Wikipedia:Skarbnica Wikipedii/Przegląd zagadnień z zakresu iranistyki

Iranistyka

Oto lista pojęć związanych z iranistyką, które znajdują się (niebieskie) lub powinny się znaleźć (czerwone) w polskiej Wikipedii. Oczywiście listę tę można rozszerzać. Podstawowe zagadnienia z innych dziedzin wiedzy znajdziesz na liście przegląd dziedzin wiedzy.

 

Indeks

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z

---

A

• Abadan - miasto w Chuzestanie, ważny port naftowy
• Abbas I Wielki (pan. 1587 - 1629) - najwybitniejszy szach z dynastii Safawidów
• Abbas Mirza (1789 - 1833) - następca tronu z dynastii Kadżarów, podejmujący pierwsze próby reform na wzór zachodni
• Abd al-Dżabbar (940 - 1025) - najważniejszy z późnych mutazylitów
• Abd-ar-Razzagh Samarkandi (1413 - 1482) - historyk epoki Timurydów
• Abi-al-Chajr (967 - 1049) - sławny irański sufi
• Abu Muslim al-Churasani (zm. 755) - irański przywódca rewolty Abbasydów przeciwko Umajjadom
• Achbaryci - tradycjonalisyczny kierunek jurysprudencji imamickiej
• Achemenidzi - dynastia panująca w Iranie ok. 550 p.n.e do 330 p.n.e.
• Adud ad-Daula (949 - 983) - najważniejszy władca z dynastii Bujidów
• Afganistan - państwo położone na pograniczu Azji Środkowej i Azji Południowej
• Al-Afghani (1838-1897) - jeden z najważniejszych myślicieli muzułmańskiego modernizmu
• Afrygidzi - dynastia panująca w Chorezmie od IV wieku do roku 995
• Afszarydzi - dynastia panująca w Iranie w latach 1736 - 1796
• Agha Mirak (XVI w.) - słynny malarz epoki Safawidów
• Agha Mohammad Chan Kadżar (pan. 1794 - 1797) - założyciel dynastii Kadżarów
• Ahl-e hakk - grupa wyznaniowa na pograniczu islamu
• Ahmad Szah Durrani (1747 - 1772) - założyciel i pierwszy władca państwa afgańskiego
• Ahura Mazda - naczelny bóg pierwotnej religii irańskiej i zaratusztrianizmu
• Ahwaz — miasto w południowo-zachodnim Iranie, stolica ostanu Chuzestan
• Ajatollah - tytuł wyższych duchownych szyickich
• Ajchanom - stanowisko archeologiczne z okresu Królestwa Greko-Baktryjskiego na terenie dzis. Afganistanu
• Ak Kojunlu - państwo, którego terytorium obejmowało większą część dzis. Iranu w latach 1469 do 1508
• Alamut - stolica państwa nizarytów w latach 1090 do 1256
• Ali ibn Abi Talib (zm. 661) - pierwszy imam szyitów
• Mirza Ali Asghar-chan (1858 - 1907) - wielki wezyr trzech szachów z dynastii Kadżarów
• Ali Kapu - safawidzki pałac w Isfahanie
• Alidzi - potomkowie Alego
• Alp Arslan (pan. 1063 - 1072) - władca z dynastii Wielkich Seldżuków
• Ali Amini (1905 - 1992) - premier Iranu w latach 1961 - 1962
• Amir Chosrou Dehlawi (1253 - 1325) – największy indoperski poeta epoki sułtanatów
• Amir Kabir (1807 - 1852) - pierwszy wezyr Naseroddina Szaha (1848-1896)
• Amesza Spenta - emanacje Ahura Mazdy
• Amol – miasto w północnym Iranie, w ostanie Mazandaran
• Ansari (1006 - 1089) - perski poeta mistyczny
• Anglo-Persian Oil Company - brytyjska kompania naftowa działająca w Iranie od 1903 roku
• Anwari (XII w.) - poeta liryczny działający na dworze Wielkich Seldżuków
• Arabski podbój Iranu
• Ardabil – miasto w Azerbejdżanie Irańskim, stolica ostanu o tej samej nazwie
• Ardabil - ostan w zachodnim Iranie
• Ardaszir I (pan. 224 - 241) - założyciel dynastii Sasanidów
• Ariowie - odłam ludów indoeuropejskich od którego wywodzą się ludy irańskie
• Arsacydzi – dynastia pochodzenia irańskiego, od 238 p.n.e. do 226 n.e. panująca w Iranie, a w latach 62 - 428 n.e. także w Armenii
• Arsakes (zm. ok. 217 - 214 p.n.e.) - założyciel dynastii Arsacydów
• Aryman - bóg zła, przeciwieństwo Ormuzda
• Asasyni - europejska średniowieczna nazwa Nizarytów
• Aszaryci - najważniejsza szkoła kalamu
• Aszura - szyickie święto podczas którego opłakuje się męczeńską śmierć imama Husajna
• Atrek - rzeka w północno-wschodnim Iranie i południowo-zachodnim Turkmenistanie
• Attar (1145/1146 - 1221) - perski poeta suficki
• Awesta - święta księga zaratusztrianizmu
• Awicenna - patrz: Ibn Sina
• Azerbejdżan Zachodni – ostan w północno-zachodnim Iranie

