Wyjec płaszczowy
Alouatta palliata | |||
J.E. Gray, 1849 | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Podrząd | |||
Parvordo | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
wyjec płaszczowy | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[11] | |||
Zasięg występowania | |||
Wyjec płaszczowy[12] (Alouatta palliata) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny wyjców (Alouattinae) w obrębie rodziny czepiakowatych (Atelidae). Występuje w lasach deszczowych od południowego Meksyku po północną część Ameryki Południowej.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1849 roku brytyjski zoolog John Edward Gray, nadając mu nazwę Mycetes palliata[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Caracas” (ang. Caraccas)[1], ograniczone w 1910 roku przez Joela Aspha Allena do jeziora Nikaragua w Nikaragui[13][14][15]. Okazy typowe to seria syntypów ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie zebranych przez Auguste’a Sallégo: skóra i czaszka dorosłej samicy (sygnatura BMNH Mammals 1848.10.26.1)[16]; skóra (sygnatura BMNH Mammals 1848.10.26.2)[17] i czaszka (sygnatura BMNH Mammals 1848.11.10.1) dorosłego samca[18].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają pięć podgatunków[19]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe | Holotyp |
---|---|---|---|---|
A. p. aequatorialis | Alouata aequatorialis | Festa, 1903 | Vinces, prowincja Guayas, Ekwador[7]. | Cztery syntypy: dwa dorosłe samce, dorosła samica i jeden osobnik młodociany; skóry (sygnatury MZACUT 101, 102, 103 i 104) i czaszki (sygnatury MZACUT 4688, 4886, 4692 i 4693) ze zbiorów Zoologia del Museo Regionale di Scienze Naturali di Torino; okazy zebrane we wrześniu, gdzieś pomiędzy 1895 a 1898 rokiem, przez autora opisu[20]. |
A. p. coibensis | Alouatta palliata coibensis | O. Thomas, 1902 | Wyspa Coiba, u wybrzeży Oceanu Spokojnego w Panamie[7]. | Dorosły samiec (sygnatura BMNH Mammals 1902.3.5.9) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zabity i zebrany 18 maja 1901 roku przez Josepha Batty’ego[8][21]. |
A. p. mexicana | Alouatta palliata mexicana | Merriam, 1902 | Minatitlan, na wysokości 100 ft (30 m), Veracruz, Meksyk[22][7]. | Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:79398) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie; okaz zebrany 23 kwietnia 1896 roku Edwarda Alphonso Goldmana i Edwarda Williama Nelsona[22][23]. |
A. p. trabeata | Alouatta palliata trabeata | B. Lawrence, 1933 | Capina, Herrera, Panama[10][24][25]. | Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura MCZ:Mamm:29545) ze zbiorów Muzeum Zoologii Porównawczej w Cambridge; okaz zebrany w marcu 1933 roku przez Thomasa Barboura[10][24][26]. |
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Alouatta: lokalna, karaibska nazwa arawata dla wyjców[27].
- palliata: łac. palliatus „okryty, przyodziany”, od pallium „płaszcz”[28].
- aequatorialis: późnołac. aequatorialis „równikowy”, od aequator „równik”, od łac. aequare „zrównać się”, od aequus „równy”[29].
- coibensis: wyspa Coiba, Veraguas, zachodnia Panama[30].
- mexicana: Meksyk[31].
- trabeata: łac. trabeatus „ubrany w szatę państwową”, od trabea „toga obszyta fioletowymi paskami”[32].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Wyjec płaszczowy występuje w zależności od podgatunku[19][12]:
- A. palliata palliata – wyjec płaszczowy – północno-wschodnia Gwatemala na wschód do wschodniej Kostaryki lub zachodniej Panamy; nie występuje w Salwadorze, ale mógł tam kiedyś występować.
- A. palliata aequatorialis – wyjec równikowy – od wschodniej Kostaryki lub zachodniej Panamy do zachodniej Kolumbii, zachodni Ekwador i północno-zachodnie Peru (skrajnie północny region Tumbes).
- A. palliata coibensis – wyjec wyspowy – południowo-zachodnia Panama (wyspy Coiba i Jicarón).
- A. palliata mexicana – wyjec meksykański – południowy i południowo-wschodni Meksyk (stany: Veracruz, Tabasco, Campeche, Oaxaca i północne Chiapas) oraz Gwatemala, na obszarze przylegającym do południowej granicy zasięgu A. pigra.
- A. palliata trabeata – wyjec złoty – południowo-zachodnia Panama (półwysep Azuero).
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała samic 46–60 cm, samców 47–63 cm, długość ogona samic 55–66 cm, samców 60–70 cm; masa ciała samic 3,1–7,6 kg, samców 4,5–9 kg[33][34]. Średniej wielkości małpa o czarnym futrze. Po bokach ciała sierść jest dłuższa, brązowa lub żółtawa. Twarz i dolna część ogona nagie.
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Wyjce płaszczowe żyją w koronach drzew, w stadach liczących 10–20 osobników. Grupy nie są stałe, poszczególne osobniki często przenoszą się z jednego stada do drugiego. Podobnie jak inne wyjce, samce używają głośnych dźwięków do porozumiewania się między sobą.
Wyjce płaszczowe są roślinożerne, żywią się liśćmi, owocami i kwiatami.
Wyjce płaszczowe są poligamiczne. Sezon godowy trwa cały rok, samice osiągają dojrzałość płciową w wieku ok. 3 lat. Średnio co dwa lata zachodzą w ciążę, która trwa ok. 6 miesięcy, i rodzą jedno młode. Samce są płodne po 3,5 roku życia, ale zazwyczaj rozmnażają się dopiero w wieku sześciu lat, kiedy osiągną odpowiednią rangę w stadzie. Samce średnio żyją ok. 7 lat, samice 11–12.
