Wolverine (film)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Wolverine
The Wolverine
Gatunek o superbohaterach
fantastyka naukowa
akcja
Rok produkcji 2013
Data premiery 16 lipca 2013
26 lipca 2013 (Polska)
Kraj produkcji Stany Zjednoczone
Wielka Brytania
Język angielski
japoński
Czas trwania 126 minut[1]
Reżyseria James Mangold
Scenariusz Mark Bomback
Scott Frank[1]
Główne role Hugh Jackman
Hiroyuki Sanada
Famke Janssen
Will Yun Lee
Muzyka Marco Beltrami
Zdjęcia Ross Emery
Scenografia François Audouy
Kostiumy Isis Mussenden
Montaż Michael McCusker
Produkcja Lauren Shuler Donner
Hutch Parker
Wytwórnia 20th Century Fox
Marvel Entertainment
The Donners’ Company
TSG Entertainment
Dystrybucja 20th Century Fox
Budżet 120 000 000 USD
Przychody brutto 414 828 246 USD
Poprzednik X-Men Geneza: Wolverine (2009)
Kontynuacja Logan: Wolverine (2017)
Commons Multimedia w Wikimedia Commons

Wolverine (oryg. The Wolverine) – amerykańsko–brytyjski fantastycznonaukowy film akcji na podstawie serii komiksów o superbohaterze o tym samym imieniu wydawnictwa Marvel Comics. Został on wyreżyserowany przez Jamesa Mangolda na podstawie scenariusza Marka Bombacka i Scotta Franka. Tytułową rolę zagrał Hugh Jackman, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Hiroyuki Sanada, Famke Janssen i Will Yun Lee.

Po wydarzeniach ukazanych w filmie X-Men: Ostatni bastion Wolverine wyrusza do Japonii, aby spotkać się z żołnierzem, Ichirō Yashidą, któremu uratował życie podczas II wojny światowej. Zmuszony jest on tam do ochrony jego wnuczki, Mariko Yashidy, która ścigana jest przez zabójców z Yakuzy.

Jego światowa premiera miała miejsce 16 lipca 2013 roku w Londynie. W Polsce film zadebiutował 26 lipca tego samego roku. Film zarobił prawie 415 milionów dolarów przy budżecie 120 milionów i otrzymał przeważnie pozytywne oceny od krytyków. Jest on szóstą produkcją wchodzącą w skład franczyzy uniwersum filmowego osadzonego w świecie X-Men i kontynuacją spin-offu głównej serii X-Men Geneza: Wolverine z 2009 roku. Ostatnia część trylogii, Logan: Wolverine miała premierę w 2017 roku. W 2019 roku prawa do ekranizacji powróciły do Marvel Studios, w przyszłości są plany zintegrowania postaci jako część franczyzy Marvel Cinematic Universe.

Streszczenie fabuły[edytuj | edytuj kod]

W 1945 roku Logan jest przetrzymywany w japońskim obozie jenieckim niedaleko Nagasaki. Podczas ataku atomowego, Logan ratuje oficera, Ichirō Yashidę, chroniąc go przed wybuchem[2].

Obecnie, po odzyskaniu wspomnień, Logan żyje jako pustelnik w Jukonie dręczony halucynacjami Jean Gray, którą musiał zabić, aby uratować świat. Odnajduje go w imieniu Ichirō, Yukio, mutantka ze zdolnością przewidywania śmierci. Ichirō, który umiera na raka, chce, aby Logan przyleciał z Yukio do Japonii, ponieważ chce spłacić dług wobec niego. W Tokio Logan poznaje syna Ichirō, Shingena i wnuczkę Mariko. Ichirō proponuje Loganowi przeniesienie jego uzdrawiających zdolności do jego własnego ciała ratując w ten sposób swoje życie i uwalniając Logana od jego prawie nieśmiertelności, którą Logan postrzega jako przekleństwo. Logan jednak odmawia i planuje wyjazd następnego dnia. W nocy, lekarka Ichirō, doktor Green, wprowadza coś do ciała Logana, jednak Loganowi odczuwa to jako element snu[2].