B

• Bab (właściwie Sejjed Ali Mohammad Szirazi) (1819 - 1850) - założyciel babizmu
• Babak Chorrami (zm. 838) - najważniejszy przywódca Chorramitów
• Babizm - ruch religijny powstały w połowie XIX w.
• Bachtiarowie - lud irański zamieszkujący południowozachodni Iran
• Bachtiarski - język irański
• Badachszan - prowincja w północno-zachodnim Afganistanie
• Bahaizm - ruch religijny wywodzący się z babizmu
• Bahram Czobin (zm. 591) - sławny dowódca epoki Sasanidów
• Bajhaghi (995 - 1077) - historyk epoki Ghaznawidów
• Bajsonghor (1397 - 1433) - książę z rodu Timurydów, znany przede wszystkim jako kaligraf i mecenat kultury (zob. Szahname Bajsonghora)
• Baktria - kraina historyczna starożytnego Iranu
• Baktryjski - wymarły język wschodnioirański
• Balami (zm. pomiędzy 992 a 997) - tłumacz At-Tabariego na język perski
• Balch - miasto w północno-wschodnim Afganistanie, dawna stolica Baktrii
• Balch - prowincja w północnym Afganistanie
• Bam — miasto w południowo-wschodnim Iranie, w ostanie Kerman
• Bandar-e Abbas – miasto w południowym Iranie, nad cieśniną Ormuz, stolica ostanu Hormozgan
• Bank-e Szahanszahi-je Iran (Imperial Bank of Persia) - pierwszy państwowy bank w Iranie
• Barmakidzi - perski ród wezyrów Abbasydów
• Bazgaszt-e adabi - prąd literacki z przełomu XVIII i XIX wieku postulujący powrót do wzorców literackich okresu przedmongolskiego
• Beludżowie - lud irański zamieszkujący pogranicze Iranu i Pakistanu
• Beludżi - język irański używany przez Beludżów
• Behzad (zm. 1535/1536) - najsłynniejszy perski malarz
• Biruni (973 - 1048) - słynny irański uczony
• Brygada kozacka - kozacka jednostka wojskowa złożona z Rosjan i Irańczyków służąca w Iranie w latach 1879 - 1921
• Brytyjsko-perska wojna 1856 - 1857
• Brytyjsko-rosyjski traktat podziałowy z 1907 r.
• Buchara – miasto w Uzbekistanie, w dolinie rzeki Zarafszan, dawna stolica Samanidów
• Al-Buchari (810 - 870) - najsłynniejszy zbieracz hadisów
• Bujidzi - dynastia panująca w Iraku oraz zachodnim Iranie od lat trzydziestych X wieku do połowy wieku XI

C

• Ali Chamenei (ur. 1939) - najwyższy przywódca Islamskiej Republiki Iranu od 1989
• Bitwa pod Carrhae (53 p.n.e.) - zwycięska bitwa Partów z Rzymianami
• Chaghani Szerwani (zm. pomiędzy 1186/87 a 1199) - perski poeta liryczny
• Chodżent – miasto w północnym Tadżykistanie, stolica wilajetu sogdyjskiego
• Chomejni (1902 - 1989) - szyicki duchowny i przywódca Iranu w latach 1979–1989
• Chondemir (ok. 1475 - po 1535/1536) - perski historyk epoki Timurydów
• Chorasan - kraina historyczna Iranu
• Chorezm - kraina historyczna Iranu
• Chorezmszahowie - dynastia rządząca w Chorezmie istniejące od końca XI w. do roku 1231
• Chorramabad - miasto w Iranie, stolica ostanu Lorestan
• Chorramici - ruch religijny walczący na początku IX w. z Abbasydami
• Chosrow I (pan. 531 - 579) - władca z dynastii Sasanidów
• Chosrow II Parwiz (pan. 590 - 628) - władca z dynastii Sasanidów
• Staw Chumm - ważny hadis, który wg szyitów opisuje przekazanie władzy przez Mahometa Alemu
• Chuzestan - ostan w południowo-zachodnim Iranie nad Zatoką Perską
• Cyrus II Wielki (pan. ok. 559 p.n.e. - ok. 530 p.n.e.) - właściwy założyciel imperium Achemenidów
• Bitwa na równinie Czałdyran (1514) - decydująca bitwa pomiędzy Safawidami a Osmanami
• Czobanidzi - dynastia z ośrodkiem w Azerbejdżanie panująca w latach 1335 - 1357
• Sadegh Czubak (1916 - 1998) - perski pisarz

