Wielka Aleja

    Dodaj linki
    Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
    aleja Zwycięstwa
    Wrzeszcz, Aniołki
    Obiekt zabytkowy nr rej. A-411 z 23.02.1967[1]
    Ilustracja
    Państwo

     Polska

    Miejscowość

    Gdańsk

    Długość

    2 km

    Przebieg
    Ikona ulica.svg ↑ Błędnik
    Ikona ulica skrzyżowanie.svg światła 0 ul. 3 Maja (Brama Oliwska)
    Ikona ulica z prawej.svg 80 m ul. Kolejowa
    Ikona ulica z lewej.svg światła 340 m ul. Chodowieckiego
    Ikona ulica z lewej.svg światła 500 m ul. Orzeszkowej
    Ikona ulica z lewej.svg 630 m ul. Śniadeckich
    Ikona ulica z lewej.svg 680 m ul. Tuwima
    Ikona ulica z lewej.svg 830 m ul. Skłodowskiej-Curie
    Ikona ulica skrzyżowanie.svg światła 1,0 km ul. Smoluchowskiego
    Ikona ulica z lewej.svg światła 1,1 km ul. Traugutta
    Ikona ulica z prawej.svg światła 1,7 km al. Hallera
    Ikona ulica z prawej.svg 1,8 km ul. Konarskiego
    Ikona ulica z lewej.svg światła 1,9 km ul. Narutowicza
    Ikona ulica z lewej.svg 2,0 km ul. Puszkina
    Ikona ulica z prawej.svg 2,0 km ul. Piramowicza
    Ikona ulica.svg ↓ al. Grunwaldzka
    Położenie na mapie Gdańska
    Mapa konturowa Gdańska, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „aleja Zwycięstwa”
    Położenie na mapie Polski
    Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „aleja Zwycięstwa”
    Położenie na mapie województwa pomorskiego
    Mapa konturowa województwa pomorskiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „aleja Zwycięstwa”
    Ziemia54°22′05,5″N 18°37′51,2″E/54,368200 18,630900
    Multimedia w Wikimedia Commons

    Wielka Aleja – zabytkowa[1] aleja w Gdańsku, obecnie nosząca nazwę Alei Zwycięstwa. Przebiega przez dzielnice Wrzeszcz i Aniołki. Jest to najstarsza w Polsce tego rodzaju zachowana czterorzędowa aleja śródmiejska.

    Historia[edytuj | edytuj kod]

    Chronologia nazwy[2][edytuj | edytuj kod]

    • niem. Langenfuhrtsche Allee (do 1822)
    • niem. Lindenallee
    • niem. Grosse Allee (do lat 30. XX w.)
    • niem. Hindenburg Allee (lata 30. XX w. - 1945)
    • aleja marszałka Rokossowskiego (1945 - 1956)
    • aleja Zwycięstwa (od 1956)

    Do końca XIX wieku[edytuj | edytuj kod]

    Początkowo były to tereny wsi Suchanino, nadane jako patrymonium Młodemu Miastu przez wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego. W 1454 nastąpiło przejęcie terenów Młodego Miasta przez Stare Miasto (wolnizna). W XVII wieku były to tereny sporne między wsią Suchanino a miastem Gdańsk[3].

    Pruski posterunek graniczny w Wielkiej Alei na ryc. Daniela Chodowieckiego z 1773

    Aleja powstała w latach 1768-1770, na miejscu istniejącej od wieków drogi z Gdańska do Oliwy[4]. Inicjatorem i fundatorem był gdańszczanin Daniel Gralath (ur. 1708, zm. 1767), którego pomnik w formie głazu narzutowego znajduje się od 1900 w połowie Wielkiej Alei[5]. Fundusze zebrane na inwestycję wyniosły 100 tys. guldenów, jedno drzewko kosztowało 6 guldenów.

    Wielką Aleję poprowadzono od nowożytnych fortyfikacji Bramy Oliwskiej (ówczesnej granicy Gdańska) do Wrzeszcza (ówcześnie samodzielnego miasta), sadząc w czterech rzędach 1416 lip (długowiecznych drzew) sprowadzonych z Holandii. Łączna szerokość alei wynosiła około trzydzieści metrów, a składała się ze środkowego pasa przeznaczonego dla pojazdów i dwóch pięciometrowych promenad dla pieszych[6]. Powstała niezwykle reperezentacyjna aleja łącząca oba miasta. Pierwotnie aleja sięgała do parku Uphagena, przez który od wieków płynie Potok Królewski, stanowiący naturalną granicę między Gdańskiem i Wrzeszczem[7]. Drzewa zostały posadzone co około 6 m, w tzw. mijankę (poszczególne rzędy przesunięte są w stosunku do siebie o około 3 m). Co najmniej do 1822 zwano ją Aleją Wrzeszczańską (Langenfuhrtsche Allee).

