Wrotycz pospolity

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Wrotycz pospolity
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

wrotycz

Gatunek

wrotycz pospolity

Nazwa systematyczna
Tanacetum vulgare L.
Sp. pl. 2:844. 1753
Synonimy
  • Chrysanthemum vulgare (L.) Bernh.
  • Tanacetum boreale Fisch. ex DC.[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Pokrój

Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Występuje w całej Europie i na obszarach Azji o umiarkowanym klimacie[3]. Rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie poza tym obszarem[3]. W Polsce jest gatunkiem pospolitym.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Rozrasta się w duże kępy przy pomocy krótkich kłączy. Cała roślina wydziela silną woń, przypominającą nieco zapach kamfory, co dla wielu osób jest odstręczające.
Łodyga
Sztywna, do 1.5 m wysokości o czterokanciastym przekroju.
Liście
Duże, pierzastosieczne, dolne pierzastowcinane, górne wcinanopiłkowane, skrętoległe.
Kwiaty
Baldachokształtny (podbaldach), składający się ze spłaszczonych koszyczków, w których znajdują się brzeżne kwiaty wyłącznie żeńskie, pomarańczowożółte, rurkowe jednostronnie ścięte, wewnętrzne, rurkowate, obupłciowe, nieco jaśniejsze. Kielich w postaci błoniastego rąbka.
Owoc
Pięciożeberkowa niełupka.
  • Kwiatostany złożone

    Kwiatostany złożone

  • Koszyczki kwiatowe
    Koszyczki kwiatowe
  • Owoce
    Owoce
  • Liść
    Liść

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Bylina, hemikryptofit. Występuje pospolicie przy drogach, na miedzach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Artemisio-Tanacetetum[4]. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Cała roślina jest toksyczna[5]. W wyniku przekrwienia narządów może spowodować poronienie[6]. Ziele rośliny jest trujące dla bydła[7].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

  • Roślina lecznicza.
    • Surowiec zielarski: Kwiat wrotyczu (Flos Athannasiae, Flos Cinnae), ziele wrotyczu (Herba Tanaceti), olejek wrotyczowy (Oleum Tanateci). Kwiaty wrotyczu zawierają od 1 do 1,5% olejku, którego głównymi składnikami są tujon, izotujon, kamfora, borneol oraz gorzki lakton – tanacetyna i flawonidy: akacetyna i luteolina.
    • Działanie: Roślina była stosowana dawniej do spędzania płodu[8], leczenia histerii, do pobudzania menstruacji oraz przy stłuczeniach, zwichnięciach, reumatyzmie i chorobach skóry[5], takich jak świerzb, wszawica i nużyca[9], np. jako domieszka do leków zewnętrznego stosowania we wszawicy głowowej i łonowej (alkoholowy wyciąg o nazwie Artemisol)[6]. Używa się jej też do zwalczania robaków obłych w układzie pokarmowym, jednak ze względu na obecność tujonu większa ilość ma działanie trujące dla człowieka[6]. Tujon podrażnia błony śluzowe przewodu pokarmowego, więc preparaty z wrotyczu nie powinny być stosowane doustnie w przypadku stanów zapalnych żołądka i jelit oraz u kobiet w ciąży[10]. Składniki ekstraktu z wrotyczu (takie jak polisacharydy i partenolid) stymulują układ immunologiczny[11] i w warunkach laboratoryjnych testowano ich skuteczność w leczeniu np. opryszczki[12].
  • Sztuka kulinarna: choć jest trujący, w średniowieczu wrotycz był stosowany jako przyprawa[6]. Np. jego młodych pączków używano zamiast kaparów, a koszyczki kwiatowe zapiekano w cieście[6]. Obecnie już nie jest używany w kuchni.
  • Zapach wrotyczu, przypominający zapach kamfory, skutecznie odstrasza owady[6]. Z tego też względu jest używany jako repelent do odstraszania much, mrówek i moli[5][6], również komarów i kleszczy[13].
  • Odwar z ziela nadaje się do ekologicznego zwalczania stonki ziemniaczanej[6] i mszyc.
  • Roślina ozdobna uprawiana w ogrodach na rabatach. Szczególnie nadaje się na suche bukiety[6]. Oprócz typowej formy uprawiane są odmiany ozdobne, np. 'De Candolle' o podwójnie pierzastodzielnych liściach.

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Roślina łatwa w uprawie, w Polsce całkowicie mrozoodporna (strefy mrozoodporności 4-10)[5]. Jest ekspansywna i rozrasta się nieograniczenie, z tego też względu należy w ogrodzie kontrolować jej rozwój. Nie ma specjalnych wymagań, ale preferuje słoneczne stanowiska i przepuszczalne, suche gleby[5]. Najłatwiej rozmnażać ją przez podział bardzo wczesną wiosną, można też przez wysiew nasion wczesną wiosną.

Obecność w kulturze[edytuj | edytuj kod]

  • W Bretanii napój z wrotycza pospolitego pito dawniej w Poniedziałek Wielkanocny. Uważano, że niezachowanie tego zwyczaju powodowało, iż cały rok był pełen demonów, czarów i chorób[6].
  • Często jego zasuszone ziele noszono w modlitewniku do kościoła (podobno zapobiegał zaśnięciu podczas nudnego kazania)[6].
  • Poczta Polska wyemitowała 5 września 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający wrotycz pospolity o nominale 1,15 zł, w serii Kwiaty polne. Autorem projektu znaczka był Tadeusz Michaluk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r. Wrotycz pospolity pojawił się też na pierwszym znaczku tej serii o nominale 20 gr, w bukiecie kwiatów polnych[14].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-27].
  4. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  5. ↑ a b c d e Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
  7. ↑ Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne, 1982. ISBN 83-09-00660-8.
  8. ↑ Larry W. Mitich: "Tansy". Weed Technology 6: 242–4. (March 1992)..
  9. ↑ Wapteka, Wrotycz pospolity zastosowanie w lecznictwie - działanie w medycynie, Wapteka.pl [dostęp 2022-01-29] (pol.).
  10. ↑ Ożarowski Aleksander, Łańcucki Jan, Gąsiorowska Krystyna, Leki roślinne, Warszawa: Zjednoczenie Przemysłu Zielarskiego Herbapol, 1978.
  11. ↑ Gang Xie, Igor A. Schepetkin, Mark T. Quinn, Immunomodulatory activity of acidic polysaccharides isolated from Tanacetum vulgare L, „International Immunopharmacology”, 7 (13), 2007, s. 1639–1650, DOI: 10.1016/j.intimp.2007.08.013, ISSN 1567-5769, PMID: 17996673, PMCID: PMC2203220 [dostęp 2022-01-29].
  12. ↑ Thelma Onozato i inni, Tanacetum vulgare: antiherpes virus activity of crude extract and the purified compound parthenolide, „Phytotherapy research: PTR”, 23 (6), 2009, s. 791–796, DOI: 10.1002/ptr.2638, ISSN 1099-1573, PMID: 19152371 [dostęp 2022-01-29].
  13. ↑ Wrotycz pospolity, medonet.pl
  14. ↑ Marek Jedziniak: Kwiaty polne. www.kzp.pl. [dostęp 2018-05-31]. (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wrotycz_pospolity&oldid=68235841”