Wojny dorszowe

Wojny dorszowe (nazywane również islandzkimi wojnami dorszowymi) – seria konfrontacji między Islandią a Wielką Brytanią w latach 50. oraz 70. XX wieku, dotyczących wyłącznej strefy ekonomicznej Islandii.

Przyczyny

Islandia kilkakrotnie ogłaszała stopniowe zwiększenie tej strefy na potrzeby islandzkiego rybołówstwa, stanowiącego podstawę gospodarki Islandii. Wywołało to sprzeciw niektórych państw Europy Zachodniej, a zwłaszcza Wielkiej Brytanii, których rybacy łowili na tych akwenach. Ponieważ najczęściej poławianą rybą jest tu dorsz, nazwano ten konflikt wojnami dorszowymi (w języku angielskim cod war jest ironicznym nawiązaniem do zimnej wojny, czyli cold war).

Pierwsza wojna dorszowa

U podstaw tego konfliktu leżało zmniejszanie się ławic ryb, na skutek nadmiernych połowów. Wybrano więc najprostsze rozwiązanie, czyli wyparcie kutrów innych państw, tak by dozwolone kwoty połowowe przypadły wyłącznie miejscowym rybakom. Po uchwaleniu nowego prawa, po raz pierwszy Islandia poszerzyła swoją strefę wyłącznych połowów 1 września 1958. Strefa wzrosła z 4 mil morskich do 12 mil od wybrzeża Islandii, co stało się bezpośrednią przyczyną pierwszej wojny dorszowej. Trwała ona do 12 listopada 1958.

Brytyjczycy ogłosili, że ich kutry będą łowić pod osłoną brytyjskich okrętów, co uczynili w trzech obszarach. Islandia używała jedynie kilku jednostek patrolowych (głównie małych), jednak silna brytyjska ochrona była bardzo kosztowna. Dochodziło do wielu incydentów, w tym z oddawaniem strzałów ostrzegawczych.

W końcu obie strony postanowiły rozstrzygnięcie sporu przekazać Międzynarodowemu Trybunałowi Sprawiedliwości w Hadze.

Druga wojna dorszowa

Głównym zadaniem islandzkiej straży przybrzeżnej, w trakcie drugiej i trzeciej wojny dorszowej, było przecinanie sieci rybackich

Dopiero w 1972 Islandia zdecydowała o jednostronnym poszerzeniu strefy połowów do 50 mil morskich. Wkrótce ogłosiła zmniejszenie dozwolonych kwot połowów. Okręty islandzkiej straży przybrzeżnej broniły dostępu brytyjskim trawlerom łowiącym w 50-milowej strefie. Ze swej strony Wielka Brytania wysłała okręty Royal Navy, które miały chronić brytyjskich rybaków. W 1973 podpisano porozumienie kończące drugą wojnę dorszową. Umożliwiało ono połowy wewnątrz 50-milowej strefy, ale tylko w wyznaczonych obszarach.

Trzecia wojna dorszowa

Porozumienie wygasło w listopadzie 1975, co rozpoczęło trzecią wojnę dorszową. W tym samym roku Islandia po raz kolejny postanowiła poszerzyć wyłączną strefę ekonomiczną do 200 mil morskich od wybrzeży islandzkich. Brytyjczycy nie uznali tej decyzji władz islandzkich i ich kutry nadal udawały się tam na połowy. Strona islandzka próbowała powstrzymać wtargnięcia obcej floty połowowej na jej wody.

Trzeba powiedzieć, że trudno tu mówić o „wojnie”, jako że Islandia nie posiada sił zbrojnych. Islandczycy postanowili jedynie wzmocnić swoją straż przybrzeżną. Podczas tej „wojny” tylko kilka razy doszło do wymiany strzałów. Częściej zdarzało się, że islandzka straż przybrzeżna odcinała obce sieci rybackie, doszło jednak także do kilku incydentów taranowania statków obu stron konfliktu. W czasie tego kryzysu doszło także do zerwania stosunków dyplomatycznych między oboma krajami. Na Islandii doszło także do antybrytyjskich wystąpień (niekiedy z humorystycznymi hasłami typu God Save the Cod (ang. Boże chroń dorsza)).

Rozwiązanie

Ostatecznie Wielka Brytania uległa presji Islandczyków, kiedy ci zagrozili zamknięciem bazy NATO w Keflavíku. Mogło to znacząco zmniejszyć zdolność obrony NATO przed Związkiem Radzieckim na Atlantyku. W 1976 oba kraje doszły do kompromisu. Islandia zezwoliła na dostęp do 200-milowej strefy wyłącznych połowów maksimum 24 kutrom brytyjskim. Decyzja ta jednak nie uratowała podupadającego brytyjskiego rybołówstwa.

Do dzisiaj kwestie rybołówstwa są na arenie międzynarodowej przedmiotem sporów z Islandią. Islandia jest za zniesieniem zakazu połowów wielorybów. Preferencyjne warunki dla rybołówstwa sprawiają także, że Islandia nie wstąpiła do Unii Europejskiej, gdyż utraciłaby przywileje dla swoich rybaków^{[potrzebny przypis]}. Sytuacji nie zmienił nawet krach islandzkiego sektora finansowego i głęboki kryzys gospodarczy lat 2008–2009, mimo że przez pewien czas wśród społeczeństwa islandzkiego były widoczne nastroje prounijne.^{[potrzebny przypis]}