Wyżne (powiat dobromilski)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wyżne
Obersdorf
Ilustracja
Dzwonnica na cmentarzu ewangelickim, w tle zabudowania osady
Państwo

 Polska

Województwo

lwowskie

Powiat

dobromilski

Gmina

gmina zbiorowa Krościenko

Położenie na mapie II RP
Mapa konturowa II RP, na dole znajduje się punkt z opisem „Wyżne”
Ziemia49°28′48″N 22°39′59″E/49,480000 22,666389

Wyżne[1] (w latach 1787-1938 Obersdorf[2][1] lub Oberdorf[3]) – kolonia niemiecka istniejąca w latach 1787-1940[2][4]. Ślady po miejscowości zachowały się w postaci pozostałości cmentarza ewangelickiego na terenie wsi Krościenko[5], na północ od tamtejszej stacji kolejowej.

Przynależność administracyjna[edytuj | edytuj kod]

W momencie założenia kolonia administracyjnie znajdowała się w cyrkule sanockim (leskim)[6]. W 1787 osada weszła w skład dóbr klucza dobromilskiego[7]. W 1855 jako przysiółek Krościenka należał do powiatu dobromilskiego[8]. Po reformie administracyjnej w 1867 roku przynależała jako osobna gmina do powiatu liskiego[9], podobnie (jako wieś, własność rządowa) w 1872[10]. W 1934 i 1938(czasy II RP) w granicach powiatu dobromilskiego[11][1]. Do roku 1934 stanowiła osobną gminę, a następnie wchodziła w skład gminy zbiorowej Krościenko[11]. 1944-1951 w ZSRR pod nazwą Високий (rejon chyrowski).

Demografia i stosunki wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Koloniści niemieccy przybyli w ramach kolonizacji józefińskiej i byli protestantami (luteranami i kalwinistami)[12][13]. Kolonia powstała w 1784, a tworzyło ją początkowo 7 rodzin, rok później przybyła kolejna (liczba 8 rodzin poświadczona także w 1789; z tych 6 było wyznawcami kalwinizmu), wszystkie z obszaru Rzeszy. W 1786 mieszkało tu 47 osób (w tym 25 kobiet)[6][14]. W 1812 kolonia liczyła 38 mieszkańców, 1870 wieś liczyła 106 osób, następnie ludność kolonii kształtowała się następująco: w 1880 – 87 (ogółem mieszkało wówczas we wsi 100 mieszkańców), w 1890 – 78, w 1900 – 99, w 1921 – 81 (wszyscy to Niemcy)[15][2][12][16]. Mieszkańcy należeli do zboru ewangelickiego w Bandrowie, powstałego w 1788[17][18]. Małżeństwa zawierano głównie w ramach wspólnoty ewangelickiej. Na przełomie XIX i XX wieku ewangeliccy mieszkańcy Obersdorfu, tworzący 25 rodzin, posługiwali się 9 nazwiskami. Emigracja wynosiła 8 osób, z czego połowa do Stanów Zjednoczonych, a druga połowa do Poznańskiego[19]. We wrześniu 1939 część mieszkańców Obersdorfu została wywieziona wraz z ustępującym wojskiem niemieckim, a w 1940 roku koloniści niemieccy zostali przesiedleni, w ramach radziecko-niemieckiej wymiany ludności, na tereny Rzeszy. Ostatnia Niemka - mieszkanka Obersdorfu zmarła w styczniu 1945[20][4]. W 1990 rozpoznano cztery domy, które pozostały z dawnej zabudowy[21].

Gospodarka kolonii[edytuj | edytuj kod]

Wszyscy przybyli koloniści byli rolnikami[6]. Zgodnie z zarządzeniami austriackimi wszystkie domy gospodarskie (stojące blisko drogi) składały się z: izby mieszkalnej (znacznych rozmiarów), sieni połączonej z kuchnią oraz dwóch pomieszczeń o charakterze magazynowym: komory i komórki na sprzęt[22]. Uzyskali oni w sumie 84,994 ha gruntów, czyli 147 mórg i 1116 sążni, z których uzyskiwano 223 korce i 22 garnce ziarna. Przypuszczalnie rocznie (dane za 1789) uprawa dawała 252 guldenów i 8 krajcarów dochodu, z którego koloniści płacili 110 guldenów i 8 krajcarów czynszu[23].

