Wianecznik

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wianecznik
Ilustracja
Wianecznik Gardnera
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

imbirowce

Rodzina

imbirowate

Rodzaj

wianecznik

Nazwa systematyczna
Hedychium J. G. König in A. J. Retzius
Observ. Bot. 3: 73. 1783[3]
Typ nomenklatoryczny

H. coronarium J. G. König[3]

Synonimy
  • Brachychilum (R. Br. ex Wall.) Petersen[4]
  • Gandasulium O. Kuntze[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hedychium coronarium
Hedychium coccineum

Wianecznik[5], hedychium[6] (Hedychium J. Koenig) – rodzaj bylin z rodziny imbirowatych (Zingiberaceae). Obejmuje ok. 50[7][5] lub 99[8] gatunków. Są to byliny rozprzestrzenione w strefie międzyzwrotnikowej, rosnące w górach i lasach. Wykorzystywane są jako rośliny lecznicze, kosmetyczne i ozdobne.

Nazwa rodzajowa utworzona została z greckich słów edys (znaczącego „słodki”) i chion (znaczącego „śnieg”) od wonnych, białych kwiatów gatunku typowego – wianecznika koronowego[9].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Występują one naturalnie na Madagaskarze oraz w południowej i południowo-wschodniej Azji[7][8]. Centrum zróżnicowania stanowią południowe Himalaje i Malezja[10]. Jako rośliny introdukowane i miejscami inwazyjne (zwłaszcza wianecznik koronowy[7] i Gardnera[11]) rośliny te rosną także w Korei, Australii, na wyspach Oceanii, w Ameryce Środkowej (od Florydy na południe) i Południowej (po północną Argentynę na południu) oraz w południowej Afryce[8].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Hedychium flavescens
Hedychium yunnanense
Pokrój
Rośliny zielne z bulwiastym[12], tęgim, długim i poziomo rosnącym kłączem[10]. Z kłącza wyrastają nibyłodygi tworzone ze stulonych pochew liściowych osiągające od 1 do 3 m wysokości[9]. Liście wyrastają w dwóch rzędach równolegle względem kłącza[10], o blaszce owalnej lub lancetowatej[12].
Kwiaty
Zebrane w kwiatostan szczytowy, składający się z szerokich i gęsto ułożonych lub wąskich i luźnych podsadek, z kątów których wyrastają kilkukwiatowe wierzchotki jednoramienne, rzadziej kwiaty pojedyncze. Poszczególne kwiaty wsparte są rurkowatymi przysadkami. Kielich jest rurkowaty. Płatki korony są długie, wąskie i wygięte. Okwiat ma barwę białą, żółtą lub czerwoną. Boczne prątniczki są tej samej długości co płatki korony, ale są od niej szersze i rozpostarte. Jeden z płatków korony jest zrośnięty z nitką jednego płonnego prątniczka i jedynego płodnego pręcika w okazałą warżkę (labellum), czasem na końcu dwudzielną. Słupek jeden, z trójkomorową zalążnią[10][12].
Owoce
Kuliste lub elipsoidalne, mięsiste torebki, których trzy klapy pękają i odwijają się eksponując w efekcie jaskrawo pomarańczowe wnętrze i nasiona pokryte czerwoną osnówką[10].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Są to okazałe byliny, często rosnące na obszarach górskich[11]. Zwykle naziemne, rzadko też epifity w lasach górskich i bagiennych lasach nizinnych[10][12]. Wiele gatunków rośnie w suchych lasach z dominacją dwuskrzydłowatych, ale niektóre też na siedliskach okresowo zalewanych[10]. Gatunki uprawiane i introdukowane na kontynentach amerykańskich zapylane są tam przez zawisakowate, dla których jednak kwiaty te są śmiertelną pułapką – sztywna ssawka owada utyka bowiem w długiej i wygiętej rurce kwiatu, a dodatkowo po wypiciu nektaru więziona jest przez podciśnienie powstałe wewnątrz kwiatu. Miotający się owad przed śmiercią zapyla kwiat[10].

Znaczenie użytkowe[edytuj | edytuj kod]

Przedstawiciele tego rodzaju wykorzystywani są lokalnie jako rośliny lecznicze, a wiele gatunków o okazałych i silnie pachnących kwiatach uprawia się jako rośliny ozdobne, popularne w tropikach, ale też w strefie umiarkowanej w szklarniach lub ogrodach na zewnątrz (jesienią kłącze jest wykopywane i do gruntu trafić może ponownie wiosną)[5][11]. Rośliny uprawiane wymagają stanowisk słonecznych i żyznej, wilgotnej gleby. Rozmnażane są przez podział kłącza wiosną[13]. Mocno aromatyczne kłącza wianecznika gęstokwiatowego i kłosowego wykorzystywane są w przemyśle perfumeryjnym[5]. Silnie rosnące nibyłodygi wianecznika koronowego stanowią potencjalnie wartościowy surowiec do produkcji papieru[7].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Hedychium urophyllum
Hedychium spicatum

Rodzaj należy do plemienia Zingibereae z podrodziny Zingiberoideae z rodziny imbirowatych Zingiberaceae[4].

Wykaz gatunków[8]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-05-28] (ang.).
  3. ↑ a b c Hedychium. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-05-28].
  4. ↑ a b Genus: Hedychium J. Koenig. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-05-28].
  5. ↑ a b c d e f g Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 964. ISBN 83-214-1305-6.
  6. ↑ a b c Jens G. Rohwer: Atlas roślin tropikalnych. Warszawa: Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2002, s. 230. ISBN 83-7311-378-9.
  7. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 426, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b c d Hedychium J.Koenig. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-05-28].
  9. ↑ a b Hedychium J. Konig. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-05-28].
  10. ↑ a b c d e f g h K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae. Berlin, Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 478. ISBN 978-3-642-08378-5.
  11. ↑ a b c Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 431-432, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  12. ↑ a b c d Hedychium J. König in Retzius. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-05-28].
  13. ↑ Christopher Brickell (red.): Encyclopedia of plants and flowers. London, New York, Munich, Melbourne, Delhi: American Horticultural Society, 2012, s. 592. ISBN 978-0-7566-6857-0.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wianecznik&oldid=72019172”