Wojny śląskie

Wojny śląskie

Czas	1740–1742 (I wojna śląska) 1744–45 (II wojna śląska) 1756–1763 (III wojna śląska)
Przyczyna	chęć panowania nad Śląskiem
Wynik	gospodarcze i polityczne wzmocnienie Prus
Strony konfliktu
Prusy Austria
Dowódcy
Fryderyk II Wielki Maria Teresa Habsburg
brak współrzędnych

Europa, ok. 1740 r.

Fryderyk II Wielki

Maria Teresa Habsburg

Pruski patent wydany w 1743 roku po zakończonej I wojnie śląskiej we Wrocławiu, w którym Fryderyk II Wielki zakazuje samowolnych zebrań mieszkańców Śląska

Wojny śląskie – trzy wojny między Austrią Habsburgów (i jej zmieniającymi się sojusznikami) a Prusami Hohenzollernów o panowanie nad Śląskiem, w wyniku których większość Śląska (a także ziemia kłodzka) znalazły się w granicach pruskich, a wraz z nimi od 1871 roku w zjednoczonym przez Hohenzollernów Cesarstwie Niemieckim.

Przyczyny

Fryderyk II Wielki zdecydował się zaatakować Śląsk, wykorzystując m.in. wzrastającą wrogość pomiędzy prześladującymi protestantów Habsburgami, a w większości luterańską ludnością bogatej prowincji. Już wcześniej uciskana ludność cesarskiej części Śląska (w księstwach brzesko–legnickim i oleśnickim obowiązywała swoboda wyznania i kultu) zwracała się o protekcję do przechodzących przez jego terytorium wojsk szwedzkich (1706), które uważano za gwarantów warunków podpisanego po wojnie trzydziestoletniej pokoju westfalskiego.

Fryderyk swe działania wspierał dodatkowo roszczeniami dynastycznymi, wynikającymi z podpisanego w 1537 roku układu o przeżycie pomiędzy Joachimem II Hektorem i Fryderykiem II z dynastii Piastów – księciem legnicko–brzeskim (układ nie został zrealizowany ani w 1548 roku po śmierci Fryderyka II, ani w 1675 roku po wygaśnięciu dynastii Piastów; księstwo przejęli Habsburgowie).

Jednocześnie jednak Prusy związane były – potwierdzoną przez ojca Fryderyka II Wielkiego w 1713 roku – sankcją pragmatyczną, zobowiązującą je do zachowania jedności wszystkich ziem Habsburgów oraz wspierania jako następczyni i dziedziczki korony Marii Teresy, córki zmarłego cesarza Karola VI.

I wojna śląska 1740–1742

Korzystając z zamieszania wywołanego sporami o sukcesję austriacką, Fryderyk II zawarł sojusz z Saksonią i 16 grudnia wkroczył na Śląsk, który udało mu się zająć wraz z Kłodzkiem w ciągu zaledwie dwóch miesięcy.

Walcząca na dwa fronty i stojąca w obliczu utraty Wiednia (vide: wojna o sukcesję austriacką), Maria Teresa zmuszona była w 1742 roku zawrzeć przedwcześnie taktyczny pokój we Wrocławiu, który przekazywał Prusom niemal całe terytorium Śląska oraz ziemię kłodzką. Przy Austrii pozostał jedynie Śląsk Cieszyński, Karniowski i Opawski. Jednak Maria Teresa nigdy nie pogodziła się ze stratą bogatej prowincji, co miało doprowadzić do II wojny.

Kalendarium

• 1740
  • 14 grudnia – antyaustriacki bunt we Wrocławiu (niem. Breslau)
  • 16 grudnia – wkroczenie Fryderyka na Śląsk
  • 28 grudnia – oblężenie Głogowa (niem. Glogau)
• 1741
  • 3 stycznia – uroczysty wjazd Fryderyka do Wrocławia
  • 10 stycznia – potyczka pod Otmuchowem
  • 9 marca – zdobycie Głogowa przez wojska pruskie
  • 10 kwietnia – bitwa pod Małujowicami (niem. Mollwitz) koło Brzegu, mimo ucieczki Fryderyka Prusacy zwyciężyli
  • 10 sierpnia – wkroczenie wojsk pruskich do Wrocławia
• 1742
  • maj – walki na terenie Czech, klęski wojsk cesarskich
  • 11 czerwca – podpisanie pokoju we Wrocławiu

II wojna śląska 1744–1745

Wobec odparcia ataku Bawarczyków i Francuzów na Wiedeń, Fryderyk II – nie chcąc pozwolić na zbytnie umocnienie się Habsburgów – zaatakował ponownie. Austria liczyła na odwrócenie karty niepowodzenia i odzyskanie utraconych ziem. Jej sojusznikami było Imperium Rosyjskie oraz lawirująca między nią a Prusami Saksonia Fryderyka Augusta II (w Polsce panującego jako August III Sas).

