Koszary Wołyńskie
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Zamenhofa 19 róg ul. Gęsiej |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
1784 |
| Ukończenie budowy |
1792 |
| Zniszczono |
1943 |
| Rozebrano |
1965 |
Koszary Wołyńskie, także Koszary Artylerii Koronnej – budynek, który znajdował się przy ul. Zamenhofa 19 na rogu z ul. Gęsią[1] (pierwotnie nosił adres ul. Dzika 2317)[2][3]. Wybudowany w latach 1784–92 jako koszary Regimentu Fizylierów Artylerii Koronnej i Korpusu Inżynierów Koronnych. W okresie rozbiorów mieścił m.in. koszary Wołyńskiego Pułku Lejb–Gwardii[1]; od poł. XIX wieku do 1939 więzienie wojskowe; w czasie II wojny światowej zaś w granicach getta warszawskiego, mieścił kolejno Areszt Centralny, siedzibę Judenratu, wychowawczy obóz pracy i KL Warschau; następnie po wojnie obóz NKWD, polski obóz pracy dla Niemców i Centralne Więzienie – Obóz Pracy Warszawa II Gęsiówka[1]. Koszary, wraz z zabudowaniami, zostały zniszczone podczas obrony Warszawy w 1939 i powstania w getcie. Wypalony gmach rozebrano w 1965[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Budynek zaprojektował generał Stanisław Zawadzki[1], znany architekt doby klasycyzmu, autor projektu kilku innych warszawskich budowli o przeznaczeniu militarnym, m.in. Koszar Gwardii Konnej Koronnej (modernizacja wcześniejszej budowli), Gwardii Pieszej Koronnej i przebudowy Zamku Ujazdowskiego na koszary Gwardii Pieszej Litewskiej[4]. W tym czasie w całej Warszawie trwały prace budowlane nad rozbudową infrastruktury wojskowej, poważnie nadszarpniętej przez dekady niedoinwestowania[5].
Budowa rozpoczęła się w 1784. Trwała osiem lat[1]. W 1788 do nieukończonego jeszcze budynku wprowadziły się Regiment Fizylierów Artylerii Koronnej i Korpus Inżynierów Koronnych, dla których koszary pozostały miejscem stacjonowania aż do upadku insurekcji kościuszkowskiej w 1794[1].
W czasie ich powstawania, budynek uznawany był za najozdobniejsze koszary ówczesnej Warszawy[2].
W latach 1862–1914 koszary zajmował Wołyński Pułk Gwardii, wchodzący w skład 3 Dywizji Piechoty Gwardii. Następnie koszary zostały przekształcone w więzienie. W okresie międzywojennym funkcjonowało tu Wojskowe Więzienie Śledcze Nr I, gdzie w latach 1924–1926 komendantem więzienia był podpułkownik żandarmerii Adam Kubisztal[6].
Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 zabudowania koszar mocno ucierpiały na skutek niemieckich bombardowań. 2 października 1940 obiekt znalazł się na terenie warszawskiego getta, a 15 listopada tego samego roku urządzono w nim tzw. Areszt Centralny dla Dzielnicy Żydowskiej (adres: ul. Gęsia 22 lub 24). W sierpniu 1942, w czasie wielkiej akcji deportacyjnej, stał się siedzibą Rady Żydowskiej, która musiała opuścić budynek przy ul. Grzybowskiej 26/28 z powodu wyłączenia z dzielnicy zamkniętej tzw. małego getta[7]. Od jesieni 1942 istniał również wychowawczy obóz pracy policji bezpieczeństwa.
Budynek został spalony w czasie powstania w getcie, a następnie od lipca 1943 do 5 sierpnia 1944 znajdował się na terenie obozu koncentracyjnego KL Warschau, tzw. „Gęsiówki”. Po wojnie na jego terenie przez krótki czas prowadzony był obóz NKWD (od stycznia do maja 1945), a od połowy 1945 polski obóz pracy dla Niemców odbudowujących Warszawę, który funkcjonował tu do 1949. W okresie 15–25 września 1946 prowadzone były również prace ekshumacyjne. W drugiej połowie 1949 założono na jego terenie Centralne Więzienie – Obóz Pracy Warszawa II Gęsiówka. Obóz zlikwidowano w 1956. Dość dobrze zachowane wypalone mury budynku rozebrano w 1965[1]. W jego miejscu znajduje się budynek Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN[8].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Koszary Wołyńskie na akwareli Aleksandra Majerskiego -
Wypalony gmach koszar w czasie powstania w getcie -
Koszary Wołyńskie widziane z ruin getta, 1945 -
Główne wejście w 1958
,_k%C3%A9s%C5%91bb_a_Zsid%C3%B3_Tan%C3%A1cs_sz%C3%A9khelye,_a_lebont%C3%A1sa_el%C5%91tt._Fortepan_19136.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h Szymon Kucharski, Robert Marcinkowski: Wojskowe Więzienie Śledcze nr 1, dawne Koszary Artylerii Koronnej, Koszary Wołyńskie. warszawa1939.pl. [dostęp 2015-10-22].
- ↑ a b Irena Malinowska-Kwiatkowska: Stanisław Zawadzki: 1743 - 1806. Państwowe Wydawnictwa Techniczne, 1953, s. 41, seria: Mistrzowie architektury polskiej. OCLC 913020877.
- ↑ 21.12.2015 – Koszary Wołyńskie – zanim powstało Muzeum POLIN [online], Wirtualny Sztetl, 21 grudnia 2015 [dostęp 2021-07-25].
- ↑ Zawadzki Stanisław. W: Samuel Orgelbrand: S. Orgelbranda Encyklopedja Powszechna z ilustracjami i mapami. T. XVI: Od Z do Żyżmorskie starostwo i Suplement. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Akcyjnego Odlewni Czcionek i Drukarni S. Orgelbranda Synów, 1904, s. 54, seria: S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna. OCLC 830234083. [dostęp 2015-10-26].
- ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795-1914. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 49.
- ↑ Historia Muranowa. Wszystko o Warszawie. [dostęp 2015-10-22].
- ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 113. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ Jakub Jastrzębski. Niedoszłe centrum Muranowa. „Skarpa Warszawska”, s. 27, kwiecień 2023.