Wanda Czełkowska

Wanda Czełkowska

Data i miejsce urodzenia	18 lub 28 listopada 1930 Brześć nad Bugiem
Data i miejsce śmierci	17 czerwca 2021 (90 lat) Warszawa
Alma Mater	Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie
Dziedzina sztuki	rzeźba
Ważne dzieła
Stół (1968–1971), Ściana (1975–1976)

„Fortepian Chopina” – projekt Marii Jaremy z 1949 roku, zrealizowany w 2006 przez Wandę Czełkowską. Kraków, Planty przy ul. Franciszkańskiej

Wanda Czełkowska (ur. 18 listopada 1930 w Brześciu nad Bugiem, zm. 17 czerwca 2021 w Warszawie) – polska rzeźbiarka.

Życiorys

Wanda Czełkowska dzieciństwo i młodość spędziła w Wilnie. Początkowo planowała podjęcie studiów w zakresie matematyki. W klasie maturalnej poznała Xawerego Dunikowskiego, co zadecydowało o jej wyborze dalszego kształcenia. W latach 1949–1954 studiowała na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, dyplom zrealizowała w pracowni prof. Jerzego Bandury. Początkowo studiowała malarstwo, jednak już w drugim semestrze pierwszego roku pod wpływem zachęty Jerzego Bandury wybrała rzeźbę. Już w czasie studiów wypracowała swój oryginalny styl rzeźbiarski. Jej pierwsze prace rzeźbiarskie były figuratywne, z czasem zaczęła podążać w kierunku konceptualizmu.

W latach 1969–1981 była związana z II Grupy Krakowskiej, jednak nie brała czynnego udziału w aktywnościach grupy. Uczestniczyła w wielu wystawach w Polsce i za granicą, m.in. w Norwegii (Wystawa Rzeźby Rzeźbiarzy z Krakowa w 1958), Holandii (Wystawa Rzeźby Współczesnej w 1964), Francji (III Międzynarodowym Biennale de Paris 1963), Wielkiej Brytanii (Międzynarodowy Festiwal w Edynburgu w 1972).

W marcu 1990 Galeria Zderzak w Krakowie zorganizowała dwie wystawy pod różnymi adresami. Pierwsza Elegia (8–11 marca& 1990, ul. Zagrody 23) prezentowała prace z lat 80. i z 1990 r. Druga Przypomnienie po latach (12–20 marca 1990, ul. Grodzka 15), prezentowała prace z lat 1958–1957. Kolejna tak duża indywidualna wystawa pt. Wanda Czełkowska. Retrospekcja miała miejsce w Muzeum Rzeźby w Królikarni, Oddziale Muzeum Narodowego w Warszawie dopiero 26 lat później, na przełomie 2016 i 2017. W 2010 wzięła udział w wystawie Państwo Dydony w PGS w Sopocie (kuratorka Dorota Grubba), a 2 października 2006 na Plantach w Krakowie został odsłonięty pomnik – fontanna Fortepian Chopina, który Czełkowska wykonała na podstawie projektu Marii Jaremy z 1949.

Przez ponad 50 lat była mieszkanką Krakowa. Mieszkała przy ul. Karmelickiej w mieszkaniu, które zostawił jej Xawery Dunikowski. W 2001 przeniosła się do Warszawy. W 2011 artystka zajęła poprzemysłową przestrzeń (dawny warsztat tirów) na warszawskim Mokotowie, niedaleko Królikarni.

W 2011 szczecińska Fundacja Ars & Bonum postanowiła objąć rzeźbiarkę opieką stałą, zajmując się dokumentacją twórczości oraz wspierając w utrzymaniu przestrzeni pracowni-galerii. Opieka fundacji trwała przez 6 lat.

W 2013 rzeźbiarką zainteresowała się Ewa Opałka, która stała się współkuratorką z Agnieszką Tarasiuk jej monograficznej wystawy w Królikarni, a także autorką będącej w przygotowaniu książki Eliminacje. Rozmowy z Wandą Czełkowską – wywiadu rzeki. Opałka jest również inicjatorką powołanej w 2016 Fundacji Introspekcja Na Rzecz Badania i Prezentacji Twórczości Wandy Czełkowskiej.

Rzeźbiarka zaprezentowała w 2016 na wystawie w nowojorskiej galerii Broadway 1602 jedną rzeźbę i dwa rysunki. Krytyk witryny „Artspace” Andrew M. Goldstein uznał te prace za jedne z dziesięciu najlepszych prac Frieze New York 2016.

W 2018 Wanda Czełkowska była obok Rosemarie Castoro i Lydii Okumury jedną z trzech rzeźbiarek-minimalistek prezentowanych na wystawie Land of Lads. Land of Lashes w galerii Thaddaeus Ropac na londyńskim Mayfair (kuratorka: Anke Kempkes we współpracy z Fundacją Introspekcja na Rzecz Badania i Prezentacji Twórczości Wandy Czełkowskiej).

Jej pracownię przy ul. Magazynowej 14 na warszawskim Mokotowie uznano w 2019 r. za Warszawską Historyczną Pracownię Artystyczną.

W 2019 brała udział w wystawie Wanda Czełkowska & Paul Czerlitzky w Galerii Piktogram w Warszawie. Galeria Q Contemporary z Budapesztu prezentowała jej prace na londyńskiej wystawie Under the Radar: Contemporary Masters from Central & Eastern Europe podczas Frieze.

Na wystawie zbiorowej Kradzieże i zniszczenia w białostockiej Galerii Arsenał w 2020 została zaprezentowana jej rzeźba Głowa z 1968 r. (edycja I/3).