D

• Da'i - isma'ilicki misjonarz
• Dabujidzi - dynastia pochodzenia irańskiego rządząca w Tabarestanie od upadku Sasanidów do podboju arabskiego w roku 761
• Bitwa pod Dandanghanem (1040) - decydująca bitwa pomiędzy Seldżukami a Ghaznawidami
• Dajlamici - starożytny i średniowieczny lud irański, zamieszkujący górskie rejony północnego Iranu
• Damghan - miasto w ostanie Semnan
• Dariusz I Wielki (pan. 521 - 485 p.n.e.) - władca z dynastii Achemenidów
• Darejka - złota moneta Achemenidów
• Darolfonun - pierwsza nowoczesna szkoła wyższa w Iranie
• Derwisz - wędrowny asceta
• Durrani - najliczniejsza konfederacja plemienna Pasztunów
• Dynastia Durrani - dynastia rządząca w Afganistanie w latach 1747 - 1823
• Duszanbe – stolica Tadżykistanu
• Dywan perski
• Dżafar as-Sadik (zm. 765) - szósty imam szyitów
• Dżalajirydzi - dynastia panująca w latach 1335 - 1432 w Iraku i Azerbejdżanie
• Dżalal ad-Din (pan. 1221 - 1231) - ostatni władca dynastii Chorezmszachów
• Mohammad Ali Dżamalzade (1892 - 1997) - pionier współczesnej perskiej prozy
• Dżami (1414 - 1492) - poeta perski epoki Timurydów
• Dżangalije - lewicowy ruch partyzancki w regionie Gilanu w latach 1920 - 1921
• Dżiroft - stanowisko archeologiczne z epoki brązu
• Dżowajni (1028 - 1085) - teolog aszarycki
• Ata Malek Dżowajni (1226 - 1283) - perski historyk

E

• Ebrahim Mirza (1540 - 1577) - książę z rodu Safawidów, znany przede wszystkim jako mecenat kultury
• Ebrahim Soltan (1394 - 1435) - książę z rodu Timurydów, namiestnik Farsu w latach 1414 – 1435, znany przede wszystkim jako mecenas kultury i kaligraf
• Ekbatana - stolica państwa Medów
• Elam - starożytne państwo na terenie dzisiejszego Chuzestanu
• Elamici
• Język elamicki
• Elburs – pasmo górskie na Wyżynie Irańskiej w północnym Iranie
• Esma'il-e Ahmad (pan. 892 - 907) - władca z dynastii Samanidów
• Esma'il I (pan. 1501 - 1524) - założyciel dynastii Safawidów

F

• Fachroddin Razi (1149 - 1209) - najwybitniejszy przedstawiciel późnego aszaryzmu
• Farrochi Sistani (zm. ok. 1037-1038) – perski poeta liryczny działający na dworze Ghaznawidów
• Fars - ostan w południowym Iranie
• Fath Ali Chan Ghojunlu (zm. 1726) - przywódca wschodniego odłamu plemienia Kadżarów
• Fath Ali Szah (pan. 1797 - 1834) - drugi szach z dynastii Kadżarów
• Fatima - córka Mahometa
• fatwa - orzeczenie, zalecenie lub nakaz prawny
• Ferdousi (940 - 1020 albo 1025) - poeta epicki, twórca Szahname
• Kotlina Fergańska - wyżynna kotlina śródgórska w Azji Środkowej, podzielona między Uzbekistan, Kirgistan i Tadżykistan
• Fedain - osoba poświęcająca się jakiejś sprawie, w średniowieczu w szczególności zabójca nizarytów