Rano Yukio informuje Logana o śmierci dziadka. Podczas pogrzebu gangsterzy z Yakuzy próbują porwać Mariko, ale Loganowi i Mariko udaje się uciec. W trakcie ucieczki Logan zostaje postrzelony i zauważa, że jego rany nie goją się tak szybko, jak powinny. Logan i Mariko ukrywają się w hotelu. W międzyczasie Harada, ochroniarz Ichirō, spotyka się z doktor Green, która demonstruje na nim swoje moce mutantki i rozkazuje mu odnaleźć Logana i Mariko. Logan i Mariko udają się do domu Ichirō w Nagasaki, a po drodze zakochują się w sobie. W Tokio Yukio ma wizję śmierci Logana i wyrusza go ostrzec. Przed jej przybyciem, Mariko zostaje schwytana przez Yakuzę. Po przesłuchaniu jednego z porywaczy, Logan i Yukio docierają do narzeczonego Mariko, Noburo Mori. Mori przyznaje się, że spiskował z Shingenem w sprawie porwanie Mariko, ponieważ Ichirō pozostawił kontrolę nad firmą jej, a nie Shingenowi[2].

Kiedy Mariko zostaje doprowadzona do Shingena, Harada ze swoimi ludźmi atakują posiadłość i zabierają ją. Docierają tam później Logan i Yukio. Za pomocą urządzenia rentgenowskiego odkrywają robota – pasożyta przyczepionego do serca Logana, który tłumi jego zdolność regeneracji. Logan rozcina swoje ciało i usuwa urządzenie. Zaraz po tym Shingen ich atakuje, ale Yukio udaje się powstrzymać go na tyle długo, aby Logan mógł dojść do siebie i go zabić. Logan odnajduje Markio w wiosce narodzin Ichirō, gdzie zostaje schwytany przez ludzi Harady. Przez doktor Green zostaje on umieszczony w urządzeniu, które ma na celu wydobycie z niego czynnika jego samoregeneracji. Przedstawia mu ona też Srebrnego Samuraja, elektromechaniczną zbroję z mieczami wykonanymi z adamantium. Mariko udaje się uciec od Harady, który uważa, że działał na jej korzyść i udaje się jej uwolnić Logana. Kiedy Harada dostrzega swój błąd i pomaga w ucieczce Loganowi, zostaje zabity przez Srebrnego Samuraja[2].

Na miejscu pojawia się Yukio i zabija doktor Green. Podczas walki Logana ze Srebrnym Samurajem, ucina on szpony Logana i zaczyna odbierać mu zdolność do samoregeneracji. Okazuje się, że w zbroi Samuraja znajduje się Ichirō, który sfingował swoją śmierć. Ichirō odzyskuje młodość, ale Mariko dźga Ichirō odciętymi szponami Logana. Loganowi odrastają jego szpony i zabija Ichirō, po czym traci przytomność i doświadcza ostatniej wizji Jean Grey, w której decyduje się pozwolić jej odejść. Mariko zostaje dyrektorem generalnym Yashida Industries i żegna się z Loganem, który przygotowuje się do wylotu z Japonii. Yukio przysięga pozostać u boku Logana jako jego ochroniarz i razem wyjeżdżają[2].

W scenie między napisami Logan wraca po dwóch latach do Stanów Zjednoczonych i na lotnisku podchodzą do niego Charles Xavier i Erik Lehnsherr, którzy ostrzegają go o poważnym zagrożeniu dla mutantów[2].

Obsada[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Lista obsady w filmach uniwersum X-Men (franczyzy 20th Century Fox).
  • Hugh Jackman jako James „Logan” Howlett / Wolverine, mutant posiadający szpony w rękach, wyostrzone zmysły oraz umiejętność regeneracji. W wyniku eksperymentu jego szkielet, w tym również szpony, został pokryty niezniszczalnym adamantium[3].
  • Hiroyuki Sanada jako Shingen Yashida, syn Ichirō, ojciec Mariko[4].
  • Famke Janssen jako Jean Grey, mutantka posiadająca zdolności telekinetyczne i telepatyczne. Pojawia się w snach Logana[5].
  • Will Yun Lee jako Kenuichio Harada, były chłopak Mariko, członek klanu Black Ninja, chroniącego rodzinę Yashidów[6].

W filmie ponadto występują: Tao Okamoto jako Mariko Yashida, córka Shingena, wnuczka Ichirō, której życie jest zagrożone z woli jej dziadka[4]; Rila Fukushima jako Yukio, mutantka i zabójczyni w klanie Ichirō[4]; Swietłana Chodczenkowa jako Green / Viper, mutantka posiadająca odporność na toksyny[7][1]; Hal Yamanouchi jako Ichirō Yashida / Srebrny Samuraj, ojciec Shingena, dziadek Mariko oraz założyciel Yashida Industries[4], Ken Yamamura zagrał młodego Ichirō, który został uratowany przez Logana podczas bombardowania Nagasaki[8] oraz Brian Tee jako Noburo Mori, skorumpowany minister sprawiedliwości i narzeczony Mariko[9].

