Wino w kulturze

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Wino, odkąd człowiek zaczął je wytwarzać, stanowiło nie tylko ważny element jego diety, ale zostało włączone w jego religię, tradycje, rozrywki, sztukę, przez co zaczęło być nierozerwalnie związane z kulturą.

Wino w obrzędach religijnych[edytuj | edytuj kod]

Caravaggio – Bachus, ok. 1595
Scena z sympozjum na starogreckim kyliksie w stylu czerwonofigurowym

Już według sumeryjskiego mitu bóstwa Enki i Ninmah upiły się winem, świętując stworzenie ludzi[1]. W całym starożytnym świecie wino było związane z obrządkami religijnymi, wierzono, że wino jest darem boskim, czego wyrazem są ofiary w egipskich grobowcach, grecki kult Dionizosa, rzymski kult Bachusa[2][3]. Duże ilości wina przynoszono do świątyń, spożywano na ucztach ku czci bogów[2].

Znaczny wzrost popularności wina związany był z kultem greckiego boga wina, płodności, wegetacji – Dionizosa. Dionizos z jednej strony kojarzony był z dobrodziejstwem, łagodzeniem niedoli człowieka; z drugiej był mściwy, karcący wszystkich, którzy mu się sprzeciwiali. Jego kult przybierał formy nieograniczonego picia alkoholu, orgii; było to umyślne przekraczanie ram normalnego zachowania. Tymczasem Dionizos od swoich czcicieli nie wymagał upijania się, chodziło raczej o osiąganie stanu relaksu i radości[2]. Centrum towarzyskiego życia greckich mężczyzn stanowił symposion (dosłownie wspólne picie) ku czci Dionizosa[4], podczas którego nierzadko dyskutowano na tematy związane z filozofią czy polityką[5].

Grecki bóg wina Dionizos szybko został w Rzymie przemianowany na Bachusa i stał się częścią tamtejszej mitologii[6], a obchody kultu tego boga zmieniły nazwę z dionizji na bachanalia[7]. Kult Bachusa nie pasował do tradycyjnych rzymskich wartości jak dyscyplina, stoicyzm, honor, do tego stopnia, że został zakazany przez senat w 186 p.n.e. i zniesiony dopiero przez Juliusza Cezara[6]. Generalnie w starożytnym Rzymie i Grecji ludy pijące piwo zamiast wina (np. Celtowie) były uznawane za barbarzyńców[8].

Po upadku starożytnych bogów nastąpił kryzys winnej kultury przez kilka wieków i dopiero Karol Wielki podjął próby przywrócenia jej. W swoim Capitulare de villis zamieścił normy dla uprawy winnic w Szwajcarii, Niemczech i północnej Francji[9].

Gerard David – Wesele w Kanie Galilejskiej, ok. 1500

Biblia zawiera bardzo liczne wzmianki o winie[10], winnicy, winorośli, zarówno w symbolicznym, jak i w dosłownym znaczeniu[11].

Wino dla ludzi jest życiem, jeżeli pić je będziesz w miarę. Jakież ma życie ten, który jest pozbawiony wina? Stworzone jest bowiem ono dla rozweselania ludzi. Zadowolenie serca i radość duszy daje wino pite w swoim czasie i z umiarkowaniem. (Syr 31, 27-28)

Według Biblii pierwszym, który uprawiał winorośl był Noe[12]. Przemienienie wody w wino w Kanie Galilejskiej było pierwszym cudem Chrystusa. Sam Chrystus przyrównywał siebie do krzewu winnego[10]. Eucharystia w chrześcijaństwie zakłada łączność Boga z ludźmi poprzez komunię z ciałem i krwią Chrystusa pod postaciami chleba i wina. W ten sposób wino towarzyszyło upowszechnianiu się nowej religii[4].

Przez tysiąclecia ze względu na zanieczyszczenie wody pijano zarówno piwo, jak i wino mieszane z wodą. Zwyczaj mieszania wina z wodą zachował się do dziś m.in. w Kościele katolickim – do wina podczas mszy dodawana jest woda. Napoje sporządzane z użyciem zagotowanej wody jak kawa czy herbata stały się popularne w świecie Zachodu dopiero w XVII w.[13].