G

• Gandż-darre - stanowisko archeologiczne z IX tysiąclecia p.n.e.
• Gardizi (XI w.) - historyk epoki Ghaznawidów
• Bitwa pod Gaugamelą (331 p.n.e.) - decydująca bitwa pomiędzy pomiędzy Aleksandrem Wielkim a Dariuszem III
• Gha'ani Szirazi (ok. 1807 - 1853) - poeta epoki Kadżarów
• Ghajba - nieobecność imama w szyizmie
• Ghazal - gatunek poezji lirycznej
• Ghazali - filozof i mistyk suficki
• Ghazni – miasto we wschodnim Afganistanie, stolica prowincji Ghazni, dawna stolica Ghaznawidów
• Ghazni - prowincja w południowo-wschodnim Afganistanie
• Ghaznawidzi - dynastia z ośrodkiem w dzis. Afganistanie, panująca w latach 977 - 1186
• Ghilzai - druga pod względem wielkości pasztuńska grupa plemion
• Ghurydzi - dynastia pochodzenia irańskiego z ośrodkiem w dzis. Afganistanie, panująca od pocz. XI wieku do roku 1215
• Golestan - ostan w północno-wschodnim Iranie
• Golestański, Traktat (1813) - traktat kończący wojnę persko-rosyjską (1804-1813)
• Bitwa pod Golnabadem (1722) - bitwa pomiędzy Pasztunami Ghilzai a Safawidami, która zadecydowała o upadku tych ostatnich
• Gonbad-e Kawus
• Gorgan (rzymska Hyrkania) - kraina historyczna Iranu
• Gorgan – miasto w północnym Iranie, stolica ostanu Golestan
• Królestwo Greko-Baktryjskie - państwo hellenistyczne z ośrodkiem w Baktrii, istniejące od ok. 250 do ok. 130 p.n.e.

H

• Hadżi Ebrahim (1745 - 1800 albo 1801) - pierwszy wielki wezyr Kadżarów
• Hadżi Mirza Aghasi (ok. 1783 - 1848) - wielki wezyr Mohammada Szaha
• Hafez (zm. ok. 1390) - największy perski poeta liryczny
• Hafez-e Abru (zm. 1430) - historyk epoki Timurydów
• Hajdar Amoli (1319 lub 1320 - po 1385) - sufi i teolog imamicki.
• Al-Halladż (zm. 922) - sufi pochodzenia perskiego
• Hamadan – miasto w Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
• Hamadan - ostan w zachodnim Iranie
• Hamza al-Charidżi (zm. 828) - przywódca irańskich charydżytów
• Hanafici - zwolennicy jednej z czterech szkół prawa muzułmańskiego
• Hasan-e Sabbah (zm. 1124) - pierwszy przywódca nizarytów
• Hasan Szirazi (1814 - 1895) - czołowy irański modżtahed II połowy XIX wieku
• Sadegh Hedajat (1903 - 1951) - najważniejszy perski prozaik pierwszej połowy XX w.
• Herat - miasto w zachodnim Afganistanie, stolica prowincji Herat
• Herat - prowincja w północno-zachodnim Afganistanie
• Oblężenie Heratu (1837 - 1838)
• Hodżwiri (zm. 1077) - sufi, autor traktatu "Objawienie utajonego"
• Hulagu-chan (pan. 1256 - 1265) - założyciel dynastii Ilchanidów
• Horufizm - XV-wieczny ruch szyicki
• Husajn ibn Ali (zm. 680) - trzeci imam imamitów, który zginął męczeńską śmiercią w bitwie pod Karbalą

I

• Ibn al-Mukaffa (ok. 721 - ok. 757) - ważny tłumacz z języka średnioperskiego na arabski
• Ibn Sina (980 - 1037) - największy filozof pochodzenia perskiego
• Ikta
• Ilchanidzi - dynastia pochodzenia mongolskiego panująca w Iranie w latach 1256 - 1335
• Imam - duchowy przywódca szyitów z rodu Alidów
• Imamizm - najważniejszy odłam szyizmu
• Indyjski, Styl - styl poetycki okresu Safawidzkiego
• Iraco-irańska, Wojna (1980 - 1988)
• Irak Perski - kraina historyczna średniowiecznego Iranu
• Iran
• Iranistyka – dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem języków irańskich i irańskiego obszaru kulturowego
• Irańska rewolucja islamska
• Ludy irańskie
• Isfahan - jedno z największych miast Iranu, stolica ostanu o tej samej nazwie
• Isfahan - ostan w środkowym Iranie
• Szkoła isfahańska - XVII-wieczna grupa filozofów skupiona wokół dworu w Isfahanie
• Islamska Republika Iranu
• Ismailizm - odłam szyizmu