W rolach cameo występują Patrick Stewart jako Charles Xavier / Profesor X i Ian McKellen jako Eric Lensherr / Magneto, którzy pojawiają się w scenie po napisach[10].

Hugh Jackman
(James „Logan” Howlett / Wolverine)
Hiroyuki Sanada
(Shingen Yashida)
Famke Janssen
(Jean Grey)
Will Yun Lee
(Kenuichio Harada)

Produkcja[edytuj | edytuj kod]

Rozwój projektu[edytuj | edytuj kod]

James Mangold, reżyser filmu

We wrześniu 2007 Gavin Hood, reżyser filmu X-Men Geneza: Wolverine, zasugerował, że powstanie sequel, którego akcja będzie się rozgrywać w Japonii[11]. W maju 2009 roku, zaraz po premierze pierwszego filmu 20th Century Fox oficjalnie zapowiedziało film[3]. W sierpniu Christopher McQuarrie został zatrudniony do napisania scenariusza[12]. McQuarrie poinformował w marcu 2010 roku, że scenariusz jest gotowy[13]. W październiku poinformowano, że Darren Aronofsky prowadzi rozmowy na temat stanowiska reżysera[14]. W tym samym miesiącu Jackman potwierdził jego angaż[15], a w marcu 2011 roku Aronofsky zrezygnował[16].

Wśród kandydatów na miejsce Aronofsky’ego znaleźli się José Padilha, Doug Liman, Antoine Fuqua, Mark Romanek, Justin Lin, Gavin O’Connor, James Mangold i Gary Shore[17]. W czerwcu 2011 roku studio poinformowało, że reżyserią zajmie się Mangold[18]. We wrześniu Mark Bomback został zatrudniony do poprawienia scenariusza McQuarrie’a[19]. W lutym 2012 roku studio wyznaczyło datę amerykańskiej premiery na 26 lipca 2013 roku[20].

Casting[edytuj | edytuj kod]

W maju 2009 roku został potwierdzony powrót Hugh Jackmana w roli Wolverine’a[3]. W lipcu 2012 roku do obsady dołączyli Hiroyuki Sanada jako Shingen, Hal Yamanouchi jako Yashida, Tao Okamoto jako Mariko, Rila Fukushimajako Yukio[4], Will Yun Lee jako Harada[6] i Brian Tee jako Noburo Mori[9]. W tym samym miesiącu Swietłana Chodczenkowa rozpoczęła negocjacje dotyczące zagrania roli Viper. Wcześniej studio planowało obsadzić w tej roli Jessikę Biel[7].

W październiku pojawiły się doniesienia, że Famke Janssen powtórzy swoją rolę Jean Grey z oryginalnej trylogii o X-Menach[21]. W marcu 2013 roku informacja ta została potwierdzona[5].

Zdjęcia i postprodukcja[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia do filmu rozpoczęły się 30 lipca 2012 roku na przedmieściach Sydney w Australii[22]. 25 sierpnia produkcja przeniosła się do Japonii[23], gdzie trwała do 11 września[24]. Na początku października powrócono do Sydney[25]. Prace na planie zakończyły się 21 listopada tego samego roku[26].

Za zdjęcia odpowiadał Ross Emery, za scenografię François Audouy, a za kostiumy Isis Mussenden. Montażem zajął się Michael McCusker[1].

Muzyka[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 2012 roku poinformowano, że Marco Beltrami został zatrudniony do skomponowania muzyki do filmu[27]. The Wolverine (Original Motion Picture Soundtrack) został wydany 23 lipca 2013 roku przez Sony Classical Records[28].

Wydanie[edytuj | edytuj kod]

Zwiastun filmu

Światowa premiera filmu Wolverine miała miejsce 16 lipca 2013 roku w Londynie, podczas której pojawili się obsada i twórcy filmu oraz zaproszeni goście[29]. Film zadebiutował dla szerszej publiczności 26 lipca tego samego roku zarówno w Stanach Zjednoczonych[20] jak i w Polsce[30].

Odbiór[edytuj | edytuj kod]

Box office[edytuj | edytuj kod]

Film, przy budżecie 120 milionów dolarów, zarobił prawie 415 milionów, z czego ponad 130 milionów w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie oraz prawie 870 tysięcy w Polsce[31].