Na obszarze wsi, na zboczach Klewy zlokalizowano złoża ropy naftowej, a wiercenia przygotowawcze miały miejsce w ostatnich dekadach XIX wieku, ujawniając jednak niewielkie ilości tego surowca, za to o znacznych objawach gazowych[24]. W drugiej połowie lat 20. XX wieku istniały w granicach Obersdorfu liczne szyby (kopane i wiercone) ropy naftowej[25].

Cmentarz ewangelicki[edytuj | edytuj kod]

Pozostałości cmentarza ewangelickiego (ruiny dzwonnicy przy wejściu nań, fundamenty kaplicy, fragmenty nagrobków – najlepiej zachowany Wilhelma Götza), usytuowanego pierwotnie blisko cerkwi w Wolicy (i przynależącego do niej cmentarza), użytkowanego przez ludność wsi oraz ewangelików z Liskowatego i Krościenka[26][27][28]. Dokładna data założenia cmentarza, którego obszar wynosił pierwotnie 2,37 a jest nieznana. Utworzono go na gruntach Henryka Grossmüllera ok. 1870, tuż przy ówczesnej granicy z Krościenkiem. W pierwszych latach XX wieku cmentarz powiększono w kierunku zachodnim (grunty Jakuba Libowicza, który w międzyczasie przejął też pierwotne grunty cmentarza). Na ogrodzonym drewnianym płotem cmentarzu przed II wojną światową istniały: murowana dzwonnica i wybudowana w 1935 (na miejscu zburzonej drewnianej trupiarni) o podstawie kwadratu, murowana, pobielona i otynkowana, pokryta gontem kaplica cmentarna (o powierzchni 16 m²). Ostatni ewangelik pochowany został na cmentarzu 9 maja 1939, a w 1944 pochowano tam jeszcze żołnierza radzieckiego. W latach 40. i 50. XX wieku cmentarz nieużytkowany, niszczał – znaczną część nagrobków zrzucono w kierunku potoku, a kaplicę rozebrano w okresie zasiedlenia Krościenka przez Greków[29].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 25 listopada 1938 r. o ustaleniu nazw niektórych miejscowości w powiecie rawskim, bóbreckim i dobromilskim w województwie lwowskim (M.P. z 1938 r. nr 277, poz. 653).
  2. ↑ a b c L. Dziedzicki, Obersdorf, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, W. Walewski, T. 7, Warszawa 1886, s. 322.
  3. ↑ Mac., Oberdorf, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, W. Walewski, T. 7, Warszawa 1886, s. 320.
  4. ↑ a b T.A. Olszański, Historia zasiedlenia Bieszczadów (X-XVIII w.), [w:] Bieszczady. Przewodnik, wyd. 11, Pruszków 2006, s. 50.
  5. ↑ Krościenko, [w:] Bieszczady. Przewodnik, wyd. 11, Pruszków 2006, s. 303.
  6. ↑ a b c H. Lepucki, Działalność kolonizacyjna Marii Teresy i Józefa II w Galicji 1772-1790, Lwów 1938, s. 173, tabl. I.
  7. ↑ K. Czemeryński, O dobrach koronnych byłej Rzeczypospolitej polskiej w II. działach, Lwów 1870, s. 187.
  8. ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkiem księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Z mapą według nowego podziału, Lwów 1855, s. 101, 148.
  9. ↑ Rozporządzenie Ministerstwa Stanu z dnia 12. Stycznia 1867. r. (Dziennik praw Państwa, dział IX. nr. 17., wydany dnia 5. Lutego 1867. r.), względem reform administracyi politycznej w Królestwie Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem i Księstwami Oświęcimskiem i Zatorskiem, „Przekłady ustaw, rozporządzeń i obwieszczeń z Dziennika praw Państwa dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi, tudzież Wielkiego Księstwa Krakowskiego”, R. 1867, s. 35.
  10. ↑ Przewodnik statystyczno-topograficzny i skorowidz obejmujący wszystkie miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi W.X. Krakowskiem i X. Bukowinie, według najświeźszych skazówek urzędowych, wyd. K. Oksza Orzechowski, Kraków 1872, s. 39, 56.