J

• Jazd - miasto w środkowym Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
• Jazd - ostan w środkowym Iranie
• Jaghub-e Lajs (867 – 879) - założyciel dynastii Saffarydów

K

• Kabul – stolica Afganistanu
• Kabul – prowincja w środkowym Afganistanie
• Bitwa pod al-Kadisijją (ok. 637) - decydująca bitwa pomiędzy Arabami a Sasanidami
• Kadżarowie - dynastia panująca w Iranie w latach 1794 - 1925
• Kaj Kaus-e Eskandar - perski prozaik, autor "Ghabusname"
• Kakujidzi - dynastia rządząca w Dżibalu i Kurdystanie w latach 1008 - 1051
• Kandahar - miasto w południowym Afganistanie
• Kara Kojunlu - dynastia panująca w zachodnim i centralnym Iranie w latach 1447 - 1469
• Al-Karaki (1464 - 1533) - imamicki jurysta popierający Safawidów
• Karim Chan (1751 - 1779) - założyciel dynastii Zandów
• Karmaci - odłam ismailitów
• Kartowie - dynastia panująca w dzisiejszym zachodnim i centralnym Afganistanie w latach 1245 - 1389
• Morze Kaspijskie – bezodpływowe słone jezioro, którego południowa linia brzegowa należy do Iranu
• Kasyda - klasyczna forma poezji perskiej
• Kaszan - miasto w środkowym Iranie, w ostanie Isfahan
• Kazwin - miasto w północnym Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
• Kazwin - ostan w zachodnim Iranie
• Kerman – miasto w Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
• Kerman – ostan w południowym Iranie
• Hamidoddin Kermani (zm. ok. 1021) - teolog ismailicki
• Kermanszah - miasto w Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
• Kermanszah - ostan w zachodnim Iranie
• Kom - miasto w środkowym Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
• Kom - ostan w północnym Iranie
• Konstytucyjna, rewolucja (1905 - 1911) - ruch rewolucyjny, który doprowadził do uchwalenia konstytucji z 1906 i wybrania parlamentu
• Konstytucja Iranu z 1906 - konstytucja uchwalona w latach 1906 - 1907 w wyniku rewolucji konstytucyjnej
• Kopet-dag - pasmo górskie na granicy Iranu i Turkmenistanu
• Królewski, Meczet - meczet w Isfahanie z epoki Safawidów
• Kurdowie - lud irański żyjący na pograniczu Turcji, Iranu, Syrii i Iraku
• Kutajba Ibn Muslim (zm. 715) - arabski zdobywca irańskiej Azji Środkowej
• Kyzyłbasze - potoczna nazwa członków bractwa mistycznego działającego pod przywództwem Safawidów

L

• Lorestan - ostan w zachodnim Iranie
• Lorowie – lud irański, zamieszkujący zachodni i południowo-zachodni Iran
• Lotf Ali Chan (pan. 1789 - 1794) - ostatni szach z dynastii Zandów