Krytyka w mediach[edytuj | edytuj kod]

Film otrzymał przeważnie pozytywne oceny od krytyków. W serwisie Rotten Tomatoes 71% z 255 recenzji filmu jest pozytywnych, a średnia ocen wyniosła 6,34/10[32]. Na portalu Metacritic średnia ocen z 46 recenzji wyniosła 61 punktów na 100[33]. Natomiast według serwisu CinemaScore publiczność przyznała mu ocenę A- w skali od F do A+[34].

Peter Debruge z Variety napisał: „zabawna i zaskakująco egzystencjalna dygresja od jego zwykłych wyczynów X-Men. Chociaż Wolvie jest teraz nieco zmęczony światem i znużony walką, Jackman jest w szczytowej formie, korzystając z okazji, aby przetestować fizyczne i emocjonalne skrajności postaci. Fani może wolałby większą akcję lub więcej efektów, ale Mangold robi to lepiej, odzyskując duszę postaci, której niemal nieśmiertelność sprawiała, że był męczący.”[1]. Scott Collura z IGN stwierdził, że „The Wolverine to samodzielna przygoda dla klasycznej postaci, która przypomina nam, że ten gatunek to coś więcej niż budowanie wszechświata i crossovery. ... [Ta] historia przedstawia głęboki i fascynujący portret Logana, postaci, której Jackman wciąż odnajduje nowe sposoby na grę przez te wszystkie lata.”[35]. Henry Barnes z The Guardian przyznał ocenę 2 na 5 i napisał: „Szósty raz Hugh Jackmana w kombinacji włosów i szponów wygląda na coraz bardziej zmęczonego, ponieważ fabuła stała się bardziej skomplikowana, a akcja nudniejsza i bardziej płaska.”[36].

Marcin Pietrzyk z portalu Filmweb ocenił film na 6 z 10 i stwierdził, że „największą atrakcją jest Hugh Jackman. Oglądając go w Wolverinie, ma się wrażenie, że żaden inny aktor nie został lepiej dobrany do odgrywanego superbohatera. Czy jest zrozpaczony, wściekły, bezwzględny, ironiczny czy też szlachetny – za każdym razem jest równie wiarygodny. To niebywała sztuka, której w komiksowych adaptacjach ostatnich lat nikt inny nie był w stanie powtórzyć. Tylko on mógł się tak obcesowo obejść z ministrem sprawiedliwości i pozostać w naszych oczach szlachetnym herosem.”[37]. Marcin Rybicki z Gazety Prawnej przyznał ocenę 3 na 6 i napisał: „James Mangold mógł zrobić to co w komiksowym pierwowzorze osiągnęli Claremont i Miller - gatunkową wariację na temat superbohatera. Wolverine jest najlepszy w tych momentach, w których nie przypomina ekranizacji komiksu a sensacyjny dramat. W pozostałych chwilach, a zwłaszcza w finale, jest po prostu przeciętny.”[38].

Nagrody i nominacje[edytuj | edytuj kod]

Rok Ceremonia Kategoria Nominowani Rezultat Przypis
2013 Golden Schmoes Awards Ulubiony plakat filmowy Wolverine Wygrana [39]
2014 People’s Choice Awards Ulubiony film akcji Wolverine Nominacja [40]
Ulubiony aktor filmowy Hugh Jackman Nominacja
Ulubiony aktor w filmie akcji Hugh Jackman Nominacja
Amerykańska Gildia Aktorów Filmowych Najlepszy zespół kaskaderski w filmie Wolverine Nominacja [41]
Kids’ Choice Awards Ulubiony męski kopacz tyłków Hugh Jackman Nominacja [42]
Saturn Najlepsza adaptacja komiksu Wolverine Nominacja [43]

Kontynuacja i reboot Marvel Cinematic Universe[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Uniwersum X-Men (franczyza 20th Century Fox).

W październiku 2013 roku 20th Century Fox poinformowało o planach na kontynuację[44]. Logan: Wolverine miał premierę w 2017 roku. Za reżyserię ponownie odpowiadał James Mangold, który napisał scenariusz wspólnie z Scottem Frankiem i Michaelem Greenem. W tytułowej roli powrócił Hugh Jackman, a swoją rolę Charlesa Xaviera z poprzednich filmów franczyzy powtórzył Patrick Stewart[45]. Jest to ostatni film, w którym Jackman i Stewart wcielili się w te role[46].

