Wrotycz pospolity
|
||
 |
||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | astrowe | |
| Rząd | astrowce | |
| Rodzina | astrowate | |
| Podrodzina | Asteroideae | |
| Rodzaj | wrotycz | |
| Gatunek | wrotycz pospolity | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Tanacetum vulgare L. Sp. pl. 2:844. 1753 |
||
| Synonimy | ||
|
Chrysanthemum vulgare (L.) Bernh., |
||
Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Występuje w całej Europie i na obszarach Azji o umiarkowanym klimacie[2]. Rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie poza tym obszarem[2]. W Polsce jest gatunkiem pospolitym.
Spis treści
Morfologia[edytuj]
- Pokrój
- Rozrasta się w duże kępy przy pomocy krótkich kłączy. Cała roślina wydziela silną woń, przypominającą nieco zapach kamfory, co dla wielu osób jest odstręczające.
- Łodyga
- Sztywna, do 1.5 m wysokości o czterokanciastym przekroju.
- Liście
- Duże, pierzastosieczne, dolne pierzastowcinane, górne wcinanopiłkowane, skrętoległe.
- Kwiaty
- Baldachokształtny (podbaldach), składający się ze spłaszczonych koszyczków, w których znajdują się brzeżne kwiaty wyłącznie żeńskie, pomarańczowożółte,rurkowe jednostronnie ścięte, wewnętrzne, rurkowate, obupłciowe, nieco jaśniejsze. Kielich w postaci błoniastego rąbka.
- Owoc
- Pięciożeberkowa niełupka.
Biologia i ekologia[edytuj]
Bylina, hemikryptofit. Występuje pospolicie przy drogach, na miedzach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Artemisio-Tanacetetum[3]. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Cała roślina jest toksyczna[4]. W wyniku przekrwienia narządów może spowodować poronienie[5]. Ziele rośliny jest trujące dla bydła[6].
Zastosowanie[edytuj]
- Roślina lecznicza.
- Surowiec zielarski: Kwiat wrotyczu (Flos Athannasiae, Flos Cinnae), olejek wrotyczowy (Oleum Tanateci). Kwiaty wrotyczu zawierają od 1 do 1,5% olejku, którego głównymi składnikami są tujon, izotujon, kamfora, borneol oraz gorzki lakton – tanacetyna i flawonidy: akacetyna i luteolina.
- Działanie: Roślina była stosowana dawniej do spędzania płodu[7], leczenia histerii, do pobudzania menstruacji oraz przy stłuczeniach, zwichnięciach, reumatyzmie i chorobach skóry[4]. Używano jej też do zwalczania robaków obłych w układzie pokarmowym[5]. Była w tym skuteczna, jednak w koniecznych do tego celu ilościach miała już działanie trujące dla człowieka[5]. Obecnie jest stosowana jako domieszka do leków zewnętrznego stosowania we wszawicy głowowej i łonowej (alkoholowy wyciąg o nazwie Artemisol)[5].
- Sztuka kulinarna: choć jest trujący, w średniowieczu wrotycz był stosowany jako przyprawa[5]. Np. jego młodych pączków używano zamiast kaparów, a koszyczki kwiatowe zapiekano w cieście[5]. Obecnie już nie jest używany w kuchni.
- Zapach wrotyczu, przypominający zapach kamfory, skutecznie odstrasza owady[5]. Z tego też względu jest używany jako repelent do odstraszania much, mrówek i moli[5][4], również komarów i kleszczy[potrzebny przypis].
- Odwar z ziela nadaje się do ekologicznego zwalczania stonki ziemniaczanej[5] i mszyc.
- Roślina ozdobna uprawiana w ogrodach na rabatach. Szczególnie nadaje się na suche bukiety[5]. Oprócz typowej formy uprawiane są odmiany ozdobne, np. 'De Candolle' o podwójnie pierzastodzielnych liściach.
Obecność w kulturze[edytuj]
- W Bretanii napój z wrotycza pospolitego pito dawniej w Poniedziałek Wielkanocny. Uważano, że niezachowanie tego zwyczaju powodowało, iż cały rok był pełen demonów, czarów i chorób[5].
- Często jego zasuszone ziele noszono w modlitewniku do kościoła (podobno zapobiegał zaśnięciu podczas nudnego kazania)[5].
Uprawa[edytuj]
Roślina łatwa w uprawie, w Polsce całkowicie mrozoodporna (strefy mrozoodporności 4-10)[4]. Jest ekspansywna i rozrasta się nieograniczenie, z tego też względu należy w ogrodzie kontrolować jej rozwój. Nie ma specjalnych wymagań, ale preferuje słoneczne stanowiska i przepuszczalne, suche gleby[4]. Najłatwiej rozmnażać ją przez podział bardzo wczesną wiosną, można też przez wysiew nasion wczesną wiosną.
Przypisy
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-04-15].
- ↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-27].
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ a b c d e Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 3-8331-1916-0.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
- ↑ Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne, 1982. ISBN 83-09-00660-8.
- ↑ Larry W. Mitich: "Tansy". Weed Technology 6: 242–4. (March 1992)..
