Wieża widokowa na Śnieżniku (1899)

Wieża widokowa na Śnieżniku

Wieży widokowej na Śnieżniku około 1935 roku
Państwo	Polska
Miejscowość	szczyt Śnieżnika
Typ budynku	wieża widokowa
Styl architektoniczny	historyzm
Architekt	Felix Henry
Wysokość całkowita	33,55 m
Rozpoczęcie budowy	17 kwietnia 1895
Ukończenie budowy	9 lipca 1899
Zniszczono	11 października 1973 r.
Pierwszy właściciel	Kłodzkie Towarzystwo Górskie
Kolejni właściciele	PTT, PTTK
Położenie na mapie Sudetów Wieża widokowa na Śnieżniku
50°12′27,18″N 16°50′49,42″E

Pozostałości po wieży na szczycie Śnieżnika (2016)

Rysunek wieży na Śnieżniku na niemieckich banknotach zastępczych, tzw. notgeldach wyemitowanych przez urząd w Stroniu Śląskim w 1920 r.

Tablica pamiątkowa na ruinach wieży

Wieża widokowa na Śnieżniku im. cesarza Wilhelma I (niem. Kaiser-Wilhelm-Turm lub Glatzer Schneebergturm) – nieistniejąca już kamienna wieża widokowa wzniesiona na szczycie góry Śnieżnik (1425 m n.p.m., Sudety Wschodnie) w stylu niemieckiego, romantycznego historyzmu wzorującego się na gotyku. Zbudowana została z inicjatywy Kłodzkiego Towarzystwa Górskiego w latach 1895–1899 i istniała tam do 1973 r. Stanowiła dobry punkt widokowy na najwyższym w tej części Sudetów szczycie. Była dobrze widoczna z większości miejsc ziemi kłodzkiej i stanowiła jeden z jej bardziej znanych symboli.

Historia powstania

Szczyt Śnieżnika ma kształt rozległej kopuły. Obserwacje panoramy utrudnia wypłaszczenie na szczycie ograniczające perspektywę. Już podróżnicy w pierwszej połowie XIX w. (Peter Samuel Schilling, Julius Krebs) zwracali uwagę na konieczność wzniesienia wieży, która miłośnikom turystyki ułatwiałaby podziwianie okolicy ze śląskiego Mont Blanc. W 1882 r. sekcja Staré Město Morawsko-Śląskiego Sudeckiego Towarzystwa Górskiego zaproponowała budowę wieży widokowej. Jej inicjatywa spotkała się z przeciwdziałaniem Kłodzkiego Towarzystwa Górskiego, które samo planowało taką inwestycję. Konflikt rozstrzygnął książę Albrecht Hohenzollern, będący właścicielem większości ziemi na szczycie, który w październiku 1884 r. odmówił zgody na budowę.

W 1887 r. inicjatywę budowy przejęła sekcja wrocławska GGV. Prezesem GGV był wówczas Felix Burczek, którego uważa się za ojca wieży. W rok później, gdy umarł cesarz Wilhelm I, zapadła decyzja, że wieża będzie pomnikiem jego pamięci. W ten sposób planowano przełamać opór księcia Albrechta. Pomysł okazał się trafny. Księciu nie wypadało sprzeciwiać się budowie wieży ku czci cesarza i swojego krewnego. Projektantem budowli był Felix Henry. Jego plany zatwierdzono w 1893 r. wraz z podpisaniem umowy budowlanej z księciem, właścicielem klucza strońskiego. W 1894 r. zadanie budowy powierzono Emilowi Giesserowi, mistrzowi budowlanemu z Kłodzka. Koszt inwestycji oszacowano na 32–36 tys. ówczesnych marek. W celu zgromadzenia niezbędnych funduszy wypuszczono obligacje. Umowę z firmą Giessera podpisano 4 marca 1895 r. Felix Burczek zrzekł się na czas budowy funkcji przewodniczącego GGV.

