Włodzimierz Dzieduszycki (1825–1899)

Włodzimierz Dzieduszycki
Data i miejsce urodzenia	22 czerwca 1825 Jaryszów
Data i miejsce śmierci	18 września 1899 Poturzyca
Poseł na Sejm Krajowego Galicji
Okres	od 21 grudnia 1865 do 18 lutego 1867
Marszałek Sejmu Krajowego Galicji
Okres	od 7 marca 1876
Poprzednik	Alfred Józef Potocki
Następca	Ludwik Wodzicki

Herb Sas

Włodzimierz Ksawery Tadeusz Dzieduszycki herbu Sas (ur. 22 czerwca 1825 w Jaryszowie, zm. 18 września 1899 w Poturzycy) – polski przyrodnik, mecenas nauki, folklorysta i chłopoman oraz polityk, członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890 roku, hrabia.

Dzieciństwo i młodość

Włodzimierz Dzieduszycki pochodził z rodziny hrabiowskiej Dzieduszyckich herbu Sas. Był synem Józefa Kalasantego (1776-1847) i Pauliny z Działyńskich herbu Ogończyk (1795-1856). W młodości nie uczęszczał do żadnej szkoły. W majątkach rodowych w Poturzycy, a następnie w Zarzeczu, historii polskiej uczyła go matka, a innych przedmiotów nauczyciel domowy Franciszek Kleczkowski. Gdy rodzina przenosiła się na zimę do Lwowa, nauczaniem zajmowali się inni nauczyciele, m.in. Hiacynt Łobarzewski (botanik), Wincenty Pol (patriotyczny poeta i krajoznawca), profesor Uniwersytetu Lwowskiego Franciszek Stroński i inni wybitni pedagodzy.

Od 1840 mieszkał głównie w Poturzycy, oddalonej około 80 km w kierunku północnym od Lwowa, od 1847, po śmierci ojca, znów we Lwowie.

Ożenił się z hrabianką Alfonsyną Miączyńską. Przez dłuższy czas mieszkał w majątku-pałacu swej żony w Pieniakach w powiecie brodzkim. Mieli cztery córki: Klementynę (1855-1929, po mężu Szembek, matka Włodzimierza Szembeka), Annę (1859-1917, żona Tadeusza Dzieduszyckiego), Paulinę (1861-1861), Marię (1863-1941, żona Tadeusza Cieńskiego, matka Włodzimierza i Jana), Jadwigę (1867-1941, żona Witolda Czartoryskiego).

Był właścicielem ziemskim dóbr Beniducha i Boratyn w powiecie sokalskim.

Mecenat nauki i sztuki

W 1847 sprowadził z Poturzycy do Lwowa słynną Bibliotekę Poturzycko-Zarzecką wraz z cennym zbiorem obrazów, wzbogacając je nowymi zakupami książek oraz obrazami pędzla swoich przyjaciół – Juliusza Kossaka, Franciszka Tepy, a przede wszystkim dziełami Artura Grottgera (cykl Warszawa), którego często gościł w Poturzycy, Pieniakach i Lwowie i wypłacał mu wysokie zaliczki, umożliwiające leczenie gruźlicy.

Od 1868 coraz częściej, zwłaszcza w zimie, przebywał we Lwowie, z którym wiązały go głównie sprawy naukowe i społeczne. Mieszkał tam w trzypokojowym mieszkaniu na parterze pałacyku przy ul. Kurkowej 15, a w Muzeum przy ul. Teatralnej 18 miał na parterze skromny pokoik, wsparty na środku żelaznym słupem, w obawie przed zawaleniem się sufitu. Był z jednej strony bardzo bogaty, otoczony powszechną czcią i szacunkiem, z drugiej do przesady skromny w swych potrzebach i zewnętrznych formach życia. Przekazywał duże fundusze na cele naukowe, na zakup szaf i zbiorów, na wydawanie dzieł naukowych i podręczników szkolnych, na stypendia i doraźne zasiłki dla młodych naukowców i artystów, na popieranie folkloru ludu polskiego i ukraińskiego, ukrywając jednocześnie te fakty i nie roszcząc sobie żadnych praw do wdzięczności.