M

• Mahdi - zbawiciel, który pojawi się przed końcem świata
• Mahmud Ghazan (1295 - 1304) - najwybitniejszy władca dynastii Ilchanidów
• Mahmud z Ghazny (998 - 1030) - najwybitniejszy władca dynastii Ghaznawidów
• Malikowie Nimruzu - dynastia panująca w Sistanie w latach od ok. 1029 aż do 1542/1543
• Malekszah I (pan. 1072 - 1092) - władca z dynastii Wielkich Seldżuków
• Mani (zm. 276) - założyciel manicheizmu
• Manicheizm - religia powstała w Iranie w III wieku n.e.
• Manna - państwo w regionie jeziora Urmia istniejące od połowy IX do końca VII w p.n.e.
• Manuczehri (zm. ok. 1040-41) - perski poeta liryczny działający na dworze Ghaznawidów
• Mardża-e taghlid - najwyższy tytuł modżtaheda
• Massageci - starożytny irański lud koczowniczy
• Mazandaran – ostan w północnym Iranie
• Mazar-i Szarif - miasto w północnym Afganistanie, stolica prowincji Balch
• Mazdakizm - ruch religijny w Iranie w VI wieku n.e.
• Meczet Imama - jeden z głównych meczetów Teheranu
• Państwo Medów - państwo założone przez Medów, istniejące w Iranie od VII w. p.n.e. do połowy VI w p.n.e.
• Merw - dawne ważne miasto na pograniczu Iranu i Azji Środkowej
• Meszhed - miasto w północno-wschodnim Iranie
• Mihrab z Kaszanu
• Minaret w Dżam
• Vladimir Minorsky (1877 - 1966) - słynny iranista pochodzenia rosyjskiego
• Miradżnama
• Mir Damad (zm. 1631) - filozof uważany za założyciela szkoły isfahańskiej
• Mirchond (1433/1434 - 1498) - historyk epoki Timurydów
• Mitrydates I (pan. 171 p.n.e. - 138 p.n.e.) - król Partów
• Mitrydates II (pan. 123 p.n.e. - 88 p.n.e.) - król Partów
• Mirza Hosejn-chan (zm. 1881) - drugi wezyr Naseroddina
• Mirza Kuczek-chan (zm. 1921) - przywódca dżangalije
• Mirza Mohammad Achbari (1765 - 1818) - jeden z najważniejszych przywódców achbarytów
• Mo'ezzi (ok. 1048–1049 - ok. 1125–1127) - poeta liryczny działający na dworze Wielkich Seldżuków
• Mohammad II (pan. 1200 - 1220) - władca z dynastii Chorezmszahów
• Mohammad Ali Szah Kadżar (pan. 1907 - 1909) - szach z dynastii Kadżarów
• Mohammad Hasan-chan (zm. 1759) - przywódca plemienia Kadżarów, ojciec Aghi Mohammada Chana
• Mohammad Mosaddegh (1882-1967) - premier Iranu w latach 1951-1953
• Mohammad Reza Pahlawi (pan. 1941 - 1979) - drugi szach z dynastii Pahlawi
• Mohammad Sadegh (zm. ok. 1800) - malarz epoki Zandów
• Mohammad Szah Kadżar (pan. 1834 - 1848) trzeci szach z dynastii Kadżarów
• Mohammad Zaman (zm. ok. 1704) - malarz i kaligraf epoki Safawidów
• Molla Sadra (ok. 1572 - 1640) - filozof
• Hosejn Ali Montazeri (1922 - 2009) - jeden z przywódców irańskiej rewolucji islamskiej
• Mozaffarydzi - dynastia panująca w środkowym i południowym Iranie w latach 1335 - 1393
• Mu'in ad-Din Cziszti - najsłynniejszy sufi tarikatu Czisztijja
• Mudżahedin - uczestnik świętej wojny
• Mudżtahid - uczony zdolny do uprawiania edżtehadu
• Mukanna (zm. 783) - przywódca powstania przeciwko Abbasydom
• Muslim (zm. 875) - słynny zbieracz hadisów
• Muta - małżeństwo czasowe w szyizmie
• Mutazylizm - jedna z najważniejszych szkół kalamu

N

• Nader Szah (pan. 1736 - 1747) - założyciel dynastii Afszarydów
• Naser ad-Din Szah Kadżar (pan. 1848 - 1896) - czwarty szach z dynastii Kadżarów
• Nasafi (zm. 943) - teolog i misjonarz ismailicki
• Naseroddin Tusi (1201 - 1274) - szyicki teolog oraz matematyk i astronom
• Ne’matollahije - najważniejsze perskie bractwo sufickie epoki nowożytnej
• Nejszabur - miasto w północno-wschodnim Iranie, w ostanie Chorasan-e Razawi
• Nezami (1141 - 1209) - najwybitniejszy przedstawiciel perskiej epiki romantycznej
• Niszapur - zobacz Nejszabur
• Nezam-al-Molk (1019 - 1092) - słynny wezyr Wielkich Seldżuków
• Nizaryci - odłam isma'ilitów
• Nouruz - irańskie święto Nowego Roku

O

• Omar Chajjam (1048 - 1131) - perski uczony i poeta
• Onsuri (ok. 961 - ok. 1039/1040) - poeta perski działający na dworze Ghaznawidów
• Ormuz - cieśnina Morza Arabskiego, pomiędzy Zatoką Perską od zachodu, a Zatoką Omańską od wschodu
• Ormuz - wyspa w cieśninie Ormuz
• Otbi (zm. ok. 1036 albo 1040) - historyk Mahmuda z Ghazny