  11. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 14 lipca 1934 r. o podziale powiatu dobromilskiego w województwie lwowskiem na gminy wiejskie (Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 541).
  12. ↑ a b H. Lepucki, Działalność kolonizacyjna Marii Teresy i Józefa II w Galicji 1772-1790, Lwów 1938, s. 146, tabl. II.
  13. ↑ H. Ossadnik, Ewangelicko-augsburska gmina religijna w Bandrowie Kolonii w świetle ksiąg metrykalnych z lat 1788–1939, „Płaj. Almanach Karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego” 19 (1999), s. 41.
  14. ↑ A. Wielocha, Kolonizacja józefińska w galicyjskich Karpatach, „Płaj. Almanach Karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego” 19 (1999), s. 21.
  15. ↑ Przewodnik statystyczno-topograficzny i skorowidz obejmujący wszystkie miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi W.X. Krakowskiem i X. Bukowinie, według najświeźszych skazówek urzędowych, wyd. K. Oksza Orzechowski, Kraków 1872, s. 56.
  16. ↑ T.A. Olszański, Ludność niemiecka Podkarpacia w świetle spisu powszechnego z 1921 r., „Płaj. Almanach Karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego” 19 (1999), s. 66.
  17. ↑ B. Augustyn, Cmentarze ewangelickie nad Strwiążem i Wiarem, „Bieszczad. Rocznik Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Oddział Bieszczadzki” 6 (1999), s. 110.
  18. ↑ H. Ossadnik, Ewangelicko-augsburska gmina religijna w Bandrowie Kolonii w świetle ksiąg metrykalnych z lat 1788–1939, „Płaj. Almanach Karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego” 19 (1999), s. 43.
  19. ↑ H. Ossadnik, Ewangelicko-augsburska gmina religijna w Bandrowie Kolonii w świetle ksiąg metrykalnych z lat 1788–1939, „Płaj. Almanach Karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego” 19 (1999), s. 49, 53, 59.
  20. ↑ B. Augustyn, Cmentarze ewangelickie nad Strwiążem i Wiarem, „Bieszczad. Rocznik Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Oddział Bieszczadzki” 6 (1999), s. 114, 119.
  21. ↑ S. Klimpel, Byłem w Krościenku, „Bieszczad. Rocznik Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Oddział w Michniowcu” 1995 (1996), s. 138.
  22. ↑ A. Wielocha, Kolonizacja józefińska w galicyjskich Karpatach, „Płaj. Almanach Karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego” 19 (1999), s. 16, 17.
  23. ↑ H. Lepucki, Działalność kolonizacyjna Marii Teresy i Józefa II w Galicji 1772-1790, Lwów 1938, s. 178, tabl. VII.
  24. ↑ K. Żytko, Możliwości występowania ropy naftowej w okolicach Ustrzyk Dolnych, [w:] Z badań geologicznych w Karpatach, t. VI: Referaty z sesji naukowej odbytej w karpackiej stacji terenowej w niu 5 maja 1958 r., „Biuletyn / Instytut Geologiczny”, 154 (1961), s. 118–119.
  25. ↑ L. Horwitz, Badania geologiczne, s. 296.
  26. ↑ B. Augustyn, Cmentarze ewangelickie nad Strwiążem i Wiarem, „Bieszczad. Rocznik Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Oddział Bieszczadzki” 6 (1999), s. 112–113, 116, 119.
  27. ↑ T. Szewczyk, O międzywojennym Krościenku opowieść, „Bieszczad. Rocznik Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Oddział w Michniowcu” 1995 (1996), s. 149.
  28. ↑ Według Krościenko, [w:] Bieszczady. Przewodnik, wyd. 11, Pruszków 2006, s. 303: zachowała się m.in. brama wejściowa.
  29. ↑ B. Augustyn, Cmentarze ewangelickie nad Strwiążem i Wiarem, „Bieszczad. Rocznik Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Oddział Bieszczadzki” 6 (1999), s. 116, 119.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Augustyn B., Cmentarze ewangelickie nad Strwiążem i Wiarem, „Bieszczad. Rocznik Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Oddział Bieszczadzki” 6 (1999), s. 107–133.