Wino w sztuce[edytuj | edytuj kod]

Jan Vermeer – Kielich wina, ok. 1660

Sztuka poruszająca temat wina często w naturalny sposób łączyła w sobie walory sacrum i profanum. W muzyce występowało zarówno w psalmach, w operze, jak i w pieśniach biesiadnych. W malarstwie winne grona pojawiały się w ornamentach, wino obecne było na obrazach przedstawiających obficie zakrapiane uczty, ale również w kielichach w przedstawieniach martwej natury[14]. Wino symbolizuje m.in. eliksir życia wiecznego, dar boski, zbawienie, eucharystię, młodość, upojenie, pocieszenie, animusz, odwagę, erotykę, dzikość, wroga, diabła[3].

O winie pisał m.in. Pliniusz Starszy w Historii naturalnej, Kanto Starszy w O gospodarstwie wiejskim, Wergiliusz w Georgikach, Piotr Crescenzi w popularnym w średniowieczu i renesansie podręczniku rolnictwa. Wspominano o nim ponad stukrotnie w Biblii[15], m.in. w Pieśni nad pieśniami, Księdze Izajasza. Wino pojawiało się w literaturze pięknej, w epopejach, tekstach satyrycznych, poetyckich. Z uznaniem o winie pisał m.in. Shakespeare, Rousseau, Voltaire, Bacon, Byron[15]. Wśród polskich autorów temat wina poruszał Tuwim w Słowniku pijackim[14], wspominali o nim w swoich dziełach m.in. Juliusz Słowacki (w Kordianie, we fragmencie nawiązującym do wydarzeń w Kanie Galilejskiej), Jan Kochanowski, Maria Konopnicka, Henryk Sienkiewicz i wielu innych[3].

Wino w powiedzeniach[edytuj | edytuj kod]

Okno witrażowe w restauracji w piwnicach ratusza w Ilmenau

W kontekście wina często przywołuje się sentencję in vino veritas – w winie leży prawda, co jest bliskie sentencji Pliniusza Starszego z Historii Naturalnej veritas attributa vino est – prawdę przypisuje się winu. Międzynarodowy charakter ma także konstrukcja „wino – kobieta – śpiew”, w pełniejszej wersji „kto nie kocha wina, kobiety i śpiewu, ten całe życie pozostanie głupcem”, której autorstwo przypisuje się Marcinowi Lutrowi. Wino, kobieta i śpiew to także tytuł popularnego walca z 1869 autorstwa Johanna Straussa – syna. Wiele bajek, baśni i przypowieści, a także XII księga Pana Tadeusza Mickiewicza kończy się słowami: „A ja tam [z gośćmi] byłem, miód i wino piłem”. W dobie współczesnej najpopularniejszymi skrzydlatymi słowami są te wyjęte ze znanej piosenki biesiadnej Żal za Ukrainą z 1859 do muzyki Macieja Kamieńskiego „Wina, wina, wina, wina dajcie [a jak umrę, pochowajcie na zielonej Ukrainie przy kochanej mej dziewczynie]”[3].

Wino a styl życia[edytuj | edytuj kod]

Przykład świętowania szampanem

Spożywanie wina nierzadko jest postrzegane jako ważny element stylu życia. Współczesny indywidualizm przejawia się w niebanalnym sposobie spędzania wolnego czasu; na ocenę danego człowieka ma wpływ jego hobby, zainteresowania. Wino świetnie wpisuje się w takie podejście – picie wina może świadczyć o ucywilizowaniu, wino może stanowić obszar pogłębiania wiedzy, poszukiwań, spędzania wolnego czasu (łącząc się często z jedzeniem czy turystyką), pozwalać na odrzucenie tego, co masowe[16]. Jednak paradoksalnie w wielu krajach wino jako napój codzienny jest właśnie masowym produktem[17]. Wino może być narzędziem manifestowania własnego statusu społecznego. Osoba szczycąc się wiedzą na temat wina, może ukazywać swoje wyrafinowanie, a sygnalizując, ile jest w stanie zapłacić za butelkę wina, może chełpić się swoją zamożnością[18]. Szczególnie szampan (którego spożycie nierozerwalnie jest kojarzone ze świętowaniem i szczęściem[19]) oraz inne drogie wina postrzegane są jako dobra luksusowe, są czasem używane dla zaznaczenia prestiżu, ekskluzywności[20].