    Pod koniec XVIII wieku gdańskie parafie zaczęły zakładać swoje cmentarze wzdłuż alei[8]. Po I rozbiorze Polski w 1772 w połowie alei została poprowadzona granica między Prusami, a nadal należącym do Polski Gdańskiem.

    W 1807 został ostatecznie zniszczony, istniejący od XIV wieku (kilkakrotnie niszczony i odbudowywany), kościół i szpital świętych Aniołów. Budynki znajdowały się w miejscu, gdzie obecnie stoi czołg-pomnik T-34[4]. Podczas oblężenia Gdańska w 1807 broniący się Prusacy wycięli część drzewek, aby odsłonić pole ostrzału i oblężenia w 1813 drzewa zostały częściowo wycięte, jednak po każdym z nich były uzupełniane[6].

    Wielka Aleja została włączona w granice administracyjne miasta 17 marca 1814[3]. W 1822 utrzymanie alei przejęły władze miejskie. Początkowo aleja służyła jako promenada, miejsce przejażdżek miłośników jeździectwa, następnie w 1872 pojawiły się tramwaje konne, a w 1896 elektryczne (zob. tramwaje w Gdańsku). W alei powstawały liczne kawiarnie, również z ogródkami. Najbardziej znane z nich to nieistniejąca Cztery Pory Roku (Vier Jahreszeiten), w miejscu której stanął czołg-pomnik oraz Połowa alei (Cafe Halbe Allee), po przeciwnej stronie[7]. W 1892 środkiem alei został poprowadzony główny kolektor ściekowy z Wrzeszcza do przepompowni na Ołowiance (skąd trafiały na pola irygacyjne na Stogach, w Sączkach). W latach 1896-97 powstał Park Steffensa (początkowo o pow. 4,3 ha), utworzony w miejscu istniejącego od ok. 1815 do 1895 cmentarza ubogich, sfinansowany z darowizny Franza Steffensa[9]. W maju 1900 władze miasta ufundowały w alei pomnik jej założycielowi Danielowi Gralathowi.

    Od początku XX wieku[edytuj | edytuj kod]

    Wielka Aleja, ok. 1900

    Na początku XX wieku stworzono odgałęzienie alei w kierunku nowo powstałej Politechniki Gdańskiej, sadząc lipy wzdłuż drogi do uczelni.

    3 września 1915 została otwarta hala sportowo-widowiskowa (Sporthalle) na 2000 miejsc (hala została po II wojnie światowej adaptowana na siedzibę Opery Bałtyckiej[10]).

    W 1915 została wprowadzona nowa numeracja posesji, która została po wojnie przejęta bez zmian i obowiązuje do dzisiaj.

    Zwiększony ruch samochodów spowodował przeprowadzenie rozległej modernizacji (zakończonej w 1926), polegającej na wydzieleniu torowiska, pokryciu asfaltem dwóch oddzielnych jezdni, utworzeniu dwóch ścieżek rowerowych oraz włączeniu Końskiego Traktu do systemu komunikacyjnego[6].

    Widok w kierunku Oliwy
    Odgałęzienie do politechniki (ul. Narutowicza)
    Trakt Konny

    Po śmierci w 1934 prezydenta Rzeszy Paula von Hindenburga, Wielka Aleja została nazwana jego imieniem.

    Przed 1937 wydzielono z alei ówczesne domy o numerach od 1 do 7 i nadano tej uliczce nazwę Am Steffenspark (dzisiejsza ul. Kolejowa), ze względu na jej położenie przy Parku Steffensa[11].

    W marcu 1945 drzewa stały się szubienicami dla osób, które zostały stracone przez hitlerowców w publicznych egzekucjach[6].

    W 1962 władze Niemieckiej Republiki Demokratycznej powołały w Gdańsku konsulat generalny (zob. Konsulat Generalny Niemiec w Gdańsku), mieszczący się przy al. Zwycięstwa 23 (w zbudowanym przed 1933 budynku b. Klubu Żeglarskiego; arch. Albert Carsten). Po upadku NRD w 1990, budynek stał się siedzibą konsulatu generalnego RFN.

    Wzdłuż dużej części alei były umiejscowione cmentarze różnych wyznań, których usuwanie rozpoczęło się w 1966[7]. Ok. 1970 r. znaczną część nagrobków wywieziono na pobliskie powstające osiedle Zielony Trójkąt na Młyniskach, gdzie zbudowano z nich murki oporowe trawników. W 2022 r. nagrobki nadal znajdowały się w tamtym miejscu[12]. W latach 1970-1972 na miejscu czterech starych cmentarzy (cmentarza katolickiego pw. św. Mikołaja i Królewskiej Kaplicy, cmentarza ewangelickiego pw. św. Katarzyny, cmentarza ewangelickiego pw. Najświętszej Marii Panny, cmentarza katolickiego pw. św. Józefa i św. Brygidy) został utworzony miejski park Akademicki o powierzchni około 9 ha. Zachowane zostały, bądź zaadaptowane ciągi komunikacyjne będące alejami cmentarnymi oraz pozostał starodrzew cmentarny[13].

