Wyszczerzka

Wyszczerzka
	; Calostemma purpureum
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	amarylkowate
Rodzaj	Wyszczerzka
	Nazwa systematyczna
	Calostemma R. Brown; Prodr. Fl. Nov. Holland.: 297 (1810)
	Typ nomenklatoryczny
	non designatus
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wyszczerzka (Calostemma R.Br.) – rodzaj roślin z rodziny amarylkowatych, obejmujący trzy gatunki, występujące endemicznie w Australii na obszarze Nowej Południowej Walii, Queensland, Wiktorii i Australii Południowej^[3], gdzie zasiedlają przełęcze i wąwozy wzgórz granitowych, obszary nadrzeczne i zalewowe lub tereny pagórkowate z łąkami lub lasami^[5].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne^[5].

Pęd: Niemal kulista cebula chroniona łuskami zewnętrznymi^[5].

Liście: Liście odziomkowe, równowąskie, roczne, wyrastające po przekwitnięciu rośliny, o szerokości do 9 mm (C. luteum) lub do 18-19 mm u pozostałych gatunków. Użyłkowanie liścia równoległe^[5].

Kwiaty: Wonne, promieniste, zebrane w baldach, wyrastający na głąbiku. Kwiatostany wsparte są 1 (C. abdicatum), dwiema (C. luteum) lub trzema (C. purpureum) wąskojajowatymi podsadkami. Okwiat lejkowaty, lekko rozłożysty, purpurowoczerwony lub różowy z białą lub jasnoróżową nasadą (C. abdicatum), złotawy do zielonkawożółtego, niekiedy z różową nasadą (C. luteum) lub purpurowoczerwony, różowy lub biały (C. purpureum). Listki okwiatu zrośnięte u nasady, odwrotniejajowate, tępe, z nasadzonym kończykiem (mukronianowe), o długości 11-19 mm (C. purpureum) lub ok. 18-31 mm (u pozostałych gatunków). Sześć pręcików o nitkach wolnych (C. abdicatum) lub rozszerzonych i całkowicie lub częściowo zrośniętych, tworzących strukturę przypominającą przykoronek. Zalążnia dolna, kulista, jednokomorowa, zawierająca dwa zalążki^[5].

Owoce: Niemal kuliste torebki, jednonasienne, pękające nieregularnie w miarę wzrostu nasiona. Nasiona duże, kuliste do jajowatych, jędrne, soczyste, zielone^[5], przypominające bulwki^[6].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna: Rodzaj z plemienia Calostemmateae, podrodziny amarylkowych Amaryllidoideae z rodziny amarylkowatych Amaryllidaceae^[7].

Wykaz gatunków^[3]

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Etymologia nazwy naukowej: Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów καλος (kalos – dobry, piękny) i στέμμα (stemma – korona^[6].

Nazwy zwyczajowe w języku polskim: Polska nazwa rodzaju Calostemma: wyszczerzka, wskazana została w Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... Erazma Majewskiego wydanym w roku 1894^[8], a także w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin z roku 1900 Józefa Rostafińskiego^[9]. W obu przypadkach nazwa ta podana została za opracowaniem Ignacego Czerwiakowskiego Catalogus plantarum quae in C.R. horto botanico Cracoviensi anno 1864^[10].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Aborygeni australijscy z ludu Budjiti spożywają cebule C. purpureum, a liście tej rośliny używają do produkcji bandaży^[11]. Okazjonalnie uprawiane jako rośliny ozdobne^[6].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Peter J. Lang. Calostemma abdicatum (Amaryllidacaeae), a new species of Garland Lily endemic to the Everard Ranges, and a comparison of the three species within Calostemma R.Br.. „Journal of the Adelaide Botanic Gardens”. 22, s. 47-56, 2008.
↑ ^a ^b ^c Flora of Australia Online. ABRS, 1987. [dostęp 2021-02-21].
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).
↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 2.: Słownik Łacińsko – Polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 745. (pol.).
↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900. (pol.).
↑ Ignacy Rafał Czerwiakowski: Catalogus plantarum quae in C.R. horto botanico Cracoviensi anno 1864, ab erecta C.R. Universitate Studiorum Jagellonica quingentesimo, a fundato vero horto octogesimo educantur, secundum systema Endlicherianum. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1864.
↑ Budjiti traditional use of plants on Naree Station. Bush Heritage Australia, 2020-11-30. [dostęp 2021-02-21].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).

[ing-4] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).

[rev-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Peter J. Lang. Calostemma abdicatum (Amaryllidacaeae), a new species of Garland Lily endemic to the Everard Ranges, and a comparison of the three species within Calostemma R.Br.. „Journal of the Adelaide Botanic Gardens”. 22, s. 47-56, 2008.

[aus-6] Flora of Australia Online. ABRS, 1987. [dostęp 2021-02-21].

[grin-7] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-02-18]. (ang.).

[majewski-8] Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 2.: Słownik Łacińsko – Polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 745. (pol.).

[rostaf-9] Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900. (pol.).

[czerw-10] Ignacy Rafał Czerwiakowski: Catalogus plantarum quae in C.R. horto botanico Cracoviensi anno 1864, ab erecta C.R. Universitate Studiorum Jagellonica quingentesimo, a fundato vero horto octogesimo educantur, secundum systema Endlicherianum. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1864.

[abo-11] Budjiti traditional use of plants on Naree Station. Bush Heritage Australia, 2020-11-30. [dostęp 2021-02-21].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]