Województwo śląskie (1945–1950)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Województwo śląskie
— województwo —
1945–1950
Państwo

 Rzeczpospolita Polska

Data powstania

1945

Data likwidacji

1950

Siedziba wojewody i sejmiku

Katowice

Powierzchnia

15 369 km²

Populacja (1949)
• liczba ludności


3 101 586[1]

Podział administracyjny
Plan województwa śląskiego
Podział administracyjny, 1946
Liczba powiatów miejskich

13

Liczba powiatów

23

Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie Polski

Województwo śląskie[2] (także województwo zagłębiowsko-śląskie[3], województwo śląsko-dąbrowskie) – jednostka administracyjna Polski istniejąca w latach 1945–1950, powstała na bazie przedwojennego województwa śląskiego.

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Komunikat wzmiankujący nadanie nazwy województwo śląsko-dąbrowskie 18 marca 1945

Nazwa utworzonej w 1945 jednostki administracyjnej z trzech niezależnych od siebie regionów [4] (przedwojennego województwa śląskiego, Śląska Opolskiego i Zagłębia Dąbrowskiego[5]), których obszar pokrywa się w znacznym stopniu z dzisiejszymi województwami: śląskim i opolskim, brzmiała województwo śląsko-dąbrowskie[6]. Nazwa oficjalnie została ogłoszona w komunikacie zamieszczonym w „Gazecie Urzędowej Województwa Śląskiego” w marcu 1945 roku[3]. Ogłoszono m.in.: „Województwo obejmujące ziemie Śląska Górnego, Śląska Opolskiego i Zagłębia Dąbrowskiego otrzymało nazwę: województwo śląsko-dąbrowskie”[4].

Określenia „województwo śląsko-dąbrowskie” (początkowo pojawiał się także zapis „województwo śląsko-zagłębiowskie” bądź „województwo zagłębiowsko-śląskie”) powszechnie stosowane były na obszarze samego województwa. Używano ich m.in. w ówczesnych wydawnictwach (np. kartograficznych), lokalnej prasie, na pieczęciach Urzędu Wojewódzkiego, czy w używanej przez wojewodę tytulaturze. Termin ten („województwo śląsko-dąbrowskie”) nie został jednak najprawdopodobniej usankcjonowany żadnym dokumentem potwierdzającym zasadność jego używania od strony formalnoprawnej i z tego powodu władze centralne oraz w ogólnopolskich zestawieniach używały terminu „województwo śląskie”[4].

Poprzez wprowadzenie dla województwa nazwy „śląsko-dąbrowskie”, chciano symbolicznie podkreślić fakt „zjednoczenia” odróżniając nazwę nowego województwa od jednostki administracyjnej z okresu dwudziestolecia międzywojennego[7]. Ponieważ w stolicy zdawano sobie sprawę z „dwoistości” nazewnictwa, dlatego często tłumaczono, że mimo prawidłowej nazwy województwa śląskiego „w potocznym użyciu stosowana jest nazwa województwo śląsko-dąbrowskie”[4]. W 1947 przygotowano propozycję wprowadzenia dla obszaru województwa nazwy „katowickie”[8]; Nazwa wprowadzona w życie w 1950 roku[9], wraz z nowym podziałem na województwo katowickie i opolskie na mocy ustawy z 28 czerwca 1950 roku[10].

Historia[edytuj | edytuj kod]

W 1944 roku dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego uchylono wprowadzony przez III Rzeszę podział administracyjny[11].

7 maja 1945 zniesiono Statut Organiczny Województwa Śląskiego[12].

18 sierpnia 1945 włączono do obszaru województwa śląskiego z województwa kieleckiego powiaty: będziński i zawierciański[13].

1 grudnia 1945 województwo śląskie podzielono na gminy zbiorowe, równocześnie likwidując gminy jednostkowe, które przekształcono w gromady (ówczesny odpowiednik sołectw) wchodzące w skład gmin zbiorowych (województwo śląskie jako jedyne w II RP nie przeszło przez analogiczną transformację)[14]. Równocześnie część gmin jednostkowych zniesiono, włączając je do sąsiednich miast, bądź do gmin wiejskich bez zachowania statusu gromady w gminie:

Zniesione gminy jednostkowe, włączone w całości lub częściowo 1.XII.1945 do miast[14]
Zniesiona gmina jednostkowa Włączona do miasta Powiat Uwagi
Kłodnica Halemba, gmina katowicki
Brzęczkowice Mysłowice katowicki
Droniowiczki Lubliniec lubliniecki
Kokotek Lubliniec lubliniecki
Steblów Lubliniec lubliniecki
Wymyślacz Lubliniec lubliniecki
Stara Wieś Pszczyna pszczyński
Zamysłów Rybnik rybnicki
Orzepowice Rybnik rybnicki tylko kolonia Wawok
Jedłownik Wodzisław Śląski rybnicki
Rowień Żory rybnicki tylko kolonia Wygoda
Sowice Tarnowskie Góry tarnogórski
Lasowice Tarnowskie Góry tarnogórski
Ulrychów Klubczbork kluczborski
Szczepanowice Niemodlin niemodliński
Wesele Niemodlin niemodliński
Wysoka Olesno oleski tylko miejscowości Grodzisko i Szywałd
Stare Olesno Olesno oleski tylko miejscowości Wojciechów i Wołoszów
Brzezina Strzelce Opolskie strzelecki
Nowa Wieś Strzelce Opolskie strzelecki
Niezdrowice Ujazd strzelecki
Stary Ujazd Ujazd strzelecki

28 czerwca 1946 przyłączono do obszaru województwa śląskiego powiaty: bytomski, miasto Bytom, dobrodzieński, gliwicki, miasto Gliwice, głubczycki, grodkowski, kluczborski, kozielski, niemodliński, nyski z Nysą, oleski, opolski z Opolem, prudnicki, raciborski z Raciborzem, strzelecki i miasto Zabrze[15]. Dla tego obszaru działania utworzono ekspozyturę urzędu wojewódzkiego w Opolu[16].

6 lipca 1950 z województwa wydzielono powiaty: opolski, kluczborski, raciborski, głubczycki, prudnicki, nyski, niemodliński i grodkowski do nowo utworzonego województwa opolskiego oraz zmieniono jego nazwę na katowickie[17].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Na początku 1946 roku województwo to zamieszkiwało 2,8 mln osób (183 osoby/km²). Mimo wysiedleń liczba mieszkańców, dzięki repatriacji i procesom migracyjnym[18][19], stale wzrastała i w 1949 osiągnęła 3,2 mln osób (209 os./km²)[18].

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

Podział na powiaty według Rocznika Statystycznego 1947
Powiat Miasto powiatowe Powierzchnia (km²) Ludność Gęstość zaludnienia
będziński Będzin 459 176 600 385
bielski Bielsko 349 85 300 244
Bytom miasto Bytom 30 93 200 3107
bytomski Bytom 107 77 500 724
Chorzów miasto Chorzów 32 110 700 3459
cieszyński Cieszyn 662 83 000 125
dobrodzieński Dobrodzień 323 17 700 55
Gliwice miasto Gliwice 56 96 000 1714
gliwicki Gliwice 851 80 600 95
głubczycki Głubczyce 692 66 100 96
grodkowski Grodków 520 36 700 71
Katowice miasto Katowice 42 128 300 3055
katowicki Katowice 213 328 300 1541
kluczborski Kluczbork 555 43 300 78
kozielski Koźle 663 66 600 100
lubliniecki Lubliniec 715 47 500 66
niemodliński Niemodlin 605 33 300 55
nyski Nysa 714 72 000 101
oleski Olesno 893 46 000 52
opolski Opole 1427 136 800 96
prudnicki Prudnik 799 90 700 114
pszczyński Pszczyna 1046 154 800 148
raciborski Racibórz 544 64 200 118
rybnicki Rybnik 890 215 800 242
Sosnowiec miasto Sosnowiec 33 77 900 2361
strzelecki Strzelce Opolskie 892 75 000 84
tarnogórski Tarnowskie Góry 268 103 900 388
Zabrze miasto Zabrze 44 104 200 2368
zawierciański Zawiercie 945 111 400 118

Miasta[edytuj | edytuj kod]

Wytłuszczone zostały siedziby powiatów.

Największym miastem były Katowice.