    W latach 1970-1976 przeprowadzone zostały prace remontowe torowiska i nawierzchni, a kosztem terenów zielonych powstała nowa, wschodnia jezdnia[6].

    Obecnie Wielka Aleja (pod nazwą aleja Zwycięstwa), składa się z linii tramwajowej, dwóch trzypasmowych jezdni oraz Traktu Konnego - jednokierunkowej (w kierunku Głównego Miasta), dwupasmowej jezdni, poddanej w 2019 remontowi.

    Wpisana została do rejestru zabytków jako Wielka Aleja ze szpalerami drzew, ob. Aleja Zwycięstwa, Gdańsk, nr rej.: 285 z 23.02.1967[1].

    W 2006 w alei rosły 674 drzewa, w tym 385 z pierwotnych nasadzeń[14].

    W 2006 w północnej części parku Akademickiego zostało wybudowane lapidarium upamiętniające zlikwidowane cmentarze gdańskie, w którym gromadzone są historyczne nagrobki z terenu Gdańska[13][15]. Pod koniec 2000 zostało oddane Multikino[16]. W sierpniu 2012 została zakończona budowa biurowca Opera Office (7300 m² powierzchni biurowej)[17].

    13 marca 2021 na całej długości Alei ograniczono dopuszczalną prędkość z 70 do 50 km/h[18]. W październiku 2021 przyjęta została koncepcja rewaloryzacji Wielkiej Alei[19].

    Pomnik założyciela alei Daniela Gralatha, w Wielkiej Alei
    Opera Bałtycka
    Jedna z willi
    Teren jednego z dawnych cmentarzy
    Park Steffensa
    Czołg-pomnik w miejscu kościoła i szpitala św. Aniołów oraz kawiarni Cztery Pory Roku
    Dawna kawiarnia Połowa alei
    Dawny dom ogrodnika alei[14]
    Multikino na Łące Majowej
    Opera Office

    Łąka Majowa[edytuj | edytuj kod]

    Teren wzdłuż alei - pomiędzy wschodnim końcem ul. Smoluchowskiego, a budynkiem Opery Bałtyckiej - od końca XIX wieku należał do wojsk pruskich (Kleiner Exerzier-Platz). Zwany był Łąką Majową (Maifeld). Na jej terenie w latach 1940-1944 powstało kilkanaście (istniejących do niedawna) drewniano-ceglanych baraków, przeznaczonych dla robotników pracujących w niemieckim przemyśle zbrojeniowym[7].

    Zabytki i interesujące miejsca[edytuj | edytuj kod]

    Przypisy[edytuj | edytuj kod]

    1. ↑ a b c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023, s. 16 [dostęp 2015-09-16].
    2. ↑ Gdańskie ulice - Zwycięstwo Wielkiej Alei?. MM Trójmiasto - "Okiem Rzygacza".
    3. ↑ a b Jednostki morfogenetyczne Gdańska. [dostęp 2009-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-20)].
    4. ↑ a b Szpital Wszystkich Bożych Aniołów. [dostęp 2013-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-04)].
    5. ↑ Pomnik Daniela Gralatha. zdiz.gda.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].
    6. ↑ a b c d e Wielka Aleja - historia cz. I
    7. ↑ a b c d Wielka Aleja - historia cz. II
    8. ↑ Gdańsk - miasto wielu cmentarzy. przewodnik.trojmiasto.pl, 1 listopada 2010.
    9. ↑ PARK STEFFENSA. gedanopedia.pl.
    10. ↑ Wydarzyło się w Gdańsku. gdansk.pl.
    11. ↑ Ulica Kolejowa. danzig.at.
    12. ↑ Tomasz Larczyński, Odnaleźliśmy zaginione nagrobki z Wielkiej Alei, „Trojmiasto.pl”, 29 stycznia 2022 [dostęp 2022-12-21].
    13. ↑ a b ZDiZ w Gdańsku Park Akademicki. [dostęp 2012-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-28)].
    14. ↑ a b Wielka Aleja - historia cz. III
    15. ↑ Gdańskie lapidaria. zdiz.gda.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-04)].
    16. ↑ Już niedługo otwarcie Multikina. trojmiasto.pl, 26 października 2000.
    17. ↑ Opera Office. Inwestycja.. operaoffice.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-08)].
    18. ↑ Michał Tokarczyk: Od jutra ważna zmiana w Gdańsku: wolniej na al. Zwycięstwa i Grunwaldzkiej. 2021-03-12. [dostęp 2021-03-13].
    19. ↑ Wielką Aleję Lipową w Gdańsku czekają zmiany. Zwężone pasy ruchu, nowe rośliny i chodnik. 2021-10-23. [dostęp 2021-10-24].
    20. ↑ Park Steffensa. zdiz.gda.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-28)].

    Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

    Jednostki morfogenetyczne okręgu Wrzeszcz
    Jednostki
    Podjednostki
    Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wielka_Aleja&oldid=69091665”