6 kwietnia 1895 r. przekazano plac pod budowę, a 17 kwietnia położono kamień węgielny. Prace budowlane ruszyły na początku września tego samego roku. Trwały one przez cztery lata w bardzo trudnych warunkach i tylko w miesiącach letnich. Kamienne bloki na budowę (gnejs) pozyskiwano na miejscu z okolicznych gołoborzy. Na szczycie Śnieżnika znaleziono też nieco piasku, a wodę pozyskiwano ze źródeł rzeki Morawy na południowym stoku. Materiały budowlane były sprowadzane z okolicznych miejscowości. Piaskowiec na detale architektoniczne pochodził z Piekielnej Doliny nieopodal Polanicy-Zdroju.

Wieża została ukończona w 1899 r. 9 lipca nastąpiło oficjalne otwarcie z udziałem księcia Albrechta. Oddano ją dla ruchu turystycznego. Miejsce zyskało ogromną popularność i wiadomo, że np. w 1906 r. odwiedziło ją 4200 osób. Wstęp do wieży był płatny i kosztował 20 fenigów.

Wygląd wieży

Budowla miała wysokość 33,55 m. Składała się z dwóch przylegających do siebie, cylindrycznych wież zwieńczonych blankami. Platformy widokowe znajdowały się na szczytach na wysokości 29,95 m i 17,40 m. Wejście prowadziło do okrągłej, nakrytej szklanym dachem sali, wewnątrz większej wieży. Sala ta o średnicy 8 m i wysokości 5 m, wspierała się na pięciu filarach, oświetlały ją dodatkowo wąskie, zwieńczone łukami okienka i nosiła nazwę Hali pamięci cesarza Wilhelma I. Stało w niej popiersie cesarza o wysokości 1,23 m autorstwa Franza Thamma z Lądka-Zdroju oraz tablica pamiątkowa poświęcona budowniczym. Na dolną platformę widokową można było wejść po spiralnych, metalowych schodach wewnątrz niższej z wież. Stamtąd schodami wewnątrz wieży wyższej można było dostać się na górną platformę, gdzie znajdowała się luneta oraz cztery tablice opisujące panoramę.

Przy wieży stało niewielkie, jednoizbowe, drewniane schronisko turystyczne z werandą i miejscami do spania na poddaszu. Później rozbudowano je otwierając tu gospodę i sklepik z pamiątkami.

Symbolika wieży

Architekt nie pozostawił żadnych wskazówek w sprawie symboliki budowli. Wkrótce jednak pojawiły się różne interpretacje. Jedna z nich mówiła, że budowla symbolizuje Wilhelma Tella i jego syna. Zaakceptowano jednak inne wytłumaczenie mówiące, że budowla przedstawia sojusz niemiecko-austriacki. W tym ujęciu wyższa wieża oznaczała Niemcy, a niższa Austro-Węgry.

Ciekawostka

W 1938 r. wieża widokowa i pobliskie schronisko „Na Śnieżniku” były miejscem spotkań oficerów Abwehry z niemieckimi szpiegami na terenie Czechosłowacji. Jedną z rozmów podsłuchał agent czechosłowacki i dzięki temu udało się aresztować dwoje niemieckich szpiegów, którzy jednak wkrótce po zawarciu układu monachijskiego zostali zwolnieni.

Historia zburzenia

Po 1945 r. ziemia kłodzka została włączona do Polski. Nowi gospodarze nie interesowali się wieżą. PTT z okazji 75-lecia istnienia wieży umieściło w niej tablicę pamiątkową. Na Hali pod Śnieżnikiem 22 sierpnia 1948 r. PTT – Oddział w Kłodzku otwierał odbudowane schronisko PTTK „Na Śnieżniku” i poświęciło ufundowaną z tej okazji tablicę. Zebrało się ponad 1500 osób, obecni byli prof. dr Walery Goetel, wiceprezes PTT, Stanisław Kulczyński, rektor Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu, przedstawiciele Wojska Polskiego, licznych stowarzyszeń, delegatów Klubu Czechosłowackich Turystów oraz władz czeskich. Mimo że w 1948 r. przeprowadzono remont zabezpieczający, opuszczona budowla niszczała – przez ponad 20 lat nie doczekała się opieki, nie przeprowadzono konserwacji. Nadal stanowiła atrakcję turystyczną i cel licznych wycieczek na szczyt. Dewastacje i surowe warunki atmosferyczne niszczyły obiekt turystyczny. Wejście na wieżę uchodziło za niebezpieczne.