Wino jest też postrzegane jako jeden z najzdrowszych trunków, co wpisuje się w kolejny aspekt współczesnego stylu życia – dążenie do dobrostanu fizycznego. Rola wina w stylu życia może jednak różnić się u mieszkańców różnych krajów[16]. W wielu częściach Europy wino jest powszechnym, nierozerwalnym elementem spożywania posiłków, w związku z czym spożycie wina jako takiego tam spada. W innych zaś krajach, zwłaszcza rozwijających się, spożycie wina kojarzone jest ze statusem i zamożnością[21]. Przykładowo w państwach, gdzie stosunkowo wysokie było spożycie napojów spirytusowych (jak Polska czy Finlandia) spada ono na rzecz wina i piwa[16].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Bednarek B.: Wino w kulturze i literaturze. W: Kuleczka P.: Edukacyjny Dialog na Szlaku Winnych Wzgórz. Kalisz: Edytor, 2009, s. 49–62. ISBN 978-83-60579-46-6.
  2. ↑ a b c I. Hornsey: The Chemistry and Biology of Winemaking. Cambridge: RSC Publishing, 2007, s. 2–7. ISBN 978-0-85404-266-1.
  3. ↑ a b c d Miodek J.: Wino w polskiej tradycji językowej. W: Kuleczka P.: Edukacyjny Dialog na Szlaku Winnych Wzgórz. Kalisz: Edytor, 2009, s. 29–34. ISBN 978-83-60579-46-6.
  4. ↑ a b Pitte J. R.: Wino i Boskość. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 2008, s. 7–11. ISBN 978-83-211-1823-9.
  5. ↑ Charters 2006 ↓, s. 19.
  6. ↑ a b Estreicher 2006 ↓, s. 27.
  7. ↑ Kabatc 2003 ↓, s. 25.
  8. ↑ Nelson M.: The Barbarian’s Beverage. A History of Beer in Ancient Europe. Nowy Jork: Routledge, 2005, s. 4. ISBN 0-415-31121-7.
  9. ↑ Pitte J. R.: Wino i Boskość. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 2008, s. 35. ISBN 978-83-211-1823-9.
  10. ↑ a b Mastalski J.: Winnica Pańska – bogaty świat alegorii. W: Kuleczka P.: Edukacyjny Dialog na Szlaku Winnych Wzgórz. Kalisz: Edytor, 2009, s. 35–40. ISBN 978-83-60579-46-6.
  11. ↑ Kabatc 2003 ↓, s. 11.
  12. ↑ Kobus Z.: Wino – owoc ziemi i pracy rąk ludzkich. W: Kuleczka P.: Edukacyjny Dialog na Szlaku Winnych Wzgórz. Kalisz: Edytor, 2009, s. 41–48. ISBN 978-83-60579-46-6.
  13. ↑ Estreicher 2006 ↓, s. 4–7.
  14. ↑ a b Kabatc 2003 ↓, s. 40.
  15. ↑ a b Vine R. P.: Commercial Winemaking. Processing & Controls. Westport: Avi Publishing Company, 1987, s. 1–7. ISBN 978-94-015-1151-3.
  16. ↑ a b c Charters 2006 ↓, s. 197–199.
  17. ↑ Charters 2006 ↓, s. 284.
  18. ↑ Charters 2006 ↓, s. 172–173.
  19. ↑ T. Stevenson: The Sotheby’s Wine Encyclopedia. Londyn: DK, 2005, s. 173. ISBN 0-7566-1324-8.
  20. ↑ Charters 2006 ↓, s. 166.
  21. ↑ Overton J., Murray W. E.. Class in a Glass: Capital, Neoliberalism and Social Space in the Global Wine Industry. „Antipode”. 45, s. 702–718, 2013. DOI: 10.1111/j.1467-8330.2012.01042.x. 

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • S. Charters: Wine & Society. The Social and Cultural Context of a Drink. Oxford: Elsevier, 2006. ISBN 978-0-7506-6635-0.
  • S. K. Estreicher: Wine from Neolithic Times to the 21st Century. Nowy Jork: Algora Publishing, 2006. ISBN 978-0-87586-477-8.
  • E. Kabatc: Vinum. Sacrum et Profanum. Warszawa: Iskry, 2003. ISBN 83-207-1722-1.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wino_w_kulturze&oldid=72854434”