Wyszków

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wyszków
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Klasycystyczny pałac z 1780
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

wyszkowski

Gmina

Wyszków

Prawa miejskie

1501-1870 i od 1919[1]

Burmistrz

Grzegorz Nowosielski

Powierzchnia

20,80 km²

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość


26 841[2]
1291,7 os./km²

Strefa numeracyjna

29

Kod pocztowy

07-200, 07-202

Tablice rejestracyjne

WWY

Położenie na mapie gminy Wyszków
Mapa konturowa gminy Wyszków, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wyszków”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Wyszków”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Wyszków”
Położenie na mapie powiatu wyszkowskiego
Mapa konturowa powiatu wyszkowskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Wyszków”
Ziemia52°35′35″N 21°27′33″E/52,593056 21,459167
TERC (TERYT)

1435054

SIMC

0966470

Urząd miejski
Aleja Róż 2
07-200 Wyszków
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Wyszków – miasto w Polsce w województwie mazowieckim. Siedziba powiatu wyszkowskiego i gminy miejsko-wiejskiej Wyszków. Był miastem duchownym[3].

Prywatne miasto duchowne Wyszkowo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie kamienieckim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego[4]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.

Według danych z 31 grudnia 2012 r. miasto liczyło 27 309 mieszkańców[5].

Miasto jest położone nad Bugiem na skraju Międzyrzecza Łomżyńskiego i Doliny Dolnego Bugu, w pobliżu Puszczy Białej i Kamienieckiej[1], 55 km na północny wschód od Warszawy, przy drodze krajowej nr 8 Warszawa – Białystok.

Od 1956 do 1975 i ponownie od 1999 r. Wyszków jest siedzibą powiatu[1].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Wyszków leży na wschodzie Polski w województwie mazowieckim, gminie Wyszków i powiecie wyszkowskim. Wyszków położony jest na północny wschód od Warszawy, nad rzeką Bug.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wyszków jest wzmiankowany od 1203 r.[1], najpierw pod nazwą Wyszkowo. Ośrodek starej parafii z XII w. związanej w początkowym okresie z grodem w Brańsku (obecny Brańszczyk). 26 marca 1501 biskup płocki Wincenty Przerębski uzyskał zgodę króla Jana Olbrachta na nadanie praw miejskich osadzie Wyszków i jako właściciel nadał je 11 marca 1502[6][1]. Przed rozbiorami należał do biskupów płockich. W 1528 r. wybudowano most na Bugu, Wyszków stał się ważnym punktem handlowym na skrzyżowaniu dróg, budowa komory celnej przyśpieszyła rozwój miasta[7]. Zniszczony w czasie wojen szwedzkich w połowie XVII wieku. W 1655 roku w tutejszym dworze biskupim zmarł Karol Ferdynand Waza. Od 1795 r. w zaborze pruskim, następnie od 1807 r. w Księstwie Warszawskim, a od 1815 r. w Królestwie Kongresowym (zaborze rosyjskim). W 1863 r. ożywiona działalność oddziałów powstańczych.

W ramach represji po powstaniu styczniowym 19 maja 1870 Wyszków stracił prawa miejskie i odzyskał je 4 lutego 1919. Szybki rozwój miasta po otwarciu w 1897 r. linii kolejowej Pilawa – Tłuszcz – Ostrołęka. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w sierpniu 1920 stanowił ostatnie miejsce postoju Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski (planowanego jako rząd marionetkowy Polskiej Republiki Rad) w czasie ofensywy Armii Czerwonej na Warszawę. Epizod ten uwiecznił Stefan Żeromski w opowiadaniu Na probostwie w Wyszkowie. 18 sierpnia 1920 miasto wyzwolili żołnierze 31 Pułku Strzelców Kaniowskich[8].

 Osobny artykuł: Bitwa pod Wyszkowem.

Przed II wojną światową liczył 12 tysięcy mieszkańców, z czego połowę stanowili Żydzi. W dniach 8–10 września 1939 toczyły się zacięte walki 1 Dywizji Piechoty Legionów z Grupy Operacyjnej „Wyszków” z Niemcami forsującymi Bug. W okresie okupacji niemieckiej mieścił się w mieście oddział roboczy obozu w Beniaminowie dla jeńców sowieckich (w 1984 r. przy ul. Okrzei ustawiono poświęcony ich pamięci głaz pamiątkowy)[9]. Niemcy dokonywali w Wyszkowie masowych egzekucji, zamordowano ponad 7 tysięcy mieszkańców (300 zaraz po zajęciu miasta). 6 kwietnia 1944 r. rozstrzelano tu m.in. 14 członków PPR i żołnierzy AL[9]. Podczas walk między nacierającymi oddziałami pancernymi a broniącą mostu dywizją niemiecką miasto zostało prawie całkowicie zniszczone.