Wojska cesarskie zostały jednak pobite w bitwie pod Dobromierzem (niem. Hohenfriedburg) i bitwie pod Kotliskami (niem. Kesselsdorf), zaś cesarzowa zmuszona była zawrzeć pokój drezdeński w 1745 roku, który jedynie potwierdzał ciężkie warunki pokoju wrocławskiego, lecz zobowiązywał też Fryderyka II do uznania małżonka Marii Teresy – Franciszka I Lotaryńskiego za cesarza.

Kalendarium

• 1744
  • wkroczenie Fryderyka do Czech
  • 16 września – zajęcie Pragi
• 1745
  • 4 czerwca – bitwa pod Dobromierzem
  • 30 września – bitwa pod Soor
  • 15 grudnia – Bitwa pod Kesselsdorf
  • 25 grudnia – podpisanie pokoju w Dreźnie

III wojna śląska 1756–1763

Wybuchła w momencie wtargnięcia przez Prusy do Saksonii. W istocie był to europejski epizod wielkiej wojny siedmioletniej. Walki toczyły się o Saksonię, Śląsk oraz posiadłości kolonialne pomiędzy wielkimi koalicjami:

• Austrii (walczącej o Śląsk) wraz z Imperium Rosyjskim, Królestwem Francji, Hiszpanią, Saksonią i państwami Rzeszy niemieckiej;
• Prus w aliansie z Wielką Brytanią, Hanowerem i kilkoma innymi państwami Rzeszy.

Zakończyła się pokojem w Hubertusburgu w 1763 roku.

Kalendarium

• 1756
  • wyprzedzające uderzenie Fryderyka na Saksonię
  • oblężenie i kapitulacja Pirny
  • wkroczenie do Czech
  • bitwa pod Lobositz
• 1757
  • czerwiec – bitwa pod Kolinem, zwycięstwo wojsk cesarskich
  • 7 września – bitwa pod Moys, zwycięstwo Austriaków
  • 5 listopada – bitwa pod Rossbach
  • 22 listopada – bitwa pod Wrocławiem
  • 24 listopada – zdobycie miasta przez Austriaków
  • 5 grudnia – bitwa pod Lutynią (niem. Leuthen): zwycięstwo Fryderyka nad dwukrotnie silniejszym przeciwnikiem (33 tys. przeciw 82 tys.), 10 tys. zabitych, 13 tys. jeńców
  • 21 grudnia – poddanie się austriackiego garnizonu we Wrocławiu: 17 tys. jeńców, w tym 17 generałów
• 1759
  • 12 sierpnia – bitwa pod Kunowicami (niem. Kunersdorf), zwycięstwo Austrii, Prusacy stracili 19 tys. ludzi i 172 armaty
• 1760
  • zdobycie przez Austriaków szturmem twierdzy w Kłodzku
  • 23 czerwca – bitwa pod Landeshut
  • lato – oblężenie Wrocławia przez gen. von Laudona
  • 15 sierpnia – bitwa pod Pątnowem Legnickim (niem. Panten); zwycięstwo Prusaków nad trzykrotnie większymi siłami austriackimi
  • październik – zajęcie Berlina przez koalicję antypruską
• 1762
  • styczeń – śmierć carycy Elżbiety Romanowej; władzę przejmuje wielbiciel Fryderyka Piotr III, nakazując swoim wojskom przejście na stronę Prus
  • lipiec – obalenie i zamordowanie Piotra III; tron obejmuje jego żona Katarzyna II, która wycofuje się z wojny
  • 21 lipca – bitwa pod Burkatowem; Fryderyk pokonuje znacznie silniejszą armię austriacką
• 1763
  • rozpad koalicji antypruskiej
  • 15 lutego – pokój w Hubertusburgu: potwierdzenie status quo ante, a zarazem utrwalenie podziału Śląska, jaki nastąpił w wyniku I wojny śląskiej z lat 1740–1742

Zakończenie

Prusy wyszły z tych wojen ogromnie wyczerpane. Gdyby nie rozpad koalicji antypruskiej w obliczu śmierci carycy, wszystkie dotychczasowe zdobycze Fryderyka II Wielkiego zostałyby pogrzebane. Jego przeciwnicy posiadali nad nim miażdżącą przewagę wojskową, zaś jego wycieńczona armia była w rozsypce.

Ostateczny wynik był jednak lepszy niż oczekiwał Fryderyk, który nie zamierzał zagarnąć całego Śląska, a jedynie jego Śląsk Dolny, gdyż Górny Śląsk uważał za region mało wartościowy i nierozwinięty gospodarczo. Tymczasem z wyjątkiem Śląska Cieszyńskiego i Śląska Opawskiego, uzyskał on praktycznie cały Śląsk oraz ziemię kłodzką. Na Górnym Śląsku rozwinęło się później górnictwo, a w XIX wieku inne gałęzie przemysłu. Część prowincji, która pozostała w granicach państwa Habsburgów, jako tzw. Śląsk Austriacki, rozwijała się odtąd odrębnie, co przejawiało się choćby w kulturze czy architekturze.

W trakcie wojen śląskich ogromne straty poniosła ludność Śląska, wśród której straty szacuje się na około 20% ogółu mieszkańców.