W 1973 r. ówczesne władze podjęły arbitralną decyzję o zburzeniu wieży na Śnieżniku. O jej losie zadecydował naczelnik Stronia Śląskiego Marian Snopkowski, który podjął decyzję o wyburzeniu wieży. Pretekstem stał się zły stan techniczny. Przy pomocy wojskowych saperów z Wrocławia wysadzono ją w powietrze. Pierwsza detonacja materiałów wybuchowych okazała się nieudana. Kamienna konstrukcja runęła 11 października 1973 r. o godz. 14:01, wbrew opiniom o złym stanie technicznym, dopiero po zastosowaniu podwójnych ładunków. Zdemontowana polska tablica została porzucona, uratowali ją Czesi i do 1989 wisiała w Starym Městě pod Sněžníkem. Odzyskana, została zamontowana przez Lecha Rugałę oraz Zbigniewa Fastnachta w ścianie schroniska „Na Śnieżniku” i odsłonięta 20 sierpnia 1989.

Z dzisiejszego punktu widzenia ocenia się, że była to niepotrzebna i pochopna decyzja. Decyzja o wyburzeniu wieży na Śnieżniku była błędna, można było przeznaczyć fundusze na jej remont i modernizację. Wieży „zaszkodziło” też imię patrona, uchodzącego za wroga Polaków i niewygodne dla wizerunku polskości Ziem Odzyskanych.

Odbudowa wieży

Już w kilka lat później zdano sobie sprawę, że zniszczenie wieży było bezsensowne i szkodliwe dla atrakcyjności turystycznej Śnieżnika. Temat odbudowy powracał co kilka lat, nie przynosząc jednak żadnych rezultatów:

• w 1979 r. Urząd Wojewódzki w Wałbrzychu ogłosił konkurs na koncepcję odbudowy obiektu,
• w 1986 r. Ośrodek Sportu i Rekreacji w Stroniu Śląskim podejmował próbę opracowania planów,
• w 1993 r. zarząd Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego i przewodnicy PTTK próbowali na nowo obudzić temat,
• w 1995 r. utworzono Fundację Śnieżnickiej Wieży Widokowej, do której przystąpiły cztery okoliczne gminy: Stronie Śląskie, Lądek-Zdrój, Bystrzyca Kłodzka i Międzylesie; zaangażowano partnerów z Czech i Niemiec; wykonano projekt architektoniczny, którego autorem był Wojciech Kosiński, architekt z Krakowa. Działania te również nie przyniosły żadnych efektów.

Projekty te budziły wiele sporów; dyskutowano sam pomysł stawiania wieży. Przeciwnicy rekonstrukcji podnosili m.in. argumenty związane z ochroną przyrody (szczyt Śnieżnika jest rezerwatem).

Ostatecznie, w 2021 podjęto budowę wieży w nowym kształcie, z planowanym oddaniem do użytku w 2022 i jej kontynuatorką stała się wieża widokowa na Śnieżniku z 2022.

Kopia wieży

Replika śnieżnickiej wieży – Dalimilova rozhledna

W lipcu 2021 roku otwarto wieżę widokową na górze Větrov, w czeskiej części Gór Złotych (Rychlebské hory). Wieża o oficjalnej nazwie Dalimilova rozhledna jest dokładną kopią wieży ze Śnieżnika. Położona jest w odległości 9,5 kilometra od oryginalnej wieży, a z górnego piętra widokowego widoczna jest nowa wieża na Śnieżniku.

Bibliografia

• Izabella Zamojska, Wieża na Śnieżniku w: Almanach Ziemi Kłodzkiej, Oficyna Wydawnicza „Brama”, Kłodzko 2005, ISBN 83-913913-9-6.
• Jürgen Schölzel, Standhaft und Treu. Die Chronik des Glatzer Schneebergturms, Leimen/Heidelberg 1977.

Linki zewnętrzne

• Dyskusja wokół odbudowy wieży na forum PTTK. forum.pttk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].