W latach 1946–1951 w okolicach m. Wyszkowa w ramach podziemia niepodległościowego działał oddział Jana Kmiołka „Wira”. W Polsce Ludowej rozbudowano hutę szkła, w 1963 r. uruchomiono fabrykę mebli i urządzeń wyposażenia wnętrz. Od 1973 roku działa Wyszkowski Ośrodek Kultury „Hutnik”. W 1975 r. powstała filia FSO – Zakład Zespołów Napędowych, [7].W 1958 powstała bardzo nowoczesna fabryka mebli. Na uwagę zasługuje bardzo nowoczesny system konstrukcyjny hal fabrycznych, który można zaliczyć do tzw. "architektury źle urodzonej" czyli o światowym poziomie jednak mało znanej bo powstałej w kraju komunistycznym. Autorami projektu fabryki byli : architekci Andrzej Dzierżawski, Zbigniew Pawelski i Maciej Siennicki oraz konstruktorzy Wacław Zalewski (jemu m.in. zawdzięczamy kształt katowickiego Spodka czy hali Torwar w Warszawie) oraz Aleksander Włodarz. Generalnym wykonawcą było Warszawskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego „Kablobeton”. Fabryka zlokalizowana przy ul. I Armii Wojska Polskiego 173 (obecnie ul. Świętojańska) obejmowała teren 9,2 ha, składała się z dwóch obiektów produkcyjnych: hali produkcji mebli o kubaturze 72.000 m sześć. oraz hali produkcji płyt wiórowych i laminowania o kubaturze 18.000 m sześć. Budowę rozpoczęto w 1959 roku. Termin zakończenia prac ustalono na 30 czerwca 1963 roku, ale działalność produkcyjna rozpoczęła się już 1 sierpnia 1962 roku, 11 miesięcy przed terminem. W pierwszych miesiącach zakład zatrudniał 300 osób. Oficjalnie zakład został otwarty w lipcu 1963 roku. Produkowano tu: szafki kredensowe, sekretarzyki, gabloty, szafy jedno- i dwudrzwiowe, krzesła, meblościanki, meble tapicerowane, a także płyty wiórowe używane do produkcji mebli. Wraz z fabryką w Wyszkowie powstały Technikum Drzewne i Zasadnicza Szkoła Zawodowa o tym samym profilu. W 1978 roku na pl. Daszyńskiego odsłonięto Pomnik Wdzięczności ku czci bojowników ruchu oporu, żołnierzy Wojska Polskiego i Armii Czerwonej[9]. Pomnik został zburzony w sierpniu 2011 r.[10]

30 października 2018 r. w parku miejskim odsłonięto pomnik – ławeczkę matematyka i kryptologa Jerzego Różyckiego, absolwenta przedwojennego wyszkowskiego gimnazjum w 1926[11].

Zmiany granic miasta[edytuj | edytuj kod]

W 1939 do miasta została przyłączona część Rybienka Nowego (Wygoda i Zapole). W latach 1952–1954 do miasta należał Skuszew na lewym brzegu Bugu. W związku z powstaniem gromad w 1954 z granic miasta wyłączono Latoszek, który przyłączono znów w 1961, razem z Rybienkiem Leśnym i Rybienkiem Łochowskim.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

  • Piramida wieku mieszkańców Wyszkowa w 2014 roku[12].


Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

  • Przemysł: dawniej meblarski (Wyszkowska Fabryka Mebli), samochodowy (filia FSO, Zakład Zespołów Napędowych) i browar (1860-2001)[13], obecnie: szklarski (huta szkła Ardagh Glass), metalowy, węzeł drogowy, drukarnia amerykańskiej firmy Quad Graphics Europe[14].

Transport[edytuj | edytuj kod]

Przez miasto przechodzą drogi:

Powstała też obwodnica Wyszkowa, która jest częścią drogi ekspresowej S8.

Przez Wyszków biegnie linia kolejowa nr 29 Tłuszcz – Ostrołęka[15], łącząca Ostrołękę z Warszawą, z dworcem w Wyszkowie i przystankiem w Rybienku Leśnym.

13 grudnia 2012 otwarto oficjalnie sanitarne lądowisko przy ul. Komisji Edukacji Narodowej.

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

  • Wypoczynek: na lewym brzegu Bugu ośrodek letniskowy – Rybienko Leśne, Sanatorium Neuropsychiatrii Dziecięcej.

Media[edytuj | edytuj kod]

Oświata[edytuj | edytuj kod]

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Pałac w Rybienku Starym
Willa Siewierzanka (1933-1936)
  • Obelisk Wazów wystawiony na polecenie króla Jana Kazimierza na cześć jego brata Karola Ferdynanda Wazy, który zmarł w Wyszkowie. Obelisk zaprojektował Giovanni Battista Gisleni.
  • Kościół św. Idziego z 1793 roku w stylu klasycystycznym. W 1884 roku dobudowano dwie kaplice. W 1939 roku kościół spłonął. W 1959 po odbudowie ponownie konsekrowany.
  • Pałac w Rybienku Starym, klasycystyczny z 1780 roku zbudowany dla biskupa inflanckiego Jana Stefana Giedroycia. Od 1831 roku w rękach Augusta Morzkowskiego. Od 1879 roku do 1945 roku właścicielami była rodzina Skarżyńskich. Przebudowany na początku XX wieku m.in. poprzez dobudowanie tarasu. Po usunięciu uszkodzeń z wojny 1920 roku umieszczono w nim pensjonat goszczący m.in. Kossaka, Kotarbińskiego, Aleksandra Zelwerowicza. W wyniku działań wojennych we wrześniu 1939 roku spłonęło poddasze. Od 1945 roku własność Ministerstwa Zdrowia, które ulokowało w nim m.in. sanatorium dziecięce. Od 1989 roku własność SARP. Obecnie własność prywatna.
  • Stróżówka pałacowa w stylu neogotyckim z połowy XIX wieku. Dawniej w jej pobliżu znajdowała się rezydencja biskupów płockich.
  • Browar z XIX wieku, ul. Świętojańska 54 (dawniej I Armii WP).
  • Willa z okresu międzywojennego, ul. Zakolejowa/Pułtuska.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Sport[edytuj | edytuj kod]

