Wiatrak w Wikrowie

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wiatrak w Wikrowie
Symbol zabytku nr rej. 36 z 17 lutego 1956
Ilustracja
Wiatrak w Wikrowie w okresie międzywojennym
Państwo

 Polska

Miejscowość

Wikrowo (gmina Gronowo Elbląskie)

Typ budynku

Wiatrak holenderski

Kondygnacje

6

Powierzchnia użytkowa

669 m²

Ukończenie budowy

1853

Zniszczono

2001

Położenie na mapie gminy Gronowo Elbląskie
Mapa konturowa gminy Gronowo Elbląskie, u góry znajduje się punkt z opisem „Wiatrak w Wikrowie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Wiatrak w Wikrowie”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko lewej krawiędzi u góry znajduje się punkt z opisem „Wiatrak w Wikrowie”
Położenie na mapie powiatu elbląskiego
Mapa konturowa powiatu elbląskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Wiatrak w Wikrowie”
Ziemia54°08′54,00″N 19°18′32,00″E/54,148333 19,308889
Multimedia w Wikimedia Commons

Wiatrak przemiałowy typu holenderskiego – wiatrak zbudowany w połowie XIX wieku we wsi Wikrowo położonej w powiecie elbląskim w gminie Gronowo Elbląskie. Wpisany do rejestru zabytków w 1956 roku. Do lat 90. XX w. własność gminy, po przejściu w prywatne ręce częściowo odrestaurowany i przystosowany do funkcji mieszkalnych. Wiatrak spłonął w grudniu 2001 roku, obecnie w ruinie.

Historia[edytuj | edytuj kod]

1853-1945[edytuj | edytuj kod]

Za datę powstania obiektu najczęściej uznaje się rok 1853, na podstawie inskrypcji wyrytej w kamieniu węgielnym, wmurowanym w południowo-zachodnim rogu zabudowań. Niektóre publikacje przyjmują inny czas powstania wiatraka (1846[1], 1848[2], 1855[3]). Użytkowany w pierwotnej roli młyna aż do wybuchu II wojny światowej, którą to przetrwał w dobrym stanie.

1945-2001[edytuj | edytuj kod]

Wiatrak w Wikrowie został wpisany do rejestru zabytków jako zabytek II klasy, numer rejestru 36 z dnia 17 lutego 1956[4]. W latach 1970–1971 przeprowadzono najpilniejsze prace konserwatorskie[5]. Budynek wiatraka oraz zaplecza nie był użytkowany, z tego powodu jego stan systematycznie się pogarszał. Zniszczeniu i zdekompletowaniu uległa między innymi stolarka okienna i drzwiowa[2]. Wiatrak pozostawał oficjalnie własnością gminy, do 1994 roku, kiedy to został sprzedany osobie prywatnej za kwotę 11 667 000 zł[6]. Ostatni właściciel obiektu przeprowadził w nim szereg prac adaptacyjnych, mających na celu przystosowanie go do funkcji mieszkalnych.

Pożar 21.12.2001[edytuj | edytuj kod]

Według relacji świadków, dym nad zabudowaniami zaczął unosić się około godziny 11.00[7]. Właściciel wyjechał w godzinach porannych do trójmiasta pozostawiając bez nadzoru piec ogrzewający pomieszczenia[7]. Straż pożarna przybyła na miejsce tuż po południu[3]. Próby ugaszenia pożaru od środka nie powiodły się z powodu bardzo wysokiej temperatury panującej wewnątrz, zmuszającej strażaków do wycofania się. Akcja prowadzona była w bardzo trudnych warunkach. Wiał silny wiatr podsycający płomienie, a niska temperatura powodowała problemy z zaopatrzeniem w wodę (zamarznięte hydranty). Działania strażaków skupiły się na zapewnieniu bezpieczeństwa okolicznym zabudowaniom na które spadały żagwie przenoszone prądami powietrza. Dogaszanie pogorzeliska trwało do późnych godzin popołudniowych. Istnieją dwie najpopularniejsze hipotezy wyjaśniające przyczyny pożaru. Według pierwszej z nich doszło do zaprószenia ognia z wadliwie wykonanej instalacji grzewczo-kominowej. Według innej teorii doszło do celowego podpalenia, przez właściciela lub osoby postronne. Elbląska komenda miejska policji powołała tuż po pożarze biegłego mającego wydać opinie w tej sprawie[8], brak jednak oficjalnie dostępnych wyników ekspertyzy.

