Wyrak filipiński
| Carlito syrichta[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
wyrak filipiński | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[7] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Wyrak filipiński[8] (Carlito syrichta) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny wyrakowatych (Tarsiidae) występujący w lasach deszczowych Filipin.
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Wyrak filipiński występuje w zależności od podgatunku[9]:
- C. syrichta syrichta – Wschodnie Visayas w południowo-wschodnich Filipinach (Leyte, Samar, Dinagat, Biliran i Maripipi), ale domyślnie na wszystkich innych obszarach z wyjątkiem Mindanao i Bohol.
- C. syrichta carbonarius – południowo-wschodnie Filipiny (Mindanao), znane miejsca występowania obejmują północne, centralne i południowo-zachodnie prowincje Bukidnon, Davao del Norte, Davao del Sur, Misamis Occidental, Misamis Oriental, South Cotabato, Zamboanga del Norte i Zamboanga del Sur, chociaż obecnie jest już prawdopodobnie lokalnie wymarły w wielu miejscach; także na wyspie Basilan.
- C. syrichta fraterculus – południowo-wschodnie Filipiny na wyspie Bohol.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Simia syrichta[3]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu wskazał Luzon (łac. Habitat in Luzonum insulis)[3], uściślone do wyspy Samar, w Filipinach[10]. Jedyny przedstawiciel rodzaju Carlito[8] który opisali w 2010 roku amerykańscy zoolodzy: Colin Groves i Myron Shekelle[2].
Podgatunki są ograniczone do oddzielnych wysp, które jeszcze pod koniec plejstocenu były połączone w jeden ląd[9]. Wydaje się, że w obrębie podgatunków istnieje niewielka zmienność morfologiczna, ale okazy muzealne są silnie ukierunkowane na dwie lokalizacje z wyspy Mindanao[9]. Odizolowane wyspowe populacje mogą stanowić odrębne taksony, w tym Sarangani, Basilan, Sulu, Dinagat i Siargao, dlatego zachodzi potrzeba przeprowadzenia znacznie więcej badań filogeograficznych[9]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[9].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Carlito: nazwa Carlito – zdrobnienie „wieśniaka”, od niem. Karl lub Carl (wieśniak); hiszpański przyrostek zdrobniający -ito. Autorzy zaproponowali tę nazwę jako trafny opis wyraków jako małych naczelnych ze wsi, ale w szczególności w uznaniu dla Carlita Pizarrasa, znanego na Filipinach jako „Tarsier Man”, który brał udział w filmach przyrodniczych, i poświęcił swoje życie dążeniu do wiedzy na temat filipińskich wyraków i ich ochrony[2].
- syrichta: etymologia niejasna, Linneusz nie wyjaśnił pochodzenia nazwy gatunkowej[3].
- carbonarius: łac. carbonarius „palnik na węgiel drzewny” (tj. „czarny, czarniawy”), od carbo, carbonis „węgiel drzewny”[11].
- fraterculus: łac. fraterculus „młodszy brat” (tj. „mniejszy niż, spokrewniony lub sprzymierzony z”), od frater „brat”; przyrostek zdrabniający -ulus[11].
Wygląd[edytuj | edytuj kod]
Niewielkie zwierzę o długości ciała (bez ogona) 11,8-14 cm, długości ogona 14,7–28,8 cm; masa ciała samic 110–132 g, samców 119-153 g[12]. Futro szarobrązowe. 25-centymetrowy ogon zakończony jest kępką dłuższej sierści. Duże uszy i bardzo duże oczy, otoczone obwódką ciemniejszej sierści (jeśli brać pod uwagę stosunek wielkości gałek ocznych do wielkości ciała, zwierzęta te mają największe oczy spośród ssaków). Łapy i palce długie i cienkie. Tylne nogi bardzo silne, dzięki czemu zwierzę może wykonywać skoki o długości 4-6 metrów.
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Prowadzą nocny tryb życia, dzień przesypiają na drzewach. Żyją w parach, ale są towarzyskie i czasem łączą się w niewielkie grupki do 4 osobników. Ich terytorium zajmuje powierzchnię 1-2 hektarów. Są głównie owadożerne, ale jedzą też pająki, jaszczurki i małe ptaki.
Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]
Zwierzęta najprawdopodobniej monogamiczne. Rozmnażają się dwa razy w roku. Po sześciu miesiącach ciąży samica rodzi jedno młode, pokryte futrem i z otwartymi oczami. Okres karmienia mlekiem wynosi zazwyczaj ok. półtora miesiąca. W tym okresie samica nosi młode w pysku lub na brzuchu. Samiec nie uczestniczy w wychowywaniu potomstwa. Zwierzęta te w niewoli dożywają 13,5 roku.
Zagrożenie[edytuj | edytuj kod]
Wyrak filipiński został zakwalifikowany jako gatunek o podwyższonym ryzyku wyginięcia. Prowadzi się próby rozmnażania w niewoli. Głównym zagrożeniem dla niego są polowania. Wyraki te stały się także popularnymi zwierzętami domowymi, czego skutkiem jest odławianie i oswajanie dzikich osobników. Innymi zagrożeniami są niszczenie środowiska i stosunkowo niewielki obszar występowania.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Carlito syrichta, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c C.P. Groves & M. Shekelle. The Genera and Species of Tarsiidae. „International Journal of Primatology”. 31 (6), s. 1077, 2010. DOI: 10.1007/s10764-010-9443-1. (ang.).
- ↑ a b c d C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 29. (łac.).
- ↑ A.B. Meyer. Eine neue Tarsius-art. „Abhandlungen und Berichte des Königl. Zoologischen und Anthropologisch-Etnographischen Museums zu Dresden”. 5, s. 1, 1894. (niem.).
- ↑ P.M. Heude. Études odontologiques. Quatrième partie. Quadrumanes. „Mémoires concernant l’histoire naturelle de l'empire chinois”. 4, s. 164, 1899. (fr.).
- ↑ G.S. Miller. Descriptions of two new genera and sixteen new species of mammals from the Philippine Islands. „Proceedings of the United States National Museum”. 38, s. 404, 1910. (ang.).
- ↑ M. Shekelle, Carlito syrichta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [online], wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-08] (ang.).
- ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 170. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Tarsius syrichta. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-08].
- ↑ a b The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World [online], S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ M. Shekelle, S. Gursky-Doyen & M.C. Richardson: Family Tarsiidae (Tarsiers). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 258. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- C. Kubicek: Tarsius syrichta Philippine tarsier. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. Museum of Zoology University of Michigan. [dostęp 2016-11-19]. (ang.).