Wal grenlandzki
| Balaena mysticetus[1] | |
| Linnaeus, 1758 | |
 Wale grenlandzkie z lotu ptaka | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Parvordo | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
wal grenlandzki |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Wal grenlandzki[3], wieloryb grenlandzki[4] (Balaena mysticetus) – gatunek ssaka łożyskowego z rodziny walowatych, występujący w morzach arktycznych i subarktycznych.
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Wody Arktyki i obszary subarktyczne; Ocean Atlantycki, Morze Beringa, Morze Czukockie, Morze Ochockie i Morze Beauforta.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj i gatunek po raz pierwszy naukowo opisane przez K. Linneusza[5]. Opis ukazał się w 1758 w jego dziele Systema Naturae[5]. Jako miejsce typowe autor wskazał „Habitat in Oceano Groenlandico” (Morze Grenlandzkie)[5]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju wal[3] (Balaena)[6]
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Balaena: łac. balaena „wieloryb”, od gr. φαλαινα phalaina „wieloryb”[7].
- mysticetus: gr. μυστις mustis, μυστιδος mustidos „wtajemniczona, mistyczka”, od μυστης mustēs „mista, wtajemniczony w misteria”, od μυεω mueō „wtajemniczyć w misteria”, od μυω muō „zamykać oczy”[8]; κητος kētos „wieloryb”[9].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała samców około 1800 cm, samic około 2000 cm; masa ciała około 100000 kg[10]. Skóra koloru czarnego lub ciemnoszarego, spód białoszary. Wieloryb grenlandzki ma masywną budowę, zaokrągloną dużą głowę stanowiącą do 1/3 długości ciała z białymi łatami na policzkach. W olbrzymim pysku (nawet do 4,9 m długości, 3,7 m wysokości i 2,4 m szerokości[11]) znajduje się ok. 700-800 płyt fiszbinu, który jest czarnej barwy i jest najdłuższy spośród wszystkich fiszbinowców (do 5 m). Brak płetwy grzbietowej, płetwy piersiowe do 2 m długości. Fontanna wody wypuszczanej z nozdrzy ma kształt litery V. Wieloryby grenlandzkie potrafią głową przebijać lód o grubości nawet 60 cm[12].
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
- Pożywienie: kryl, inne małe skorupiaki[13][2]..
- Ciąża: 12-16 mies. (cielak ma długość ok. 4 m i waży tonę)
- Długość życia: ponad 200 lat (najdłużej żyjący ssak)
- Status: podwyższonego ryzyka (szacuje się, że na świecie żyje 9-12 tys. osobników)
Wal grenlandzki jest zwierzęciem stadnym, żyje w grupach po kilka osobników, ale trafiają się stada liczące do 50 osobników. Wiosną i latem zwierzęta te przemieszczają się daleko na północ (wody wokół północnej Alaski, Morze Beringa, Morze Beauforta), wykorzystując szczeliny w pękającym lodzie, natomiast zimą migruje na północny Atlantyk i na Morze Czukockie. Prawdopodobnie umie ocenić przy pomocy dźwięku grubość i jakość lodu (echolokacja) i wyłamuje otwory w pokrywie lodowej (można prześledzić ich trasy po wybrzuszeniach pokrywy lodowej); zaobserwowano, że potrafi pokonać lód grubości nawet 0,6 m. Pływa powoli (5-8 km/godz) i dlatego jest łatwym łupem Inuitów, którzy chętnie polują na ten gatunek. Dzięki dużemu pyskowi i gęstym włosom fiszbinowym odżywia się w sposób odmienny od innych wielorybów, wolno płynąc przy powierzchni oceanu z otwartą paszczą "zagęszczając" i "spijając" nawet bardzo drobne organizmy żyjące w toni wodnej (czasem robią to grupowo, w postaci małej "flotylli"). Na płytszych wodach także nurkują, pożywiając się wtedy organizmami przydennymi, zawartymi w mule.
Badania poziomu kwasu asparaginowego w soczewce wielorybiego oka i składu tranu pozyskanego z upolowanych wielorybów grenlandzkich przeprowadzone w 2000 w Monterey Bay Aquarium w Kalifornii udowodniły, że badane osobniki miały od 135 do 211 lat, co oznacza, że są to najdłużej żyjące ssaki. Potwierdziły to analizy znajdowanych w ciele odłamków kościanych harpunów, które wykazały, że niektóre osobniki były celem nieudanych polowań przed co najmniej 120 laty (stalowych harpunów zaczęto używać dopiero w latach 80. XIX wieku)[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Balaena mysticetus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b J.G. Cooke, R. Reeves, Balaena mysticetus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2019-11-03] (ang.).
- ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 186. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.)
- ↑ K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 409, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 75. (łac.)
- ↑ Balaena glacialis (dwa podgatunki B. g. glacialis i B. g. australis) są obecnie klasyfikowane w rodzaju Eubalaena jako odrębne gatunki.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 131.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 142.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 45.
- ↑ B. Curry & R. Brownell, Jr: Family Balaenidae (Right and Bowhead Whales). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 212. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.)
- ↑ American Cetacean Society Bowhead Whale
- ↑ WWF – Bowhead Whale
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Balaena mysticetus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 14 grudnia 2009]
- ↑ David A. Sinclair, Matthew LaPlante : Jak żyć dugo. Znak Horyzont, 2021, s. 83, język polski, ISBN 978-83-240-7882-0
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904 (ang.).
- E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 1. Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256. (ang.)