Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna przy Radzie Komisarzy Ludowych do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem

Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna przy Radzie Komisarzy Ludowych do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (ros.) Всероссийская Чрезвычайная Комиссия при Совете Народных Комиссаров по борьбе с контрреволюцией и саботажем — państwowa organizacja zbrojna, utworzona do obrony władzy bolszewików w radzieckiej Rosji.

Po wybuchu rewolucji październikowej walką z kontrrewolucjonistami kierowały komitety wojskowo-rewolucyjne, sztaby Czerwonej Gwardii, rozmaite komisje i wydziały korzystające z uzbrojonych oddziałów Armii Czerwonej. Organa te nie posiadały jednolitej struktury i kierownictwa.

Stojący na czele rewolucjonistów W. Uljanow wystosował specjalne pismo do F. Dzierżyńskiego o konieczności podjęcia ekstremalnych środków walki z kontrrewolucjonistami - w tym konieczności przygotowania wystąpienia dotyczącego organizacji takich działań. Takie wystąpienie miało miejsce na posiedzeniu Rady Komisarzy Ludowych 7 (20) grudnia 1917. Po tym wystąpieniu Rada pod przewodnictwem Uljanowa przyjęła postanowienie o utworzeniu "Wszechrosyjskiej Komisji Nadzwyczajnej przy Radzie Komisarzy Ludowych do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem", określając jednocześnie jej skład personalny, umocowanie prawne i pierwszoplanowe zadania.

22 marca 1918 WCzK skierowała do wszystkich lokalnych Rad wniosek o zorganizowanie w guberniach i ujezdach (odpowiedniki województw i powiatów) Komisji Nadzwyczajnych (CzK), które przejęłyby wyłączne prawo przeprowadzania aresztów, rewizji, rekwizycji i konfiskat związanych z postępowaniami w sprawach kontrrewolucji i sabotażu. Pracownicy tych komisji byli nazwani czekistami, które to słowo od tego czasu oznacza pracownika czy też funkcjonariusza radzieckich, a obecnie i rosyjskich służb specjalnych.

W marcu 1918 Komisja została przeniesiona z Petersburga do Moskwy; liczyła wtedy około 120 osób.

Od 11 do 14 czerwca 1918 odbyła się I Wszechrosyjska Konferencja WCzK, podczas której omawiano proces tworzenia jednostek terytorialnych, uczestniczyło w niej 66 delegatów (bolszewików i lewicowych eserowców) z 43 Komisji Nadzwyczajnych lub Rad Delegatów, a także pracownicy aparatu centralnego. Przyjęto postanowienie o utworzeniu Nadzwyczajnych Komisji do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem przy każdej okręgowej i gubernianej oraz przy większych powiatowych Radach Delegatów, w węzłowych centrach kolejowych, większych portach i w pasie przygranicznym. Tam, gdzie tworzenie Komisji było niecelowe (np. przy Radach Delegatów małych powiatów, na drogowych przejściach granicznych) wyznaczano komisarzy. Konferencja uznała za konieczne "do ochrony porządku rewolucyjnego" w najważniejszych miejscowościach włączyć w sferę swojej działalności ochronę całej państwowej sieci kolejowej, utworzyć wojska pograniczne CzK i przystąpić do formowania specjalnego korpusu wojsk WCzK. Została zatwierdzona jednolita struktura dla wszystkich terytorialnych CzK z Wydziałami: Kontrrewolucyjnym, Spekulacji, Przestępstw Nadużycia Władzy Radzieckiej oraz (tylko w aparacie centralnym) Zamiejscowym.

W sierpniu 1918 WCzK zmieniła nazwę na Wszechrosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją, Spekulacją i Przestępstwami Nadużycia Władzy (по борьбе с контрреволюцией, спекуляцией и преступле­ниями по должности).

Zadania Wszechrosyjskiej Komisji Nadzwyczajnej przy Radzie Komisarzy Ludowych do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem

• przerwanie i likwidacja wszelkich kontrrewolucyjnych i sabotażowych działań w całej Rosji;
• przekazywanie trybunałom rewolucyjnym wszystkich sabotażystów i kontrrewolucjonistów;
• rozwijanie środków zwalczania sabotażystów i kontrrewolucjonistów.

Struktura Wszechrosyjskiej Komisji Nadzwyczajnej przy Radzie Komisarzy Ludowych do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem

• Wydział Informacyjny;
• Wydział Organizacyjny (do organizowania walki z kontrrewolucją w całej Rosji);
• Wydział Walki.

Skład Kolegium

• Przewodniczący Feliks Dzierżyński;
• Sergo Ordżonikidze;
• Jakow Peters;
• Iwan Ksenofontow;
• Dmitrij Jewsiejew;
• Karł Peterson;
• Wasilij Awierin;
• Nikołaj Żydiełow;
• Walentin Trifonow;
• Władimir Wasilewski.

W powyższym składzie Komisja zebrała się tylko raz, 7 grudnia 1917. Już następnego dnia wszyscy członkowie Komisji oprócz Dzierżyńskiego, Petersa, Ksenofontowicza i Jewsiejewa otrzymali inne zadania, na ich miejsce w skład Kolegium weszli:

• Wasilij Fomin;
• S. Szczukin;
• I. Iljin

7 stycznia 1918 Kolegium uzupełnili Wiaczesław Mienżynski i lewi eserowcy:

• W. Wołkow;
• M. Jemieljanow;
• P. Sidorow;
• Wiaczesław Aleksandrowicz - zastępca przewodniczącego, zamieniony następnie przez
• Grigorija Zaksa.

W lipcu 1918, po zdławieniu buntu lewych eserowców i rozstrzelaniu Aleksandrowicza, skład Kolegium 21 sierpnia 1918, złożonego z samych bolszewików, był następujący :

• Przewodniczący Feliks Dzierżyński;
• Jakow Peters;
• Wasilij Fomin;
• M. Łacis;
• Iwan Ksenofontow;
• W. Jakowlew;
• M. Kedrow;
• W. Kamienszczikow;
• N. Skrypnik;
• I. Połukarpow;
• W. Januszewski.

Bibliografia

• Архив ВЧК. Сборник документов; pod red. W. Winogradowa, A. Litwina i W. Christoforowa, Wyd. Kuczkowo Pole, Moskwa 2007; ISBN 978-5-99500004-4.