Żórawina
50°58′55″N 17°02′38″E/50,981944 17,043889| wieś | |
 Warowny kościół Świętej Trójcy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2017) |
2492[2] |
| Strefa numeracyjna |
71 |
| Kod pocztowy |
55-020[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DWR |
| SIMC |
0884849 |
Położenie na mapie gminy Żórawina  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wrocławskiego  | |
| 50°58′55″N 17°02′38″E/50,981944 17,043889[1]
| |
Żórawina (łac. Rubra Sirbena, niem. Rothsürben) – wieś (dawniej miasto) w Polsce, położona w województwie dolnośląskim, w powiecie wrocławskim, w gminie Żórawina.
Żórawina uzyskała lokację miejską w 1272 roku, zdegradowana przed 1400 rokiem, ponowne nadanie praw miejskich w 1608 roku nie zostało zrealizowane[4].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość jest siedzibą gminy Żórawina, położoną na Równinie Wrocławskiej nad Żórawką i opływającą wieś od północy Żaliną. Leży 15 km na południe od Wrocławia, przy linii kolejowej z Wrocławia do Kłodzka. Około 2 km na wschód przebiega autostrada A4. Najbliższym węzłem autostradowym jest połączony z drogą wojewódzką nr 395 „węzeł Krajków”. Komunikację autobusową w gminie obsługują linie podmiejskie 70,71, 503, 513 i 523.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa pochodzi od polskiej nazwy ptaka żurawia. Do grupy śląskich miejscowości, których nazwy wywodziły się od tego słowa – „von zóraw = Kranich” zaliczył ją niemiecki geograf oraz językoznawca Heinrich Adamy[5]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia najwcześniejszą nazwę miejscowości w zlatynizowanej polskiej formie „Sorawin” podając jej znaczenie jako „Kranichfeld” – „Pole żurawi”[5]. Niemcy fonetycznie zgermanizowali nazwę miejscowości na „Rothsürben”[5] w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie.
Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0884855 | Sadków | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Jest to stara wieś, wspominana w bulli papieskiej już w XII wieku (1155). W 1274 roku książę wrocławski Henryk IV Probus podarował Żórawinę jako uposażenie Witelonowi wraz z tytułem kanonika kapituły katedralnej wrocławskiej. Żórawina otrzymała w 1608 prawa miejskie, które jednakże nigdy nie zostały wprowadzone w życie (mimo że miejscowość posiadała charakter miasteczka). W późniejszych latach była przez kilka pokoleń własnością rodziny von Röder, tu urodził się i zmarł generał Friedrich Erhardt von Röder (1768−1834), bliski współpracownik, ale i adwersarz Antoniego Radziwiłła, namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego, w latach 1820–1830 dowódca V Korpusu armii pruskiej w Poznaniu, tu także zmarł w 1781 jego ojciec, fryderycjański generał Friedrich Wilhelm von Röder. Po wygaśnięciu Röderów część majątku Żórawina (581 ha) przeszła na własność Hohenzollernów i była w ich posiadaniu do 1945, a inna część zwana Gut Rohrquell (478 ha, dziś Krajków) należała do rodzin vom Rath, Schöller i Skene. W latach 1937–1945 miejscowość nosiła nazwę Rothbach[8]. Pierwotnie po wojnie miejscowość nosiła nazwę „Żurawina” zmieniona następnie na „Żórawina”. Żórawina zachowała polski charakter aż do XIX w., a w miejscowym kościele polskie nabożeństwa odprawiano do 1814 r.
W 1946 miejscowość została włączona do nowo powstałego województwa wrocławskiego na terenie powojennej Polski; również po reformie administracyjnej w 1975 administracyjnie należała do województwa wrocławskiego, a po kolejnej reformie w 1998 należy do dolnośląskiego.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[9]:
- zespół kościoła parafialnego:
- kościół Świętej Trójcy (według innych źródeł[jakich?] pw. Bożego Ciała), z XIV w., w l. 1597-1602; gotycki obronny z połowy XIV w., gruntownie przebudowany w 1600−1608 w stylu manierystycznym. Jest to jeden z cenniejszych zabytków tego typu na ziemiach polskich. Zachowane są w nim m.in. fragmenty polichromii renesansowych z czasów przebudowy w 1608 r. Wraz z cmentarzem otoczony jest wałem obronnym i fosą, w której płynie Żurawka. Kościół posiadał cenne wyposażenie, obecnie znajdujące się w muzeach w Warszawie i Wrocławiu. Muzeum wrocławskie część zabytków przekazało do depozytu do muzeum w Brzegu. Kościół miał być oddziałem Muzeum Narodowego we Wrocławiu, ale pozbawiony konserwacji niszczał. Było tak do czasu przejęcia obiektu przez gminę, która, wraz z parafią pw. św. Józefa, rozpoczęła remont trwający do chwili obecnej. Kościół posiada typowe cechy budowli obronnej tj. grube mury, małe okna. Przy południowej ścianie zachowały się jedyne na Dolnym Śląsku „kuny” do przykuwania grzeszników odbywających karę pokuty. Z cech typowych dla budowli obronnych zachowały się trzy (z czterech) półbastiony, prawdopodobnie projektu Walentego von Säbischa[10]. Warto zauważyć, że do remontu kościoła użyto materiału z innego zabytku Żórawiny (do dziś pozwolenie konserwatora zabytków budzi kontrowersje). Otóż rozebrano wybudowany w 1932 r. drewniany średniofalowy maszt radiowy, którzy przez wiele lat był jedną z najwyższych (prawie 150 m) konstrukcji drewnianych na świecie. Zainstalowany na nim nadajnik radiowy miał pierwotnie moc 60 kW, którą w późniejszym czasie podniesiono do 100 kW. Obok masztu drewnianego w 1976 r. postawiono nowy stalowy, o wysokości 258 metrów, natomiast drewniany zdemontowano około 1990 r.[a]
- pozostałości cmentarza, z XIV w.