Muzeum Przyrodnicze

Początkowo prywatna i amatorska kolekcja różnych tworów przyrody żywej i martwej, założona w 1855, zalegająca w skrzyniach w Zarzeczu, Poturzycy i we Lwowie, stopniowo – aż do 1875, przekształcona została w ogromne, fachowo prowadzone muzeum. 10 września 1880 z okazji przyjazdu cesarza do Lwowa przekazał utworzone przez siebie Muzeum Przyrodnicze na rzecz narodu i zabezpieczył jego istnienie przez utworzenie w 1893 Ordynacji Poturzyckiej.

Za życia Włodzimierza Dzieduszyckiego w skład Muzeum wchodziło siedem działów:

• zoologiczny,
• botaniczny,
• paleontologiczny,
• geologiczny,
• mineralogiczny,
• prehistoryczny,
• etnograficzny.

Jak się okazało, ponad dwadzieścia lat życia wypełniała mu praca naukowa, głównie w dziedzinie ornitologii (napisał: Opis ptaków krajowych w 1861 r. i in.), zabiegi nad wzbogacaniem i opracowywaniem zbiorów, praca społeczna (organizowanie różnego rodzaju wystaw, troska o rozwój oświaty ludu oraz szkolnictwa).

Lubił pracę społeczną na niższym szczeblu (organizowanie wystaw, zjazdów, patronowanie różnym instytucjom i kółkom gospodarczym), nie znosił natomiast wyższych godności o charakterze polityczno-społecznym, wymagających reprezentacji, przemówień.

W 1895 wydał publikację pt. Przewodnik po Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie.

Polityka

Nie występował jawnie przeciw polityce zaborców. Brał jednak udział w życiu politycznym:

• w 1848 był członkiem konspiracyjnej Rady Narodowej na Galicję Wschodnią i działaczem Ruskiego Soboru,
• od 1848 był prezesem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarczego,
• w latach 1863–1864 był członkiem Organizacji Narodowej Pomocy powstaniu styczniowemu,
• w latach 1861–1867 był wybierany posłem do Sejmu Krajowego w okręgu złoczowskim: I kadencji (1861-1867) (21 grudnia 1865 zastąpił Michała Gnoińskiego), II kadencji (1867-1869) (wybrany, nie objął mandatu), III kadencji (1870-1876) (31 sierpnia 1874 zajął miejsce Augusta Łosia), IV kadencji (1877-1882) (zrzekł się mandatu, a na jego miejsce wybrano Tadeusza Pilata).
• w latach 1874–1878 był posłem do Parlamentu Austrii w Wiedniu,
• 17 stycznia 1877 został wybrany honorowym obywatelem miasta Lwowa, a później także Brodów, Sokala i Kołomyi,
• dziedziczne członkostwo w Izbie Panów w parlamencie wiedeńskim od 1884 traktował jako zło konieczne i rzadko przyjeżdżał na sesje.

Uznanie świata naukowego

Towarzystwa naukowe krajowe i zagraniczne doceniły jego zainteresowania przyrodnicze i sztuką ludową, mianując go członkiem honorowym lub tzw. czynnym.