  • KS Camper Wyszków (siatkówka męska)
  • Bug Wyszków (piłka nożna męska)
  • UKS Loczki Wyszków (piłka nożna żeńska)
  • Rhinos Wyszków (futbol amerykański męski)

Wyszków w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Nazwę miasta nadano uniwersalnemu masowcowi m/s „Wyszków”, który pływał pod tą nazwą w latach 1979–2006[24].

Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]

Miasto Kraj Data podpisania umowy
Ejszyszki  Litwa 2 września 2006[25]
Kohtla-Järve  Estonia 2 września 2006[25][26]
Wyszogród  Ukraina 2006[25]
Winnica  Ukraina luty 2013[25][27]

Galeria zdjęć[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Wyszków, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2019-05-30].
  2. ↑ Wyszków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-12-31], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
  4. ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
  5. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2012 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 5 czerwca 2013, ISSN 2083-3342.
  6. ↑ Ireneusz Elward, Historia miasta [online], wyszkow.pl [dostęp 2022-01-26].
  7. ↑ a b Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński: „Mazowsze, mały przewodnik”, Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1978, s. 248.
  8. ↑ Feliks Libert: Zarys historji wojennej 31-go pułku strzelców kaniowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, s. 30–31, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
  9. ↑ a b c Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 504.
  10. ↑ Rozbiórka Pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej. wyszkow.pl, 2011-08-05. [dostęp 2019-03-18].
  11. ↑ Elżbieta Szczuka: Na ławeczce obok Różyckiego (foto). nowywyszkowiak.pl, 2018-10-30. [dostęp 2019-03-18].
  12. ↑ Wyszków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  13. ↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1983, ISBN 83-217-2329-2, s. 340.
  14. ↑ Quad/Graphics. wyszkow.pl. [dostęp 2021-12-09]. (pol.).
  15. ↑ Hubert Waguła, Sławomir Fedorowicz, Linia kolejowa 29 (PL) • Tłuszcz – Ostrołęka / © Atlas Kolejowy Polski i Czech [online], pl.atlaskolejowy.net [dostęp 2017-04-29].
  16. ↑ Parafie [online], diecezja.lomza.pl [dostęp 2023-06-19].
  17. ↑ Wspólnoty lokalne [online], chrystusowi.pl [dostęp 2023-06-19].
  18. ↑ Nasze Zbory [online], kchds.pl [dostęp 2023-06-19].
  19. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-12-12].
  20. ↑ Marta Pietruszko: Wiktoria Tołłoczko-Tur zaprasza do Galerii im. Sleńdzińskich. poranny.pl.
  21. ↑ "Rzeźnia Wyszków". Czy wywoła lokalne trzęsienie ziemi? [online], Tuba Wyszkowa [dostęp 2023-04-23] (pol.).
  22. ↑ l, "Rzeźnia Wyszków" – Lovciam to miasto, ale siebie najbardziej! - Recenzje książek [online], Altao.pl [dostęp 2023-04-23] (pol.).
  23. ↑ Damian Bajkowski, „Rzeźnia Wyszków” to Polska w pigułce [online], Gazeta Kongresy, 17 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-23] (pol.).
  24. ↑ „Sider shine” – ten statek nazywał się kiedyś „Wyszków”. Viscobar – Wyszków. [dostęp 2016-12-13].
  25. ↑ a b c d Współpraca zagraniczna Gminy Wyszków. Tubawyszkowa.pl, 2012-12-07. [dostęp 2013-03-05].
  26. ↑ Delegaci miasta partnerskiego Kohtla – Jarve w Wyszkowie. Urząd Miejski w Wyszkowie, 2011-08-29. [dostęp 2013-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-24)].
  27. ↑ WYSZKÓW ZACIEŚNIA WSPÓŁPRACĘ Z WINNICĄ ZAPRZYJAŹNIONYM MIASTEM NA UKRAINIE. Kurier W, 2013-02-12. [dostęp 2013-03-05].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Miasta województwa mazowieckiego
Na prawach powiatu
Powiatowe
Gminne

Powiat wyszkowski
Miasta
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu wyszkowskiego

Powiat pułtuski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Powiat wyszkowski (1956–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gromady
(1956-72)
Gminy wiejskie
(1973-75)
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wyszków&oldid=73568152”