Wojny chłopskie
Wojny chłopskie – powstania chłopskie[1], skierowane przeciw systemowi feudalnemu.
Rewolty chłopskie[edytuj | edytuj kod]
Powstania chłopskie były ostatnim etapem oporu chłopskiego, skierowanego przeciw uciskowi feudalnemu. Chłopi nigdy nie buntowali się bez powodu. Do buntu dochodziło kiedy przebrała się miara niesprawiedliwości narastających przez długi czas[2]. Zazwyczaj poprzedzał go bierny opór w postaci umyślnego przewlekania robót (uznawanego przez szlachtę za lenistwo), otwarta odmowa pracy i zbiegostwo[3].
Powstania chłopskie, pomimo że obejmowały wielką liczbę uczestników i stanowiły silny wstrząs dla feudalizmu, prawie zawsze kończyły się zwycięstwem feudałów i krwawymi represjami wobec chłopów. Do wojen chłopskich zalicza się między innymi:
- powstanie chłopów francuskich (1358),
- powstanie chłopów angielskich (1381),
- wojny husyckie w Czechach (1419–1434),
- powstanie Dozsy (1514)[4],
- wojnę chłopską w Niemczech (1524–1526),
- powstania pod wodzą: Iwana Bołotnikowa (1606–1607)[5], Stieńki Razina (1665–1671), Kondratija Buławina (1707–1708) i Jemieljana Pugaczowa (1773–1775) na terenie Rosji,
- powstanie tajpingów (1851–1864) na terenie Chin,
- powstanie Chmielnickiego (1648–1657)[6],
- powstanie Kostki-Napierskiego (1651) i powstanie na Podhalu (1669–1670) na terenach I Rzeczypospolitej,
- rabację chłopską (1846) w Galicji.
Z uczestnikami powstań chłopskich obchodzono się okrutnie:
- John Ball został powieszony i poćwiartowany[7],
- Aleksander Kostka-Napierski nabity na pal a później powieszony na szubienicy[8],
- Ion Oarga i Vasile Ursu Nicola uśmierceni przez łamanie kołem, a następnie poćwiartowani[9],
- Iwan Bołotnikow po oślepieniu utopiony[10] w przerębli[5],
- Iwan Gonta obdarty ze skóry i poćwiartowany żywcem[11],
- Jan Gericke po śmierci poćwiartowany[12].
Kluczową przyczyną niepowodzeń powstań chłopskich była zbyt słaba współpraca z mieszczanami, przy równoczesnym sojuszu feudałów, na przykład powstanie chłopów francuskich w 1358 stłumili wspólnie feudałowie francuscy i angielscy, pomimo że byli ze sobą skonfliktowani[13]. Według prof. Władysława Góry wpływ na upadek feudalizmu w wielu krajach europejskich miały wojny toczone przez rewolucyjną Francję na przełomie XVIII i XIX wieku[14].
Powstania chłopskie na ziemiach polskich[edytuj | edytuj kod]
Na ziemiach polskich walka chłopska nigdy nie przybrała charakteru wielkich powstań, tak jak we Francji, Anglii, Niemczech lub w Rosji. Prawdopodobną przyczyną tego była możliwość stosowania innych form oporu. Rozruchy chłopskie przekształciły się w formę powstań dopiero przy próbie zepchnięcia Kozaków do roli chłopów pańszczyźnianych, wywołując liczne powstania chłopsko-kozackie na kresach Rzeczypospolitej (powstanie Pawluka (1637), Chmielnickiego (1648), Paleja (1702), Perebinosa (1712)). Po rozbiorach podejmowane były próby łączenia likwidacji feudalizmu z walką o niepodległość Polski: spisek Franciszka Goszkowskiego (1796), działalność konspiracyjna ks. Piotra Ściegiennego. Zdecydowana walka chłopów z systemem feudalnym została nawet wykorzystana przez zaborcę do realizacji własnych celów: rabacja galicyjska (1846)[15].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Mączak 1981 ↓, s. 118.
- ↑ Leszczyński 2020 ↓, s. 205.
- ↑ Lech 1965 ↓, s. 113.
- ↑ Felczak 1983 ↓, s. 113.
- ↑ a b Bazylow 1969 ↓, s. 121.
- ↑ Leszczyński 2020 ↓, s. 211.
- ↑ Biografia Johna Balla na Spartacus Educational (ang.).
- ↑ Romański 2012 ↓, s. 69.
- ↑ Demel 1986 ↓, s. 248.
- ↑ Lepszy (red.) 1968 ↓, s. 65.
- ↑ Serczyk 1972 ↓, s. 357.
- ↑ Lepszy (red.) 1968 ↓, s. 146.
- ↑ Mała Encyklopedia 1967 ↓, s. 244.
- ↑ Góra 1979 ↓, s. 37.
- ↑ Mączak 1981 ↓, s. 118–119.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ludwik Bazylow: Historia Rosji. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1969.
- Juliusz Demel: Historia Rumuni. Wyd. 1. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986. ISBN 83-04-01553-6.
- Wacław Felczak: Historia Węgier. Wyd. 2. Warszawa - Wrocław - Kraków - Gdańsk – Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983. ISBN 83-04-01028-3.
- Władysław Góra: Refleksje nad historią Polski Ludowej. Wyd. 1. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1979. ISBN 83-222-0048-X.
- Marian Lech: Za króla Sasa. Wyd. 1. Warszawa: Książka i Wiedza, 1965.
- Kazimierz Lepszy (red.): Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: 1968.
- Adam Leszczyński: Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania. Wyd. 1. Warszawa: Grupa Wydawnicza Foksal Sp. z o.o., 2020. ISBN 978-83-280-8347-9.
- Mała Encyklopedia Wojskowa. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
- Antoni Mączak: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku. O-Ż. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1981. ISBN 83-214-0185-6.
- Romuald Romański: Najsłynniejsze bękarty w dziejach Polski. Losy pozamałżeńskich dzieci królów i książąt polskich. Warszawa: 2012.
- Władysław Serczyk: Hajdamacy. Kraków: 1972.