P

• Pahlawi - dynastia panująca w Iranie w latach 1925 - 1979
• Pałac Czterdziestu Kolumn - pałac w Isfahanie
• Partia - kraina historyczna starożytnego Iranu
• Parnowie - irański lud koczowniczy, który stworzył królestwo Partów
• Królestwo Partów - państwo istniejące w Iranie w latach ok. 238 p.n.e. - 226 n.e.
• Pasargady - jedna ze stolic Achemenidów
• Język paszto - język irański używany przez Pasztunów
• Pasztuni - lud irański, będący dominującą grupą etniczną w Afganistanie
• Persepolis - jedna ze stolic Achemenidów
• Literatura perska
• Język perski
• Persowie
• Plac Imama - główny plac Isfahanu

R

• Raszidoddin (zm. 1318) - słynny historyk i wezyr Ilchanidów
• Rej – miasto w północnym Iranie, w ostanie Teheran
• Reza Szah Pahlawi (pan. 1925 - 1941) - założyciel dynastii Pahlawi
• Reza (ok. 1565 - 1635) - najsłynniejszy malarz epoki Safawidów
• Rostam - najsłynniejszy bohater irańskiej tradycji epickiej
• Rosyjsko-perska wojna 1804 - 1813
• Rosyjsko-perska wojna 1826 - 1828
• Rudaki (zm. ok. 941) - pierwszy wielki poeta języka nowoperskiego
• Rumi (1207 - 1273) - słynny poeta i sufi, założyciel tarikatu Maulawijja

S

• Sadi z Szirazu (ok. 1210 - 1291 albo 1292) - poeta suficki
• Sa'eb Tebrizi (ok. 1595 - 1677/1678) - najwybitniejszy poeta epoki Safawidów
• Safawidzi - dynastia panująca w Iranie w latach 1501 - 1722
• Saffarydzi - dynastia panująca w Iranie w latach 867 – 1003
• Sakowie - starożytny lud irański, zamieszkujący Azję Środkową
• Salman al-Farisi (VII w.) - perski towarzysz Mahometa
• Samanidzi - dynastia pochodzenia irańskiego, panująca w Azji Środkowej w latach 819-1005
• Samarkanda – miasto w Uzbekistanie, dawna stolica Sogdu
• Sana'i (ok. 1073 - 1134) - jeden z pierwszych perskich poetów sufickich
• Sandżar (pan. 1118 - 1157) – sułtan z dynastii Wielkich Seldżuków
• Sanktuarium Imama Rezy
• Saoszjant - w zaratusztrianizmie zbawiciela mający się pojawić na końcu świata
• Sarbedarowie - ruch społeczny i rządzone przez jego przywódców państwo, istniejące w zachodnim Chorasanie w latach 1337 - 1386
• Sarmaci - starożytny lud irański zamieszkujący Step Pontyjski
• Sasanidzi - dynastia panująca w Iranie w latach 226 do 651
• Satrapia - okręg administracyjny starożytnego Iranu
• Scytowie - starożytny lud irański zamieszkujący Step Pontyjski od VII w. p.n.e. do III w. n.e.
• Abu Jaghub Sedżestani (X w.) - irański teolog i przywódca ismailitów
• Seldżucy - zobacz: Wielcy Seldżucy, Seldżukidzi Iraccy, Seldżukidzi Kermańscy
• Seldżukidzi Iraccy - dynastia rządząca w Iraku Perskim w latach 1118 - 1194
• Seldżukidzi Kermańscy - dynastia panująca w Kermanie w latach 1041 - 1187
• Seleucydzi - hellenistyczna dynastia panująca w Iranie w latach 312 do 129 p.n.e.
• Semnan - miasto w północnym Iranie, stolica ostanu Semnan
• Semnan - ostan w północnym Iranie
• Szahname – perski epos narodowy autorstwa Ferdousiego
• Szahname Bajsonghora - rękopis Szahname powstały pod patronatem Bajsunkura
• Szahname Tahmaspa - rękopis Szahname powstały pod patronatem Tahmaspa
• Szahroch Szah (pan. 1748-1796) - ostatni szach z dynastii Afszarydów
• Sistan - kraina historyczna wschodniego Iranu
• Sistan i Beludżystan - jeden z ostanów Iranu
• Sogd - kraina historyczna starożytnego Iranu
• Sogdyjski – język wschodnioirański, którym posługiwano się w Sogdzie
• Sohrawardi (1154 - 1191) - filozof, twórca muzułmańskiego iluminacjonizmu
• Semnan - miasto w północnym Iranie, na północnym skraju Wielkiej Pustyni Słonej
• Semnan – ostan w północnym Iranie
• Soltan Mohammad (XVI w.) - słynny malarz epoki Safawidów
• Soltanije - miasto w Iranie, w ostanie Zandżan, dawna stolica Ilchanidów
• Spenta Mainju - święty duch Ahura Mazdy
• Sufizm - muzułmański mistycyzm
• Sunbad (zm. 755) - przywódca powstania przeciwko Arabom
• Suza - stolica Elamu
• Starożytny Iran - historia Iranu w starożytności
• Szach - perski odpowiednikiem europejskiego tytułu król
• Szahname - irański epos narodowy autorstwa Ferdousiego
• Szahr-e Ghumes - stanowisko archeologiczne w ostanie Semnan, zazwyczaj identyfikowane ze starożytnym Hekatompylos
• Szajchizm - ruch religijny w ramach imamizmu
• Szafiʾici - zwolennicy Szafi'ickiej szkoły prawa
• Szahid - męczennik
• Szapur I (pan. 241 - 272) - władca z dynastii Sasanidów
• Szapur II (pan. 301 - 379) - władca z dynastii Sasanidów
• Szarafoddin Ali Jazdi (zm. 1454) - historyk epoki Timurydów
• Ali Szari’ati (1933 - 1977) - jeden z najbardziej wpływowych irańskich intelektualistów XX wieku
• Sziraz - miasto w południowym Iranie, stolica ostanu Fars
• Szu'ubijja - ruch kulturalny okresu Wieków Milczenia
• Szyizm - drugi pod względem znaczenia po sunnizmie odłam islamu