2001-2023[edytuj | edytuj kod]

Pomimo zapewnień właściciela zabytku o woli jego odbudowy[8], ostatecznie jej nie zrealizowano. Ocalałe z pożaru elementy zabudowań zostały w dużej części rozebrane w przeciągu kilku następnych lat. Nie ma możliwości wskazania osób za to odpowiedzialnych, oraz czy było to działanie zgodne z prawem. W latach 2001-2023 zabudowania wiatraka systematycznie niszczały a teren wokoło dziko zarastał.

W 2019 roku działka Nr 103 na której znajdują się ruiny gospody, została wystawiona na sprzedaż. Z początkiem 2023 roku nowy właściciele uporządkował teren wokół ruin wiatraka eksponując relikty zabudowań.

Zabudowania wiatraka w Wikrowie znajdują się obecnie w stanie silnie zdewastowanej ruiny, nadal jednak widnieją w rejestrze zabytków[4].

Ruiny wiatraka w Wikrowie- stan z roku 2017
Wiatrak w Wikrowie, wiosną 2023 roku

Opis konstrukcji[edytuj | edytuj kod]

Wiatrak w Wikrowie reprezentował typ wiatraka posadowionego na budynku, dzięki czemu wzrosła jego powierzchnia użytkowa (669 m^2) oraz kubatura (2629m^3). Zespół budynków wiatraka składał się z 4 sekcji o łącznych wymiarach 10 x 35 [m]. Skład kompleksu w kolejności od strony zachodniej:

  1. Budynek zaplecza i magazynu. Ściany z pruskiego muru, dwukondygnacyjny, podpiwniczony, kryty dachem dwuspadowym. Dwa wejścia- główne od południa, oraz techniczne od północy. Niektóre źródła podają, że pełnił on również rolę mieszkania młynarza[2].
  2. Budynek maszyn młyńskich i urządzeń pomocniczych. Ściany z pruskiego muru, dwukondygnacyjny, częściowo podpiwniczony. Bezpośrednio na nim posadowiona była wieża wiatraka. Budynek posiadał ściany pochylone pod kątem do wewnątrz, celem lepszego przenoszenia obciążeń związanych z ciężarem wieży, oraz oporami pracy śmigła. Posiadał dwie bramy wjazdowe położone na jednej osi, co umożliwiało jednokierunkowy ruch wozów. W skład wyposażenia tej sekcji wchodziły między innymi dwa pytle bębnowe[1].
  3. Budynek gospody. Konstrukcji murowanej, dwukondygnacyjny, podpiwniczony, kryty dachem dwuspadowym. Pojedyncze wejście od strony północnej.
  4. Budynek świetlicy wiejskiej. Konstrukcji murowanej, parterowy, podpiwniczony, kryty dachem pulpitowym. Budynek ten został wzniesiony jako ostatni z kompleksu (dobudowany do istniejących już pozostałych 3 części już poza pierwotnym założeniem architektonicznym). Przed II wojną światową budynek świetlicy pełnił najprawdopodobniej funkcję sali biesiadnej.
Zobrazowanie przeznaczenia budynków kompleksu, na podstawie modelu w skali 1:200 1) Budynek magazynu i zaplecza 2) Hala maszyn młyńskich 3) Budynek gospody 4) Budynek świetlicy

Wieża wiatraka czterokondygnacyjna, drewniana, opisana na planie ośmioboku. Szkielet konstrukcji słupowej pokryty poziomymi klepkami. Na nieruchomej wieży posadowiona była czapa wiatraka. Spoczywała ona na pierścieniu rolkowym umożliwiającym obrót o 360 stopi w osi pionowej. Czapa, pierwotnie obracana była ręcznie z platformy znajdującej się u podstawy wieży (poziom dachu), w późniejszym czasie została wyposażona w urządzenie samo-pozycjonujące złożone z małego wiatraka usytuowanego prostopadle do powierzchni śmigieł roboczych napędzającego przekładnie mechaniczną.