- pozostałości pałacu – dworu obronnego, z XIV w., 1607 r.
- pozostałości fortyfikacji ziemnych, z XVI/XVII w.
- park krajobrazowy, w otoczeniu pałacu-dworu, z XVIII w., XIX w., zniszczony, o pow. 4,5 ha, wśród zadrzewienia dąb czerwony, platan i lipa, które posiadają wymiary pomnikowe.
- willa, ul. Kolejowa 6, z l. 1912-1914
inne obiekty:
- kościół parafialny św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny dawniej ewangelicki, wybudowany w 1913 r.
- spichlerz z 1832 r. znajdujący się w zabudowaniach folwarcznych,
- aleja dębów łącząca pałac z wsią,
- pręgierz z 1517 r. o wys. 2,2 m, posiada pozostałości haków. Obecnie jest cokołem rzeźby Jezusa Chrystusa[11],
- granitowy krzyż graniczny, ustawiony obok kościoła pw. św. Trójcy, błędnie określany jako krzyż pokutny (pojednania)[12],
- pomnik Witelona z 1945 r., znajdujący się przy fosie koło kościoła pw. Św. Trójcy, będący pierwotnie pomnikiem ku czci żołnierzy – mieszkańców Żórawiny i okolicznych wsi poległych podczas I wojny światowej,
- na terenie cmentarza parafialnego znajdują się: 1. kwatera żołnierzy z okresu I wojny światowej, w centralnej części zawierająca kilka grobów poległych oraz, w bocznej części, zawierająca kamienne bloki na których wyryto imiona i nazwiska, daty urodzeń i daty oraz miejsca śmierci mieszkańców Żórawiny i okolic poległych podczas I wojny światowej; 2. mogiła zbiorowa z okresu II wojny światowej, w której są pochowani jeńcy Gross-Rosen (filia w Miłoszycach koło Jelcza-Laskowice) zmarli w 1945 r., podczas tzw. „marszu śmierci” oraz jeńcy wojenni zmarli w 1945 r. zatrudnieni w okolicznym folwarku,
- ulica Marii Reginy Janeckiej (ur. 29.08.1897 – zm. 5.03.1985 r.), przy której mieszkała po II wojnie światowej lokalna działaczka społeczna, wieloletnia dyrektor miejscowej szkoły podstawowej oraz kurator sądowa. Opracowana przez nią kronika szkolna stanowi ważny dokument dotyczący kształtowania się społeczności lokalnej po II wojnie światowej[13],
- pomnik poległych jeńców pochodzących z 27 narodów, którzy zostali pomordowani podczas II wojny światowej[14].
Sport[edytuj | edytuj kod]
W miejscowości działa klub piłkarski założony w 1947 roku jako Czarni Żórawina. Zespół kolejno nazywał się Zeotechnik, Wedan, GKS (Gminny Klub Sportowy), a obecna nazwa od 2006 roku to KS Żórawina. Zespół w sezonie 2019/2020 gra we wrocławskiej lidze okręgowej[15].
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Więcej informacji na stronie RTON Żórawina.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 164035
- ↑ Gmina Żórawina – Liczba ludności w poszczególnych miejscowościach na przestrzeni lat 2005–2017. Gmina Żórawina, 2017. [dostęp 2018-02-15]. (pol.).
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1627 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 86–87.
- ↑ a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 63, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874–1945. Rolf Jehlke. [dostęp 2012-12-13].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 237,238. [dostęp 2012-11-04].
- ↑ Polska niezwykła, Żórawina.
- ↑ Kapliczki w Żórawinie. kapliczki.org.pl. [dostęp 2013-07-28].
- ↑ Michał Zalewski: Krzyż graniczny w Żórawinie, błędnie identyfikowany jako krzyż pokutny. Kapliczki, krzyże i figury przydrożne, 2013. [dostęp 2017-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-16)]. (pol.).
- ↑ 60 lat szkoły podstawowej w Żórawinie [online], slidegur.com, 20 sierpnia 2016 [dostęp 2016-08-20].
- ↑ Okolice Wrocławia, część południowo-wschodnia, Studio Wydawnicze Plan, ISBN 83-60180-02-4.
- ↑ 90minut.pl.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Schlesisches Güter-Adreßbuch, Verzeichnis sämtlicher Rittergüter sowie der größeren Landgüter der Provinzen Nieder-und Oberschlesien, Wrocław 1937
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Strona internetowa wsi i gminy Żórawina
- Fotografie Żórawiny w przeszłości i obecnie
- Dawny drewniany maszt radiowy
- Siedziba gminy: Żórawina