Akademia Umiejętności w Krakowie w dowód uznania naukowej działalności i za ofiarowanie swego Muzeum na rzecz narodu mianowała Dzieduszyckiego w 1881 członkiem korespondentem swego Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, a Uniwersytet Franciszkański we Lwowie na wniosek prof. dra Benedykta Dybowskiego nadał mu w 1894 doktorat honoris causa za całokształt działalności naukowej i stworzenie placówki badawczej zabezpieczonej finansowo w swym rozwoju utworzeniem Ordynacji Poturzyckiej. Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Tradycje rodzinne

Kolekcjonerstwo i zamiłowanie do nauki było powszechne w najbliższej jego rodzinie:

• wujem Włodzimierza Dzieduszyckiego, a bratem jego matki, był wybitny patriotyczny działacz wielkopolski Tytus Działyński (gorący patriota wielkopolski, bibliofil i kolekcjoner, założyciel Biblioteki Kórnickiej i muzeum pomników przeszłości Ojczyzny, wydawca źródeł historycznych i mecenas sztuki),
• bratem ciotecznym był Jan Działyński,

obaj – zbieracze pamiątek historycznych, a równocześnie wielcy miłośnicy przyrody i opiekunowie nauk,

• ciotka Klaudyna z Działyńskich Potocka (1802–1836) z Kórnika była znaną działaczką patriotyczną na terenie Wielkopolski,
• brat stryjeczny Ignacy Dzieduszycki był numizmatykiem,
• brat stryjeczny Tytus Dzieduszycki był paleontologiem i krajoznawcą,
• kuzyn Maurycy był historykiem,
• siostra stryjeczna, Henryka, była żoną Gwalberta Pawlikowskiego, znanego kolekcjonera książek i rycin oraz miłośnika ogrodnictwa, a matką powieściopisarza i demokratycznego publicysty Mieczysława,
• jedna z jego kuzynek, Justyna Rostworowska, wyszła za mąż za Mariana Czapskiego, autora wartościowego trzytomowego dzieła Historia powszechna konia (1874) oraz dwutomowego Pszczelarza polskiego,
• druga kuzynka – Aleksandra, była żoną znakomitego ornitologa, Kazimierza Wodzickiego, autora wielu prac z dziedziny ornitologii i myślistwa oraz twórcy bogatej kolekcji ptaków w swym dworze w Korzkwi pod Krakowem.

Następcy

Po śmierci Włodzimierza Dzieduszyckiego (18 września 1899) kuratorem Muzeum i ordynatem (na lata 1900–1914) został Tadeusz Dzieduszycki, doktor praw Uniwersytetu Lwowskiego, ekonomista, ożeniony z córką Fundatora Anną i przez niego usynowiony. Od 1910, z powodu choroby ojca zarządzanie muzeum przejął syn Tadeusza i Anny Dzieduszyckich – Paweł, który w 1918 wstąpił do zakonu jezuitów, przekazując ordynację i kuratorstwo muzeum na rzecz swego młodszego brata, Włodzimierza Dzieduszyckiego juniora, który kierował muzeum i ordynacją aż do wybuchu II wojny światowej.

Upamiętnienie

• W katedrze łacińskiej we Lwowie została ustanowiona tablica upamiętniająca Włodzimierza Dzieduszyckiego.
• W katedrze ormiańska we Lwowie znajduje się malowidło przedstawiające ukrzyżowanie Chrystusa, w którym artysta malarz Jan Henryk Rosen Jezusa sportretował Jezusa na wzór wyglądu Włodzimierza Dzieduszyckiego.
• W Muzeum Przyrodniczym im. Dzieduszyckich umieszczono popiersie Włodzimierza Dzieduszyckiego, które wykonał rzeźbiarz Jan Nalborczyk.

Bibliografia

• Leon Gustaw Dziubiński: Poczet prezydentów, wiceprezydentów i obywateli honorowych miasta Lwowa. Lwów: 1896, s. 18.
• Gabriel Brzęk – Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie i jego Twórca.
• Włodzimierz Dzieduszycki. sejm-wielki.pl. [dostęp 2015-11-19].
• Gabriel Brzęk: Włodzimierz Dzieduszycki. lwow.com.pl. [dostęp 2015-11-19].

Linki zewnętrzne

• Forum akademickie – Włodzimierz Dzieduszycki
• Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie i jego Twórca