Zagrożenie
[edytuj | edytuj kod]Liczba osobników wyjca płaszczowego jest dość stabilna, największym zagrożeniem jest dla niego niszczenie jego środowiska naturalnego. W południowym Meksyku w wyniku wycinki lasów wiele wyjców przeniosło się na plantacje kakao i kawy. Status zagrożenia dla poszczególnych podgatunków przedstawia poniższa tabelka:
Nazwa łacińska | Status IUCN |
---|---|
A. p. palliata | EN (ang. endangered ‘zagrożony’)[35] |
A. p. aequatorialis | VU (ang. vulnerable ‘narażony’)[36] |
A. p. coibensis | EN[37] |
A. p. mexicana | EN[38] |
A. p. trabeata | EN[39] |
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Alouatta palliata matagalpae J.A. Allen, 1908.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c J.E. Gray. Description of two species of Mąmmalia from Caraccas. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 16, s. 138, 1848. (ang.).
- ↑ O. Thomas. On Mammals from Ecuador. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1880, s. 394, 1880. (ang.).
- ↑ E. Festa. Viaggio del Dr. Enrico Festa nel Darien, nell’Ecuador e regioni vicine. Mammiferi, 1. Primates. „Bollettino dei musei di zoologia ed anatomia comparata della R. Università di Torino”. 18, s. 3, 1903. (wł.).
- ↑ J.A. Allen. Mammals from Nicaragua. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 24, s. 670, 1908. (ang.).
- ↑ a b O. Thomas. New mammals from South America. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 12, s. 567, 1913. (ang.).
- ↑ E.A. Goldman. Descriptions of new mammals from Panama and Mexico. „Smithsonian miscellaneous collections”. 60 (22), s. 17, 1913. (ang.).
- ↑ a b c d Cortés-Ortiz, Rylands i Mittermeier 2015 ↓, s. 59.
- ↑ a b O. Thomas. On some mammals from Coiba Island, off the west coast of Panama. „Novitates zoologicae”. 9, s. 135, 1902. (ang.).
- ↑ C.H. Merriam. Five new mammals from Mexico. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 15, s. 67, 1902. (ang.).
- ↑ a b c Lawrence 1933 ↓, s. 328.
- ↑ L. Cortes-Ortíz i inni, Alouatta palliata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-14] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 42. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ J.A. Allen. Additional mammals from Nicaragua. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 28 (9), s. 114, 1910. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Alouatta palliata. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-14].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Alouatta palliata (J. E. Gray, 1849). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
- ↑ 1848.10.26.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
- ↑ 1848.10.26.2.[skin]. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
- ↑ 1848.11.10.1.[skull]. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 214. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ Lawrence 1933 ↓, s. 323.
- ↑ 1902.3.5.9. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
- ↑ a b R.D. Fisher & C.A. Ludwig. Catalog of Type Specimens of Recent Mammals: Orders Didelphimorphia through Chiroptera (excluding Rodentia) in the National Museum of Natural History, Smithsonian Institution. „Smithsonian Contributions to Zoology”. 664, s. 14, 2015. (ang.).
- ↑ USNM 79398. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
- ↑ a b K.M. Helgen & T.L. McFadden. Type specimens of Recent mammals in the Museum of Comparative Zoology. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 157 (2), s. 135, 2001. (ang.).
- ↑ Cortés-Ortiz, Rylands i Mittermeier 2015 ↓, s. 60.
- ↑ MCZ Mammalogy 29545, [w:] MCZBASE:The Database of the Zoological Collections [online], Museum of Comparative Zoology [dostęp 2023-09-14] (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 90, 1904. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, palliata [dostęp 2023-09-14] .
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, aequatorialis [dostęp 2023-09-14] .
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, coibensis [dostęp 2023-09-14] .
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, mexicana [dostęp 2023-09-14] .
- ↑ Edmund C. Jaeger , Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 240, OCLC 637083062 (ang.).
- ↑ A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, F.M. Cornejo, T.R. Defler, K.E. Glander, W.R. Konstant, L.P. Pinto & M. Talebi: Family Atelidae (Howlers, Spider and Woolly Monkeys and Muriquis). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 532–533. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 140. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ A.D. Cuarón i inni, Alouatta palliata ssp. palliata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-14] (ang.).
- ↑ A.D. Cuarón i inni, Alouatta palliata ssp. aequatorialis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-14] (ang.).
- ↑ P.D. Méndez-Carvajal i inni, Alouatta palliata ssp. coibensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-14] (ang.).
- ↑ A.D. Cuarón i inni, Alouatta palliata ssp. mexicana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-14] (ang.).
- ↑ A.D. Cuarón i inni, Alouatta palliata ssp. trabeata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-14] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- B. Lawrence. Howler monkeys of the palliata group. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 75 (8), s. 315–354, 1933. (ang.).
- S. Schoville: Alouatta palliata. Animal Diversity Web. [dostęp 2010-01-20]. (ang.).
- L. Cortés-Ortiz, A.B. Rylands & R.A. Mittermeier: The taxonomy of howler monkeys: Integrating old and new knowledge from morhological and genetic studies. W: M.M. Kowalewski, P.A. Garber, L. Cortés-Ortiz, B. Urbani & D. Youlatos: Howler Monkeys. New York: Springer New York, 2015, s. 55–84. ISBN 978-1-4939-4299-2. (ang.).
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).