Wielki Młyn w Gdańsku
| ||
 nr rej. 270 z 14.06.1968[1]
| ||
| ||
| Państwo |  Polska
| |
| Miejscowość |  Gdańsk
| |
| Adres | ul. Wielkie Młyny 16 | |
| Typ budynku | młyn wodny | |
| Ukończenie budowy | 1350 | |
| Zniszczono | II wojna światowa | |
| Odbudowano | po 1962 | |
| Właściciel | miasto Gdańsk[2] | |
Położenie na mapie Gdańska   Wielki Młyn | ||
Położenie na mapie Polski  Wielki Młyn | ||
Położenie na mapie województwa pomorskiego  Wielki Młyn | ||
 54°21′14,8″N 18°39′00,4″E/54,354100 18,650100
| ||
Wielki Młyn – zabytkowy młyn wodny na Starym Mieście w Gdańsku. Napędzany był wodami Kanału Raduni.
Spis treści
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wielki Młyn został wzniesiony przez krzyżaków w 1350 roku[3]. W 1391 roku częściowo spłonął. 4 lutego 1454 roku opanowali go gdańszczanie należący do antykrzyżackiego sprzysiężenia (Związek Pruski), co zapoczątkowało powstanie przeciwko zwierzchnictwu Zakonu. W przywileju wydanym w Elblągu, król Polski Kazimierz Jagiellończyk przekazał młyn gdańszczanom[4]. Młyn był napędzany przez 18 kół wodnych. W 1836 młyn dzierżawi radca Jakub Witt, który zmodernizował jedną stronę młyna do produkcji mąki na wzór amerykański poprzez m.in. zamontowanie w nim taśmociągu. W 1880 młyn otrzymał nowoczesny napęd turbinowy (turbiny wodne). Ten napęd zachował się aż do zniszczenia w 1945[5]. W 1937 dokonano wymiany dachu, a ponadto wymurowano na nowo komin. Młyn pozostawał w użyciu aż do końca II wojny światowej, gdy został częściowo zniszczony[6]; jeszcze w 1939 produkował 200 t mąki dziennie. Po 1945 roku został odbudowany w latach 60., z przeznaczeniem na dom kultury Stoczni Gdańskiej, której to funkcji jednak nie pełnił. Następnie organizowano w nim wystawy, wykorzystywano na cele magazynowe, dyskotekę, miejsce spektakli teatralnych i targów branży stoczniowej. Do 1992 działały w nim Pewex i salon gier[7]. W 1991 roku przeprowadzono w nim badania archeologiczne. W 1993 roku zakończono adaptację młyna na dom handlowy.
Młyn został zbudowany na sztucznej wysepce (obecna nazwa Wyspa Młyńska) utworzonej przez rozwidlenie Kanału Raduni. Obiekt o wysokości 26 m i długości 41 m posiadał 18 kół wodnych o średnicy 5 metrów, po 9 na ścianę młyna[6] i pełnił funkcję młyna, spichlerza i piekarni. Nad ustawionymi w dwóch kondygnacjach żarnami mieściło się sześć kondygnacji spichrzowych[8]. Co szesnasty worek mielonego w młynie zboża przypadał miastu jako danina[6]. W przypadku oblężenia miasta i odcięcia dopływu wody, używano zapasowych żaren napędzanych końmi[4].
Od lat 90. XX wieku do września 2016 w Wielkim Młynie znajdowało się centrum handlowe[9], które z biegiem lat traciło popularność. Czynnych było coraz mniej stoisk, a obiekt wymagał kapitalnego remontu[7]. W grudniu 2016 młyn został przekazany na potrzeby pobliskiego Muzeum Bursztynu w Gdańsku, z trudem mieszczącego się w swojej siedzibie[10] w Zespole Przedbramia.
21 listopada 2018 Muzeum Gdańska podpisało umowę na wykonanie kosztem 4,3 mln zł pierwszego etapu prac adaptacyjnych Wielkiego Młyna na Muzeum Bursztynu, które ma zostać tu przeniesione w ciągu ok. 3 lat. Do końca 2020 przewidziana jest wymiana położonego w l. 60. dachu, wyburzenie ścian działowych, usunięcie przepierzeń po dawnych boksach handlowych, wyburzenie bocznej klatki schodowej i szybu windowego, usunięcie starych instalacji i wymianę współczesnej stolarki w oknach i drzwiach (nie ma ona zabytkowego charakteru). W 2019 ogłoszony zostanie przetarg na wykonanie instalacji energetycznej i teletechnicznej[11].
8 sierpnia 2014 przy Wielkim Młynie uruchomiona została fontanna z wielobarwną iluminacją nocną. Formą nawiązuje ona do kaskad wodnych tworzonych przy Wielkim Młynie przez Kanał Raduni. Jako pierwsza w Polsce wykorzystuje system cienkiego lustra wody, w którym odbija się otoczenie[12]. Koszt jej realizacji wyniósł 2 mln zł[13].
W l. 70. XX wieku naprzeciwko młyna - po drugiej stronie ul. Rajskiej - eksponowano śrubę okrętową[14].
Kanał Raduni opływający Wielki Młyn
Spiętrzone wody Kanału Raduni w miejscu dawnych kół wodnych
Widok z góry
Ekspozycja archeologiczna
Fontanna
Dom cechowy młynarzy przy młynie, rekonstrukcja z 1997[15]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie. 2018-09-30. [dostęp 25.06.2013].
- ↑ Powolny upadek Wielkiego Młyna. trojmiasto.pl, 9 lutego 2015.
- ↑ Samp s. 33.
- ↑ a b Samp s. 35.
- ↑ Trójmiasto. Wyborcza, 19 maja 2017, str. 7, prof. Andrzej Januszajtis, Jeszcze o Wielkim Młynie
- ↑ a b c Samp s. 36.
- ↑ a b Po ponad 20 latach skończył się handel w Wielkim Młynie. trojmiasto.pl, 7 września 2016. [dostęp 7 września 2016].
- ↑ Czy Gdańsk ma oddać Krzyżakom Wielki Młyn?, Dziennik Bałtycki 25.11.2016
- ↑ To już koniec handlu w Wielkim Młynie. "Kupcy potrafią przecież liczyć..."
- ↑ Muzeum Historyczne Miasta Gdańska przejmuje Wielki Młyn. trojmiasto.pl, 19 grudnia 2016. [dostęp 19 grudnia 2016].
- ↑ Dorota Karaś: Kosztowny remont Wielkiego Młyna. Tam przeniosą Muzeum Bursztynu. 2018-11-21. [dostęp 2018-11-23].
- ↑ Wszystkie kolory wody, czyli nowa gdańska fontanna
- ↑ To ma być najpiękniejsza fontanna w Gdańsku. Już działa! [ZDJĘCIA]. [dostęp 2014-08-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-22)].
- ↑ Gdańsk dawniej i obecnie, te same miejsca. Obejrzyj, porównaj.... I co - jak zmieniło się miasto?
- ↑ WIELKI MŁYN. gedanopedia.pl.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- „Z problematyki odkryć archeologicznych w obrębie Wlk. Młyna w Gdańsku”, [w:] Gdańsk Średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych” Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Instytut Historii UG, 1998
- Jerzy Samp: Miasto czterdziestu bram. Gdańsk: marpress, 2000, s. 33-36. ISBN 83-85349-71-5.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
| |||||||||