  • Czemeryński K., O dobrach koronnych byłej Rzeczypospolitej polskiej w II. działach, Lwów 1870
  • Dziedzicki L., Obersdorf, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, W. Walewski, T. 7, Warszawa 1886, s. 322.
  • Horwitz L., Badania geologiczne, wykonane w r. 1926 na arkuszach Stary Sambor i Ustrzyki Dolne, „Sprawozdania Polskiego Instytutu Geologicznego”, T. IV, z. 1-2 (1927), s. 273–312.
  • Klimpel S., Byłem w Krościenku, „Bieszczad. Rocznik Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Oddział w Michniowcu” 1995 (1996), s. 135–143.
  • Krościenko, [w:] Bieszczady. Przewodnik, wyd. 11, Pruszków 2006, s. 301–303.
  • Lepucki H., Działalność kolonizacyjna Marii Teresy i Józefa II w Galicji 1772-1790, Lwów 1938.
  • Mac., Oberdorf, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, W. Walewski, T. 7, Warszawa 1886, s. 320.
  • Olszański T.A., Historia zasiedlenia Bieszczadów (X-XVIII w.), [w:] Bieszczady. Przewodnik, wyd. 11, Pruszków 2006, s. 47–50.
  • Olszański T.A., Ludność niemiecka Podkarpacia w świetle spisu powszechnego z 1921 r., „Płaj. Almanach Karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego” 19 (1999), s. 63–66.
  • Ossadnik H., Ewangelicko-augsburska gmina religijna w Bandrowie Kolonii w świetle ksiąg metrykalnych z lat 1788–1939, „Płaj. Almanach Karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego” 19 (1999), s. 33–62.
  • Przewodnik statystyczno-topograficzny i skorowidz obejmujący wszystkie miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi W.X. Krakowskiem i X. Bukowinie, według najświeźszych skazówek urzędowych, wyd. K. Oksza Orzechowski, Kraków 1872.
  • Rozporządzenie Ministerstwa Stanu z dnia 12. Stycznia 1867. r. (Dziennik praw Państwa, dział IX. nr. 17., wydany dnia 5. Lutego 1867. r.), względem reform administracyi politycznej w Królestwie Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem i Księstwami Oświęcimskiem i Zatorskiem, „Przekłady ustaw, rozporządzeń i obwieszczeń z Dziennika praw Państwa dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi, tudzież Wielkiego Księstwa Krakowskiego”, R. 1867, s. 31–61.
  • Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 14 lipca 1934 r. o podziale powiatu dobromilskiego w województwie lwowskiem na gminy wiejskie, Dz.U. 1934 nr 64, poz. 541.
  • Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkiem księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Z mapą według nowego podziału, Lwów 1855.
  • Szewczyk T., O międzywojennym Krościenku opowieść, „Bieszczad. Rocznik Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Oddział w Michniowcu” 1995 (1996), s. 144–169.
  • Wielocha A., Kolonizacja józefińska w galicyjskich Karpatach, „Płaj. Almanach Karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego” 19 (1999), s. 11–22.
  • Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 25 listopada 1938 r. o ustaleniu nazw niektórych miejscowości w powiecie rawskim, bóbreckim i dobromilskim w województwie lwowskim, M.P. 1938 nr 277, poz. 653.
  • Żytko K., Możliwości występowania ropy naftowej w okolicach Ustrzyk Dolnych, [w:] Z badań geologicznych w Karpatach, t. VI: Referaty z sesji naukowej odbytej w karpackiej stacji terenowej w dniu 5 maja 1958 r., „Biuletyn / Instytut Geologiczny”, 154 (1961), s. 101–124.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wyżne_(powiat_dobromilski)&oldid=72826964”