, umożliwiające leczenie gruźlicy.

Od 1868 coraz częściej, zwłaszcza w zimie, przebywał we Lwowie, z którym wiązały go głównie sprawy naukowe i społeczne. Mieszkał tam w trzypokojowym mieszkaniu na parterze pałacyku przy ul. Kurkowej 15, a w Muzeum przy ul. Teatralnej 18 miał na parterze skromny pokoik, wsparty na środku żelaznym słupem, w obawie przed zawaleniem się sufitu. Był z jednej strony bardzo bogaty, otoczony powszechną czcią i szacunkiem, z drugiej do przesady skromny w swych potrzebach i zewnętrznych formach życia. Przekazywał duże fundusze na cele naukowe, na zakup szaf i zbiorów, na wydawanie dzieł naukowych i podręczników szkolnych, na stypendia i doraźne zasiłki dla młodych naukowców i artystów, na popieranie folkloru ludu polskiego i ukraińskiego, ukrywając jednocześnie te fakty i nie roszcząc sobie żadnych praw do wdzięczności.

Muzeum Przyrodnicze

Początkowo prywatna i amatorska kolekcja różnych tworów przyrody żywej i martwej, założona w 1855, zalegająca w skrzyniach w Zarzeczu, Poturzycy i we Lwowie, stopniowo – aż do 1875, przekształcona została w ogromne, fachowo prowadzone muzeum. 10 września 1880 z okazji przyjazdu cesarza do Lwowa przekazał utworzone przez siebie Muzeum Przyrodnicze na rzecz narodu i zabezpieczył jego istnienie przez utworzenie w 1893 Ordynacji Poturzyckiej.

Za życia Włodzimierza Dzieduszyckiego w skład Muzeum wchodziło siedem działów:

• zoologiczny,
• botaniczny,
• paleontologiczny,
• geologiczny,
• mineralogiczny,
• prehistoryczny,
• etnograficzny.

Jak się okazało, ponad dwadzieścia lat życia wypełniała mu praca naukowa, głównie w dziedzinie ornitologii (napisał: Opis ptaków krajowych w 1861 r. i in.), zabiegi nad wzbogacaniem i opracowywaniem zbiorów, praca społeczna (organizowanie różnego rodzaju wystaw, troska o rozwój oświaty ludu oraz szkolnictwa).

Lubił pracę społeczną na niższym szczeblu (organizowanie wystaw, zjazdów, patronowanie różnym instytucjom i kółkom gospodarczym), nie znosił natomiast wyższych godności o charakterze polityczno-społecznym, wymagających reprezentacji, przemówień.

W 1895 wydał publikację pt. Przewodnik po Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie.

Polityka

Nie występował jawnie przeciw polityce zaborców. Brał jednak udział w życiu politycznym:

• w 1848 był członkiem konspiracyjnej Rady Narodowej na Galicję Wschodnią i działaczem Ruskiego Soboru,
• od 1848 był prezesem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarczego,
• w latach 1863–1864 był członkiem Organizacji Narodowej Pomocy powstaniu styczniowemu,
• w latach 1861–1867 był wybierany posłem do Sejmu Krajowego w okręgu złoczowskim: I kadencji (1861–1867) (21 grudnia 1865 zastąpił Michała Gnoińskiego), II kadencji (1867–1869) (wybrany, nie objął mandatu), III kadencji (1870–1876) (31 sierpnia 1874 zajął miejsce Augusta Łosia), IV kadencji (1877–1882) (zrzekł się mandatu, a na jego miejsce wybrano Tadeusza Pilata).
• w latach 1874–1878 był posłem do Parlamentu Austrii w Wiedniu,
• 17 stycznia 1877 został wybrany honorowym obywatelem miasta Lwowa, a później także Brodów, Sokala i Kołomyi,
• dziedziczne członkostwo w Izbie Panów w parlamencie wiedeńskim od 1884 traktował jako zło konieczne i rzadko przyjeżdżał na sesje.

Uznanie świata naukowego

Towarzystwa naukowe krajowe i zagraniczne doceniły jego zainteresowania przyrodnicze i sztuką ludową, mianując go członkiem honorowym lub tzw. czynnym.

