Wrotycz pospolity

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Wrotycz pospolity
Ilustracja
Systematyka[1]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Klad rośliny naczyniowe
Klad Euphyllophyta
Klad rośliny nasienne
Klasa okrytonasienne
Klad astrowe
Rząd astrowce
Rodzina astrowate
Podrodzina Asteroideae
Rodzaj wrotycz
Gatunek wrotycz pospolity
Nazwa systematyczna
Tanacetum vulgare L.
Sp. pl. 2:844. 1753
Synonimy

Chrysanthemum vulgare (L.) Bernh.,
Tanacetum boreale Fisch. ex DC.[2]

Commons Multimedia w Wikimedia Commons

Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Występuje w całej Europie i na obszarach Azji o umiarkowanym klimacie[2]. Rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie poza tym obszarem[2]. W Polsce jest gatunkiem pospolitym.

Kwiatostany

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Rozrasta się w duże kępy przy pomocy krótkich kłączy. Cała roślina wydziela silną woń, przypominającą nieco zapach kamfory, co dla wielu osób jest odstręczające.
Łodyga
Sztywna, do 1.5 m wysokości o czterokanciastym przekroju.
Liście
Duże, pierzastosieczne, dolne pierzastowcinane, górne wcinanopiłkowane, skrętoległe.
Kwiaty
Baldachokształtny (podbaldach), składający się ze spłaszczonych koszyczków, w których znajdują się brzeżne kwiaty wyłącznie żeńskie, pomarańczowożółte, rurkowe jednostronnie ścięte, wewnętrzne, rurkowate, obupłciowe, nieco jaśniejsze. Kielich w postaci błoniastego rąbka.
Owoc
Pięciożeberkowa niełupka.

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Bylina, hemikryptofit. Występuje pospolicie przy drogach, na miedzach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Artemisio-Tanacetetum[3]. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Cała roślina jest toksyczna[4]. W wyniku przekrwienia narządów może spowodować poronienie[5]. Ziele rośliny jest trujące dla bydła[6].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

  • Roślina lecznicza.
    • Surowiec zielarski: Kwiat wrotyczu (Flos Athannasiae, Flos Cinnae), olejek wrotyczowy (Oleum Tanateci). Kwiaty wrotyczu zawierają od 1 do 1,5% olejku, którego głównymi składnikami są tujon, izotujon, kamfora, borneol oraz gorzki lakton – tanacetyna i flawonidy: akacetyna i luteolina.
    • Działanie: Roślina była stosowana dawniej do spędzania płodu[7], leczenia histerii, do pobudzania menstruacji oraz przy stłuczeniach, zwichnięciach, reumatyzmie i chorobach skóry[4]. Używano jej też do zwalczania robaków obłych w układzie pokarmowym[5]. Była w tym skuteczna, jednak w koniecznych do tego celu ilościach miała już działanie trujące dla człowieka[5]. Obecnie jest stosowana jako domieszka do leków zewnętrznego stosowania we wszawicy głowowej i łonowej (alkoholowy wyciąg o nazwie Artemisol)[5].
  • Sztuka kulinarna: choć jest trujący, w średniowieczu wrotycz był stosowany jako przyprawa[5]. Np. jego młodych pączków używano zamiast kaparów, a koszyczki kwiatowe zapiekano w cieście[5]. Obecnie już nie jest używany w kuchni.
  • Zapach wrotyczu, przypominający zapach kamfory, skutecznie odstrasza owady[5]. Z tego też względu jest używany jako repelent do odstraszania much, mrówek i moli[5][4], również komarów i kleszczy[potrzebny przypis].
  • Odwar z ziela nadaje się do ekologicznego zwalczania stonki ziemniaczanej[5] i mszyc.
Pszczoła zbierająca pyłek na wrotyczu
  • Roślina ozdobna uprawiana w ogrodach na rabatach. Szczególnie nadaje się na suche bukiety[5]. Oprócz typowej formy uprawiane są odmiany ozdobne, np. 'De Candolle' o podwójnie pierzastodzielnych liściach.

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Roślina łatwa w uprawie, w Polsce całkowicie mrozoodporna (strefy mrozoodporności 4-10)[4]. Jest ekspansywna i rozrasta się nieograniczenie, z tego też względu należy w ogrodzie kontrolować jej rozwój. Nie ma specjalnych wymagań, ale preferuje słoneczne stanowiska i przepuszczalne, suche gleby[4]. Najłatwiej rozmnażać ją przez podział bardzo wczesną wiosną, można też przez wysiew nasion wczesną wiosną.

Obecność w kulturze[edytuj | edytuj kod]

  • W Bretanii napój z wrotycza pospolitego pito dawniej w Poniedziałek Wielkanocny. Uważano, że niezachowanie tego zwyczaju powodowało, iż cały rok był pełen demonów, czarów i chorób[5].
  • Często jego zasuszone ziele noszono w modlitewniku do kościoła (podobno zapobiegał zaśnięciu podczas nudnego kazania)[5].
  • Poczta Polska wyemitowała 5 września 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający wrotycz pospolity o nominale 1,15 zł, w serii Kwiaty polne. Autorem projektu znaczka był Tadeusz Michaluk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.. Wrotycz pospolity pojawił się też na pierwszym znaczku tej serii o nominale 20 gr, w bukiecie kwiatów polnych[8].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-04-15].
  2. ↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-27].
  3. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  4. ↑ a b c d e Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 3-8331-1916-0.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
  6. ↑ Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne, 1982. ISBN 83-09-00660-8.
  7. ↑ Larry W. Mitich: "Tansy". Weed Technology 6: 242–4. (March 1992)..
  8. ↑ Marek Jedziniak: Kwiaty polne (pol.). www.kzp.pl. [dostęp 2018-05-31].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wrotycz_pospolity&oldid=53588003”