W październiku 2017 roku poinformowano, że Mangold zaczął prace nad scenariuszem do spin-offu Logana[47] wstępnie zatytułowanego Laura[48]. Fabuła miała się koncentrować wokół dalszej historii Laury Kinney / X-23[47]. W 2019 roku The Walt Disney Company sfinalizował transakcję zakupu 21st Century Fox, wskutek czego wszystkie filmy studia związane z franczyzą filmową o X-Menach zostały anulowane, a Marvel Studios przejęło kontrolę nad postaciami[49]. Prezes Disneya, Robert Iger, poinformował, że postać Wolverine’a zostanie włączona do Marvel Cinematic Universe[50].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Peter Debruge: Film Review: ‘The Wolverine’ (ang.). Variety. [dostęp 2013-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  2. ↑ a b c d e f Wolverine, reż. James Mangold
  3. ↑ a b c Gina Serpe: Wolverine Sequel Already in the Works (ang.). E! Entertainment. [dostęp 2009-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  4. ↑ a b c d e Exclusive The Wolverine Casting News! (ang.). Superhero Hype. [dostęp 2012-07-09]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  5. ↑ a b Robert Yaniz Jr: 'The Wolverine': Hugh Jackman on Jean Grey's Return (ang.). Screen Rant. [dostęp 2013-03-28]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  6. ↑ a b Dave Trumbore: Wolverine Cast Adds Hiroyuki Sanada, Hal Yamanouchi, Tao Okamoto and Rila Fukushima [Update: Will Yun Lee to Play Villain] (ang.). Collider. [dostęp 2012-07-09]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  7. ↑ a b Adam Chitwood: Svetlana Khodchenkova in Talks to Play Viper in The Wolverine (ang.). Collider. [dostęp 2012-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  8. ↑ Alec Jordan: Godzilla’s Ken Yamamura Has Monster Potential (ang.). Tokyo Weekender. [dostęp 2014-06-03]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  9. ↑ a b Borys Kit: 'Wolverine' Sequel Casts Two Villains (ang.). The Hollywood Reporter. [dostęp 2012-07-09]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  10. ↑ Eric Eisenberg: What's Going On In The End Credits Of The Wolverine? (ang.). Cinema Blend. [dostęp 2013-07-29]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  11. ↑ Kyle Braun, Jordan Riefe: Rendition Interviews (ang.). UGO Entertainment. [dostęp 2007-09-29]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  12. ↑ Brad Brevet: ‘Valkyrie’ Scripter Taking On ‘Wolverine’ Sequel (ang.). Coming Soon. [dostęp 2009-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  13. ↑ Roger Friedman: Wolverine Japan Adventure Is a Go (ang.). Showbiz 411. [dostęp 2010-03-03]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  14. ↑ Darren Aronofsky in Talks for Wolverine 2 (ang.). Superhero Hype. [dostęp 2010-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  15. ↑ Bennett Marcus: Hugh Jackman Promises Aronofsky’s Wolverine 2 Will Be ‘Thoughtful,’ ‘Meaty’ (ang.). Vulture. [dostęp 2010-10-19]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  16. ↑ Pamela McClintock: Darren Aronofsky Bows Out as 'Wolverine' Director (ang.). The Hollywood Reporter. [dostęp 2011-03-17]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  17. ↑ Rachel Abrams: Fox’s ‘Wolverine’ helmer search down to 8 (ang.). Variety. [dostęp 2011-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  18. ↑ Mike Fleming Jr: Fox Chooses James Mangold On 'Wolverine' (ang.). Deadline Hollywood. [dostęp 2011-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  19. ↑ Jeff Sneider: ‘Total Recall’ scribe rewriting ‘Wolverine’ (ang.). Variety. [dostęp 2011-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  20. ↑ a b Josh Wigler: 'The Wolverine' Claws Out July 26, 2013 Release Date (ang.). MTV. [dostęp 2012-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  21. ↑ Kevin Jagernauth: Famke Janssen Will Reportedly Cameo As Jean Grey In ‘The Wolverine’ (ang.). Indie Wire. [dostęp 2012-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  22. ↑ Hugh Jackman 'pumped' on day one of Wolverine filming (ang.). The Daily Telegraph. [dostęp 2012-07-31]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  23. ↑ James Mangold: We are all enroute to Japan today. Part two of the shoot begins today- shooting in the land of the rising sun. (ang.). Twitter. [dostęp 2012-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  24. ↑ Hugh Jackman: Thanks to