Akademia Umiejętności w Krakowie w dowód uznania naukowej działalności i za ofiarowanie swego Muzeum na rzecz narodu mianowała Dzieduszyckiego w 1881 członkiem korespondentem swego Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, a Uniwersytet Franciszkański we Lwowie na wniosek prof. dra Benedykta Dybowskiego nadał mu w 1894 doktorat honoris causa za całokształt działalności naukowej i stworzenie placówki badawczej zabezpieczonej finansowo w swym rozwoju utworzeniem Ordynacji Poturzyckiej. Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Tradycje rodzinne

Kolekcjonerstwo i zamiłowanie do nauki było powszechne w najbliższej jego rodzinie:

• wujem Włodzimierza Dzieduszyckiego, a bratem jego matki, był wybitny patriotyczny działacz wielkopolski Tytus Działyński (gorący patriota wielkopolski, bibliofil i kolekcjoner, założyciel Biblioteki Kórnickiej i muzeum pomników przeszłości Ojczyzny, wydawca źródeł historycznych i mecenas sztuki),
• bratem ciotecznym był Jan Działyński,

obaj – zbieracze pamiątek historycznych, a równocześnie wielcy miłośnicy przyrody i opiekunowie nauk,

• ciotka Klaudyna z Działyńskich Potocka (1802–1836) z Kórnika była znaną działaczką patriotyczną na terenie Wielkopolski,
• brat stryjeczny Ignacy Dzieduszycki był numizmatykiem,
• brat stryjeczny Tytus Dzieduszycki był paleontologiem i krajoznawcą,
• kuzyn Maurycy był historykiem,
• siostra stryjeczna, Henryka, była żoną Gwalberta Pawlikowskiego, znanego kolekcjonera książek i rycin oraz miłośnika ogrodnictwa, a matką powieściopisarza i demokratycznego publicysty Mieczysława,
• jedna z jego kuzynek, Justyna Rostworowska, wyszła za mąż za Mariana Czapskiego, autora wartościowego trzytomowego dzieła Historia powszechna konia (1874) oraz dwutomowego Pszczelarza polskiego,
• druga kuzynka – Aleksandra, była żoną znakomitego ornitologa, Kazimierza Wodzickiego, autora wielu prac z dziedziny ornitologii i myślistwa oraz twórcy bogatej kolekcji ptaków w swym dworze w Korzkwi pod Krakowem.

Następcy

Po śmierci Włodzimierza Dzieduszyckiego (18 września 1899) kuratorem Muzeum i ordynatem (na lata 1900–1914) został Tadeusz Dzieduszycki, doktor praw Uniwersytetu Lwowskiego, ekonomista, ożeniony z córką Fundatora Anną i przez niego usynowiony. Od 1910, z powodu choroby ojca zarządzanie muzeum przejął syn Tadeusza i Anny Dzieduszyckich – Paweł, który w 1918 wstąpił do zakonu jezuitów, przekazując ordynację i kuratorstwo muzeum na rzecz swego młodszego brata, Włodzimierza Dzieduszyckiego juniora, który kierował muzeum i ordynacją aż do wybuchu II wojny światowej.

Upamiętnienie

• W katedrze łacińskiej we Lwowie została ustanowiona tablica upamiętniająca Włodzimierza Dzieduszyckiego.
• W katedrze ormiańska we Lwowie znajduje się malowidło przedstawiające ukrzyżowanie Chrystusa, w którym artysta malarz Jan Henryk Rosen Jezusa sportretował Jezusa na wzór wyglądu Włodzimierza Dzieduszyckiego.
• W Muzeum Przyrodniczym im. Dzieduszyckich umieszczono popiersie Włodzimierza Dzieduszyckiego, które wykonał rzeźbiarz Jan Nalborczyk.

Bibliografia

• Leon Gustaw Dziubiński: Poczet prezydentów, wiceprezydentów i obywateli honorowych miasta Lwowa. Lwów: 1896, s. 18.
• Gabriel Brzęk – Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie i jego Twórca.
• Włodzimierz Dzieduszycki. sejm-wielki.pl. [dostęp 2015-11-19].
• Gabriel Brzęk: Włodzimierz Dzieduszycki. lwow.com.pl. [dostęp 2015-11-19].

Linki zewnętrzne

• Forum akademickie – Włodzimierz Dzieduszycki
• Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie i jego Twórca