Wanda Czełkowska zmarła w godzinach wieczornych 17 czerwca 2021 w wieku 90 lat, została pochowana na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

W 2023 roku (15 lipca-26 listopada) w Muzeum Susch w Susch w Szwajcarii odbyła się wystawa monograficzna Wanda Czełkowska. Art Is Not Rest. Kuratorką tej wystawy była Matylda Taszycka, kuratorką pomocniczą - Antonina Gugała. Wystawie towarzyszyło wydawnictwo książkowe o tym samym tytule.

Prace w kolekcjach

• Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego (rzeźba Głowa)
• Muzeum Narodowe w Krakowie – prace: Stół (1968–1971), Ściana (1975–1976), Głowa (1962), Pomnik (1963), Pomnik (1964), Głowa (1973), Głowa będąca częścią kompozycji przestrzennej „Stół”, Gracze
• Muzeum Śląskie (praca Głowa)
• Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku (rzeźba Portret imaginacyjny I, 1960)
• Muzeum Zamoyskich w Kozłówce (rzeźba Mama)
• Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie - obraz Bez tytułu (1993)

Bibliografia

• Dorota Grubba: Rzeźby koniecznością życiową jak powietrze, woda i ogień... Wanda Czełkowska, Ludmiła Stehnova, Maria Pinińska-Bereś około 1960 r. [w:] Jestem artystką we wszystkim, co niepotrzebne. Kobiety i sztuka około 1960. Warszawa: 2010, s. 90.
• Dorota Grubba-Thiede. Wanda Czełkowska, Tadeusz Sieklucki w poszukiwaniu nowoczesności. „Pamiętnik Sztuk Pięknych/ Fine Arts Diary”. 2015/9, Vol 9 (2015), s. 159–178, 1990-03-21. 
• Dorota Jarecka. Przeciw pomnikom. „Gazeta Wyborcza”, 1990-03-21. Kraków. brak numeru strony
• Jan Michalski, Rzeźby, idee Czełkowskiej, Galeria „Zderzak”, Kraków 1990.
• Wanda Czełkowska. Retrospekcja. Książka towarzysząca wystawie. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2015, s. 140. ISBN 978-83-7100-404-9.
• Wanda Czełkowska. Art Is Not Rest. Mediolan, Skira, 2023. ISBN 978-88-572-4995-7

Linki zewnętrzne

• Wanda Czełkowska. Przewodnik po sztuce.
• Wanda Czełkowska. O artyście.. Desa Unicum.
• Wanda Czełkowska. Retrospekcja. Warszawa: Muzeum Narodowe, 2017, s. 137. ISBN 978-83-7100-404-9.
• Rozmowa z Wandą Czełkowską na zakończenie wystawy „Wanda Czełkowska. Retrospekcja”. [dostęp 2020-06-29].
• Natalia Malek: GŁOWA, ROTUNDA, KOT. dwutygodnik.com. [dostęp 2020-06-29].
• Ewa Opałka: „Wanda Czełkowska. Retrospekcja” w Królikarni. magazynszum.pl. [dostęp 2020-06-29].
• Warszawa: rzeźby Wandy Czełkowskiej na wystawie w Królikarni. dzieje.pl.
• Lena Wicherkiewicz: Wanda Czełkowska w Królikarni: retrospekcja, po elipsie. magazyn.o.pl. [dostęp 2020-06-29].
• Magdalena Dubrowska: „Retrospekcja” Wandy Czełkowskiej – nowa wystawa w Królikarni. [dostęp 2020-06-29].
• Minimalna, konceptualna, materialna – fenomen rzeźby Wandy Czełkowskiej. mowianamiescie.pl.
• Aleksandra Zbroja: Kiedyś miała dom, dziś ma pracownię rzeźbiarską w dawnym warsztacie dla tirów. wysokieobcasy.pl. [dostęp 2020-06-29].
• Wanda Czełkowska – Fundacja Introspekcja. Fanpage Facebook.
• Widea z wystąpień: Wanda Czełkowska. Retrospekcja – konferencja. YouTube.
• Wanda Czełkowska and Paul Czerlitzki at Piktogram.
• Yulia Krivich: STUDIO ARTYSTY: Wanda Czełkowska. magazynszum.pl. [dostęp 2020-06-29].
• Głowa po coś z nami jest. Z Wandą Czełkowską rozmawia Jacek Górecki [1], designalive.pl. [dostęp 2024-01-23]
• The Best Exhibitions to Visit in Europe 2023 [2], frieze.com. [dostęp 2024-01-23]
• Phoebe Blatton: Wanda Czełkowska: About and Inside the Head [3], artreview.com. [dostęp 2024-01-23]
• Wanda Modzelewska: Sztuka niedająca wytchnienia [4], architecturaldigest.pl.[dostęp 2024-01-23]
• Dominika Soćko: Wanda Czełkowska – wielka artystka zapomniana przez świat. W Muzeum Susch odbywa się właśnie pierwsza zagraniczna retrospektywa jej prac [5], zwierciadlo.pl. [dostęp 2024-01-23]
• Piotr Policht: Głowy do wycierania. „Art is not Rest” Wandy Czełkowskiej w Muzeum Susch [6], magzynszum.pl. [dostęp 2024-01-23]
• "Sztuka nie jest odpoczynkiem". Pierwsza międzynarodowa retrospektywa Wandy Czełkowskiej [7], label-magazine.com. [dostęp 2024-01-23]
• Monika Kuc: Nowa wystawa w szwajcarskiej galerii sztuki Grażyny Kulczyk [8], rp.pl. [dostęp 2024-01-23]
• Ona Winogrodzka opiekun Historycznej Pracowni Artystycznej Wandy Czełkowskiej [9], tvp.pl. [dostęp 2024-01-23]