Wiatrak w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Wiatrak w Wikrowie nadal zajmuje ważne miejsce w tożsamości regionalnej, głównie za sprawą chętnie wykorzystywanego wizerunku. Widniał on między innymi na: okładce książek takich jak "Menonici na żuławach ocalone dziedzictwo[9] oraz "Księga Elbląska Cz. 3", Wizerunek widniał również na, plakatach[10][11], banerze[12] czy tablicy informacyjnej wzniesionej w Wikrowie w 2015 roku. Gmina Gronowo Elbląskie, na terenie której znajduje się Wikrowo, wykorzystuje wizerunek wiatraka, jako element graficzny swej strony internetowej[13].

W 2002 roku gdańskie wydawnictwo JSC opracowało kartonowy model Wiatraka w Wikrowie w skali 1:200[14],

Od 2014 roku na portalu Facebook funkcjonuje fanpage "Wiatrak w Wikrowie".

W 2015 roku powstała makieta odtwarzająca wygląd zabytku z 2001 roku[15]

Wiatrak w Wikrowie makieta w skali 1:200

W grudniu 2021 roku z inicjatywy mieszkańców miejscowości, w bezpośrednim sąsiedztwie ruin zabytku powstała tablica informacyjno-edukacyjna poświęcona wiatrakowi. Odsłonięcie tablicy połączone było z festynem i wystawą tematyczną.

Tablica poświęcona Wiatrakowi w Wikrowie. Projekt autorstwa Agnieszki Sulkowskiej i Marcina Hołowińskiego

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Krystyna Laskowska, Żuławskie wiatraki czyli historia wiatrem pisana, Elbląg: Uran, 2008, s. 28,34, ISBN 978-83-60138-14-4.
  2. ↑ a b c P.K.Z., Karta biała zabytku nieruchomego - Wiatrak w Wikrowie, Pracownie Konserwacji Zabytków oddział w Olsztynie, 15 lipca 1979, s. 1-4.
  3. ↑ a b M., Holender stanął w ogniu, „Gazeta Wyborcza Trójmiasto- Wydarzenia”, 24 grudnia 2001, s. 3.
  4. ↑ a b NID, Katalog zabytków nieruchomych województwa warmińsko-mazurskiego. [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 czerwca 2014.
  5. ↑ I Dmochowska, Sprawozdanie z przebiegu prac konserwatorskich 15.04-30.06.1970 oraz 23.03.-30.06.1971, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 1970–1971.
  6. ↑ R.G., Uchwała nr VII/49/95, Rada Gminy Gronowo Elbląskie, 16 marca 1995, s. 3.
  7. ↑ a b Wikrowo. Spłonął zabytkowy wiatrak - Elbląg - naszemiasto.pl [online], elblag.naszemiasto.pl [dostęp 2016-06-06] (pol.).
  8. ↑ a b Dorota Mikłaszewicz, Kto podpalił "Holendra", „Gazeta Wyborcza Trójmiasto - Wydarzenia”, 28 grudnia 2001, s. 5.
  9. ↑ Mennonici na Żuławach - Ocalone dziedzictwo -2007 | SalveArt [online], salveart.pl [dostęp 2016-06-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-20].
  10. ↑ M.H.M.G, Mennonici na Żuławach - Ocalone dziedzictwo [online], 2007 [dostęp 2016-06-04] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-20].
  11. ↑ Marta Antonina, Festiwal Sera – mennonickie reminiscencje [online], Kochamy Żuławy, 20 czerwca 2013 [dostęp 2016-06-06].
  12. ↑ Napisali do nas: Dożynki w Jegłowniku [online], dziennikelblaski.pl [dostęp 2016-06-06].
  13. ↑ Gmina Gronowo Elbląskie - województwo Warmińsko-Mazurskie - Aktualności [online], www.gminagronowo.pl [dostęp 2016-06-06].
  14. ↑ Katarzyna Czołczyńska, Wiatrak w Wikrowie Dom podcieniowy w Dworku, JSC, styczeń 2002, ISSN 1508-9517.
  15. ↑ Zabytkowy wiatrak spłonął przed laty... Teraz znowu będzie można go podziwiać [online], dziennikelblaski.pl [dostęp 2021-12-05] (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiatrak_w_Wikrowie&oldid=72214391”