Lp. Herb Miasto Powiat Ludność
(14 lutego 1946)[20]
1.
Katowice grodzki Katowice 128 290
2.
Chorzów grodzki Chorzów 110 675
3.
Zabrze grodzki Zabrze 104 184
4.
Gliwice grodzki Gliwice 95 980
5.
Bytom grodzki Bytom 93 179
6.
Sosnowiec grodzki Sosnowiec 77 853
7.
Siemianowice Śląskie katowicki 32 708
8.
Dąbrowa Górnicza będziński 28 070
9.
Będzin będziński 27 754
10.
Opole opolski 27 666
11.
Bielsko bielski 25 725
12.
Świętochłowice katowicki 25 704
13.
Mysłowice katowicki 23 786
14.
Rybnik rybnicki 23 052
15.
Piekary Śląskie tarnogórski 21 467
16.
Zawiercie zawierciański 21 225
17.
Szopienice katowicki 20 854
18.
Racibórz raciborski 19 605
19.
Ruda katowicki 18 998
20.
Tarnowskie Góry tarnogórski 18 427
21.
Czeladź będziński 16 624
22.
Cieszyn cieszyński 16 536
23.
Nowy Bytom katowicki 14 120
24.
Mikołów pszczyński 12 824
25.
Nysa nyski 11 559
26.
Lubliniec lubliniecki 11 470
27.
Prudnik prudnicki 10 866
28.
Pszczyna pszczyński 9731
29.
Kluczbork kluczborski 8467
30.
Strzelce strzelecki 8429
31.
Koźle kozielski 8277
32.
Głuchołazy nyski 7658
33.
Paczków nyski 6955
34.
Pyskowice gliwicki 6771
35.
Olesno oleski 6058
36.
Wodzisław Śląski rybnicki 5110
37.
Głubczyce głubczycki 5020
38.
Żory rybnicki 4730
39.
Kietrz głubczycki 4679
40.
Głogówek prudnicki 4532
41.
Skoczów cieszyński 4480
42. Bieruń Stary pszczyński 3702
43.
Biała prudnicki 3367
44.
Baborów głubczycki 3345
45.
Dobrodzień dobrodzieński 3277
46.
Otmuchów grodkowski 3075
47.
Ujazd strzelecki 2986
48.
Grodków grodkowski 2953
49.
Krapkowice opolski 2826
50.
Toszek gliwicki 2620
51.
Niemodlin niemodliński 2580
52.
Gorzów Śląski oleski 2435
53.
Woźniki lubliniecki 2312
54.
Leśnica strzelecki 2122
55.
Wołczyn kluczborski 2072
56.
Strumień bielski 1557
57.
Byczyna kluczborski 1383

Władze[edytuj | edytuj kod]

Wojewodowie śląscy:

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rocznik Statystyczny 1949
  2. ↑ Okólnik nr 11 Prezesa Rady Ministrów z dnia 9 maja 1949 r. ws. nazw województw (M.P. z 1949 r. nr 31, poz. 453)
  3. ↑ a b Gazeta Urzędowa Województwa Śląskiego, 1945, nr 3, Komunikat str. 2: UCHWAŁĄ RADY MINISTRÓW Z DNIA 26. LUTEGO 1945 R. ZOSTAŁY WYŁĄCZONE Z OBSZARU WOJEWÓDZTWA KIELECKIEGO I WŁĄCZONE DO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO POWIATY: BĘDZIŃSKI, SOSNOWIECKI ORAZ ZAWIERCIAŃSKI. POWIĘKSZONE W TEN SPOSÓB WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE OTRZYMAŁO NAZWĘ: WOJEWÓDZTWO ZAGŁĘBIOWSKO-ŚLĄSKIE
  4. ↑ a b c d Województwo śląskie 1945–1950 – IBR wiki [online], ibrbs.pl [dostęp 2021-04-06].
  5. ↑ Elżbieta Panasiuk, Michał Przybyła, Województwo śląskie statystycznie : historia i teraźniejszość = Śląskie voivodship statistically : history and present, Katowice: Urząd Statystyczny, 2018, ISBN 978-83-89641-84-7, OCLC 1051278210 [dostęp 2021-04-06].
  6. ↑ 1945-03-11 – Instytut Śląski [online] [dostęp 2021-04-06] (pol.).
  7. ↑ Województwo śląsko-małopolskie. Petycja złożona w urzędzie marszałkowskim i wojewódzkim w Katowicach [online], plus.dziennikzachodni.pl, 21 lutego 2019 [dostęp 2021-04-06] (pol.).
  8. ↑ M.P. z 1949 r. nr 31, poz. 453
  9. ↑ 6 lipca 1950 r. zmieniono nazwę województwa śląskiego na katowickie (Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255).
  10. ↑ Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2021-04-06].
  11. ↑ Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I i II instancji (Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8)
  12. ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 17, poz. 92
  13. ↑ Dekret z dnia 7 lipca 1945 r. o zmianie granic województw: śląskiego, krakowskiego, kieleckiego, białostockiego i warszawskiego (Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 167)
  14. ↑ a b Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, 1945, nr 34
  15. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. ws. tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych (Dz.U. z 1946 r. nr 28, poz. 177)
  16. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. ws. powołania ekspozytur urzędów wojewódzkich na obszarze Ziem Odzyskanych (Dz.U. z 1946 r. nr 28, poz. 178)
  17. ↑ Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa (Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255)
  18. ↑ a b Ryszard Kaczmarek: Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu. Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, 2011, s. 40. ISBN 978-83-60470-41-1.
  19. ↑ Bernard Linek, Adam Dziurok: Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu. Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, 2011, s. 272-273. ISBN 978-83-60470-41-1.
  20. ↑ Rocznik Statystyczny 1947
Podział administracyjny Polski (1944–1975)
Okręgi (1945–46)
Województwa
Miasta na prawach województwa

Podział administracyjny Polski 1950–1975

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Województwo_śląskie_(1945–1950)&oldid=73276503”