T

• Tadżykistan – państwo w Azji Środkowej ze stolicą w Duszanbe
• Tahmasp I (pan. 1524 - 1576) - szach z dynastii Safawidów
• Tape Gijan - stanowisko archeologiczne na terenie ostanu Lorestan
• Tape Hasanlu - stanowisko archeologiczne w Azerbejdżanie Zachodnim
• Tape Sijalk - stanowisko archeologiczne w środkowym Iranie
• Tabarestan - kraina historyczna średniowiecznego Iranu
• At-Tabari (838 - 923) - komentator Koranu i historyk
• Tahirydzi - dynastia rządząca Iranem z ramienia Abbasydów w latach 822 do 873
• Tebriz - miasto w północno-zachodnim Iranie, stolica ostanu Azerbejdżan Wschodni
• Teheran - stolica Iranu
• Teheran - ostan w środkowym Iranie
• Termez - miasto w dzis. Uzbekistanie, w pobliżu granicy z Afganistanem, dawniej o ludności irańskiej
• Timur Chromy (pan. 1370-1405) - założyciel dynastii Timurydów
• Timurydzi - dynastia pochodzenia tureckiego, panująca w Azji Środkowej i Iranie w latach 1370 - 1526
• Torkmanczajski traktat - traktat pokojowy kończący wojnę rosyjsko-perską (1826 - 1828)
• Partia Tude - irańska partia komunistyczna
• Tughril Beg (1038 - 1063) - pierwszy władca z dynastii Wielkich Seldżuków
• Tytoniowy, Protest (1890 - 1892) - protest przeciwko oddaniu monopolu tytoniowego Wielkiej Brytanii

U

• Urmia - słone jezioro w północno-zachodnim Iranie
• Usulici - zwolennicy najważniejszej szkoły prawa imamickiego

W

• Wieki Milczenia - okres w historii Iranu po podboju arabskim, kiedy Irańczycy nie mieli własnego państwa
• Wielcy Seldżucy - dynastia panująca w Iranie w latach 1038 - 1157
• Wielki Meczet w Isfahanie
• Wojny grecko-perskie - wojny Achemenidów z Grekami w latach 494 - 449 p.n.e.

Z

• Zagros - największe pasmo górskie Iranu
• Zahedan – miasto w południowo-wschodnim Iranie, stolica ostanu Sistan i Beludżystan
• Zajdyci - odłam szyitów
• Az-Zamachszari (1075 - 1144) - mutazylita i filolog
• Zandowie - dynastia panująca w Iranie w latach 1751 - 1794
• Zandżan - miasto w północno-zachodnim Iranie, stolica ostanu o tej samej nazwie
• Zandżan - ostan w północno-zachodnim Iranie
• Zaratusztra (ok. 1000 p.n.e.) - eponimiczny twórca zaratusztrianizmu
• Zaratusztrianizm - najważniejsza religia starożytnego Iranu
• Zatoka Perska
• Zijarydzi - dynastia rządząca w północnym Iranie w latach 931 - ok. 1090