all the fans in Tomonoura... we loved it! We will miss you! (ang.). Twitter. [dostęp 2012-09-11]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  25. ↑ CBD's turning Japanese for Hugh (ang.). The Daily Telegraph. [dostęp 2012-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  26. ↑ David Bentley: Filming wraps on The Wolverine, first trailer due early 2013 (ang.). Coventry Telegraph. [dostęp 2012-11-22]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  27. ↑ Marco Beltrami to Score ‘The Wolverine’ (ang.). Film Music Reporter. [dostęp 2012-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  28. ↑ ‘The Wolverine’ Soundtrack Preview (ang.). Film Music Reporter. [dostęp 2013-07-11]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  29. ↑ Scott Johnson: The Wolverine World Premiere Announced (ang.). Comic Book. [dostęp 2017-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  30. ↑ Muskularny Hugh Jackman na nowym zdjęciu z "Wolverine" (pol.). Onet.pl. [dostęp 2013-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  31. ↑ The Wolverine (ang.). Box Office Mojo. [dostęp 2020-08-28].
  32. ↑ Rotten Tomatoes: The Wolverine (ang.). Rotten Tomatoes. [dostęp 2020-08-28].
  33. ↑ Metacritic: The Wolverine (ang.). Metacritic. [dostęp 2020-08-28].
  34. ↑ Nikki Finke: ‘Wolverine’ Whimpers Weak $55M Domestic Weekend But Roars Big $141.1M Worldwide (ang.). Deadline Hollywood. [dostęp 2013-07-28]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  35. ↑ Scott Collura: The Wolverine Review (ang.). IGN. [dostęp 2013-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  36. ↑ Henry Barnes: The Wolverine – first look review (ang.). The Guardian. [dostęp 2013-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  37. ↑ Marcin Pietrzyk: Mroczny obiekt pożądania (pol.). Filmweb. [dostęp 2013-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  38. ↑ Marcin Rybicki: "Wolverine" - recenzja (pol.). Gazeta Prawna. [dostęp 2013-07-27]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  39. ↑ Golden Schmoes winners and nominees 2013 (ang.). joblo.com. [dostęp 2020-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  40. ↑ People’s Choice Awards 2014: The winners list (ang.). CNN. [dostęp 2014-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  41. ↑ Dave McNary: ’12 Years a Slave,’ ‘Breaking Bad’ Lead SAG Nominations (ang.). Variety. [dostęp 2013-12-11]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  42. ↑ Philiana Ng: Nickelodeon’s Kids’ Choice Awards Nominations Revealed (ang.). The Hollywood Reporter. [dostęp 2014-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  43. ↑ Nikara Johns: ‘Gravity,’ ‘The Hobbit: The Desolation of Smaug’ Lead Saturn Awards Noms (ang.). Variety. [dostęp 2014-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  44. ↑ Mike Fleming Jr: James Mangold, Hugh Jackman Sinking Claws Into Another ‘The Wolverine’ Film (ang.). Deadline Hollywood. [dostęp 2013-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  45. ↑ Brett White: Updated: 20th Century Fox Refutes Extended Logan Synopsis (ang.). CBR.com. [dostęp 2017-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  46. ↑ Jacob Stolworthy: Logan: Patrick Stewart says Wolverine 3 will be his last X-Men film (ang.). Independent. [dostęp 2017-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  47. ↑ a b Ana Dumaraog: Logan Director is Working On X-23 Spinoff Script [UPDATED] (ang.). Screen Rant. [dostęp 2017-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  48. ↑ Aaron Couch: 'Logan' Team on Dreaming Up a 'Laura' Spinoff and Finding the Drama in Wolverine's Goodbye (ang.). The Hollywood Reporter. [dostęp 2017-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  49. ↑ Allie Gemmill: X-Men Movies Fox Had Planned (That Won’t Happen At Disney) (ang.). Screen Rant. [dostęp 2019-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  50. ↑ Peter White, Dade Hayes: Disney-Fox Deal: Bob Iger Discusses Digital Future, James Murdoch, Hulu and $2B Cost Savings (ang.). Deadline Hollywood. [dostęp 2017-12-14]. [zarchiwizowane z tego adresu].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

p • d • e
Filmy w reżyserii Jamesa Mangolda
1990-99 James Mangold Press Conference Logan Berlinale 2017 03.jpg
2000-09
2010-19
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wolverine_(film)&oldid=61978447”