Wrotycz pospolity

Wrotycz pospolity
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	Euphyllophyta
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	astrowe
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	wrotycz
Gatunek	wrotycz pospolity
Nazwa systematyczna
Tanacetum vulgare L. Sp. pl. 2:844. 1753
Synonimy
Chrysanthemum vulgare (L.) Bernh., Tanacetum boreale Fisch. ex DC.

Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Występuje w całej Europie i na obszarach Azji o umiarkowanym klimacie. Rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie poza tym obszarem. W Polsce jest gatunkiem pospolitym.

Kwiatostany

Morfologia

Pokrój

Rozrasta się w duże kępy przy pomocy krótkich kłączy. Cała roślina wydziela silną woń, przypominającą nieco zapach kamfory, co dla wielu osób jest odstręczające.

Łodyga

Sztywna, do 1.5 m wysokości o czterokanciastym przekroju.

Liście

Duże, pierzastosieczne, dolne pierzastowcinane, górne wcinanopiłkowane, skrętoległe.

Kwiaty

Baldachokształtny (podbaldach), składający się ze spłaszczonych koszyczków, w których znajdują się brzeżne kwiaty wyłącznie żeńskie, pomarańczowożółte, rurkowe jednostronnie ścięte, wewnętrzne, rurkowate, obupłciowe, nieco jaśniejsze. Kielich w postaci błoniastego rąbka.

Owoc

Pięciożeberkowa niełupka.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Występuje pospolicie przy drogach, na miedzach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Artemisio-Tanacetetum. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Cała roślina jest toksyczna. W wyniku przekrwienia narządów może spowodować poronienie. Ziele rośliny jest trujące dla bydła.

Zastosowanie

• Roślina lecznicza.
  • Surowiec zielarski: Kwiat wrotyczu (Flos Athannasiae, Flos Cinnae), olejek wrotyczowy (Oleum Tanateci). Kwiaty wrotyczu zawierają od 1 do 1,5% olejku, którego głównymi składnikami są tujon, izotujon, kamfora, borneol oraz gorzki lakton – tanacetyna i flawonidy: akacetyna i luteolina.
  • Działanie: Roślina była stosowana dawniej do spędzania płodu, leczenia histerii, do pobudzania menstruacji oraz przy stłuczeniach, zwichnięciach, reumatyzmie i chorobach skóry. Używano jej też do zwalczania robaków obłych w układzie pokarmowym. Była w tym skuteczna, jednak w koniecznych do tego celu ilościach miała już działanie trujące dla człowieka. Obecnie jest stosowana jako domieszka do leków zewnętrznego stosowania we wszawicy głowowej i łonowej (alkoholowy wyciąg o nazwie Artemisol).
• Sztuka kulinarna: choć jest trujący, w średniowieczu wrotycz był stosowany jako przyprawa. Np. jego młodych pączków używano zamiast kaparów, a koszyczki kwiatowe zapiekano w cieście. Obecnie już nie jest używany w kuchni.
• Zapach wrotyczu, przypominający zapach kamfory, skutecznie odstrasza owady. Z tego też względu jest używany jako repelent do odstraszania much, mrówek i moli, również komarów i kleszczy^{[potrzebny przypis]}.
• Odwar z ziela nadaje się do ekologicznego zwalczania stonki ziemniaczanej i mszyc.

Pszczoła zbierająca pyłek na wrotyczu

• Roślina ozdobna uprawiana w ogrodach na rabatach. Szczególnie nadaje się na suche bukiety. Oprócz typowej formy uprawiane są odmiany ozdobne, np. 'De Candolle' o podwójnie pierzastodzielnych liściach.

Obecność w kulturze

• W Bretanii napój z wrotycza pospolitego pito dawniej w Poniedziałek Wielkanocny. Uważano, że niezachowanie tego zwyczaju powodowało, iż cały rok był pełen demonów, czarów i chorób.
• Często jego zasuszone ziele noszono w modlitewniku do kościoła (podobno zapobiegał zaśnięciu podczas nudnego kazania).

Uprawa

Roślina łatwa w uprawie, w Polsce całkowicie mrozoodporna (strefy mrozoodporności 4-10). Jest ekspansywna i rozrasta się nieograniczenie, z tego też względu należy w ogrodzie kontrolować jej rozwój. Nie ma specjalnych wymagań, ale preferuje słoneczne stanowiska i przepuszczalne, suche gleby. Najłatwiej rozmnażać ją przez podział bardzo wczesną wiosną, można też przez wysiew nasion wczesną wiosną.