Wyszogród (województwo mazowieckie)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wyszogród
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Panorama Wyszogrodu
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

płocki

Gmina

Wyszogród

Data założenia

1065

Prawa miejskie

1398

Burmistrz

Iwona Gortat[1]

Powierzchnia

12,96[2] km²

Populacja (31.12.2021)
• liczba ludności
• gęstość


2554[3]
196,9 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 24

Kod pocztowy

09-450

Tablice rejestracyjne

WPL

Położenie na mapie gminy Wyszogród
Mapa konturowa gminy Wyszogród, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Wyszogród”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wyszogród”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Wyszogród”
Położenie na mapie powiatu płockiego
Mapa konturowa powiatu płockiego, blisko prawej krawiędzi na dole znajduje się punkt z opisem „Wyszogród”
Ziemia52°23′20″N 20°11′27″E/52,388889 20,190833
TERC (TERYT)

1419154

SIMC

0969356

Urząd miejski
ul. Rębowska 37
09-450 Wyszogród
Strona internetowa
Wyszogród
Widok na Wyszogród od strony zachodniej (znad pomnika Bohaterów Bitwy nad Bzurą)

Wyszogródmiasto w Polsce w województwie mazowieckim w powiecie płockim, położone na prawym brzegu Wisły, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Wyszogród. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa płockiego.

Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[4]. Miasto należało do starostwa wyszogrodzkiego w 1617 roku[5]. Miejsce obrad sejmików ziemskich ziemi wyszogrodzkiej od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[6].

Według Spisu Powszechnego z 2021 r. miasto zamieszkiwało 2427 mieszkańców[7], a według Spisu Powszechnego z 2011 r. miasto miało 2714 mieszkańców[2].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Miasto i gmina Wyszogród położone są w środkowo-zachodniej części województwa mazowieckiego w powiecie płockim nad Wisłą i ujściem Bzury. Miasto leży na wysokiej, 30-metrowej skarpie na prawym brzegu Wisły. Geograficznie leży na Wysoczyźnie Mazowieckiej. Wyszogród leży na skrzyżowaniu ważnych tras:

Miasto od czasu wybudowania nowego mostu na Wiśle omija się z boku nowoczesną obwodnicą. Wyszogród liczy niespełna 3 tysiące mieszkańców. Dzięki bliskiemu położeniu dużych ośrodków jest łatwo dostępny komunikacyjnie. Do ważniejszych miast kursują autobusy PKS. Odległości do niektórych miejscowości:

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwa miejscowości wywodząca się ze staropolszczyzny odnosi się do jej wysokiego położenia względem rzeki na Górze Zamkowej oraz oznacza „wysoki gród” składając się z dwóch członów wyse„wysoki” oraz gród.

Po raz pierwszy miejscowość zanotowana została w najstarszej Kronice polskiej spisanej w latach 1112–1116 przez Galla Anonima, gdzie wspomniana jest pod łacińską nazwą castellum Wysegrad[8] (pol. gród Wyszegrad)[9].

Historia Wyszogrodu[edytuj | edytuj kod]

Góra Zamkowa
Jan Luksemburski, król czeski, przejmuje i nadaje jako lenno księciu płockiemu Wacławowi Płock, Wyszogród i Gostynin, 1329, Archiwum Główne Akt Dawnych
 Osobny artykuł: Ziemia wyszogrodzka.

Wyszogród liczy sobie już prawie tysiąc lat i obok Płocka, Czerwińska nad Wisłą i Czerska należy do najstarszych miast nie tylko Mazowsza, ale i Polski.

Pomnik bohaterów Bitwy nad Bzurą

W VIII wieku ważny ośrodek kultowy Słowian[10]. Pierwsza pisana wzmianka o Wyszogrodzie datowana jest na 1065 rok. Z początkiem XIII w. Konrad I polecił wybudować tutaj zamek drewniany, który w późniejszym okresie został rozebrany, aby ustąpić zamkowi murowanemu postawionemu przez Kazimierza Wielkiego. Zamek ten zresztą w późniejszym czasie został długoletnią siedzibą starostów królewskich. Wyszogród już był sporą osadą, gdy w 1398 r. uzyskał prawa miejskie od Janusza I Starszego[11]. Liczne przywileje królewskie towarzyszące prawom miejskim spowodowały znaczny rozwój i rozbudowę miasta. Wyszogród stał się znanym ośrodkiem handlowym, gdzie handlowano głównie suknem. Dzięki portowi handlowemu w mieście rozwijał się także handel zbożem, cukrem oraz wyrobami z drewna, mieszkańcy uprawiali winorośl i produkowali wino[12]. Rozkwit przerwał potop szwedzki w latach 1655–1660, a całkowity upadek miasta nastąpił po wielkim pożarze, który strawił całe miasto. Wraz z drugim rozbiorem Polski Wyszogród trafił pod panowanie Prus, co utrudniało rozwój miasta. Stan ten uległ zmianie dopiero w XIX w. głównie dzięki rozwojowi handlu zbożem i budowie zakładów przemysłowych. Doprowadziło to do znacznego wzrostu zaludnienia, szczególnie w okresie międzywojennym. Wyszogród liczył w 1939 r. 6739 mieszkańców, najwięcej jak dotąd w historii miasta. Związane to było z planami rozwoju turystyki i planowanej rozbudowie usług turystycznych w mieście, związanej z ruchem turystycznym na trasie Warszawa – Żelazowa WolaCzerwińsk nad Wisłą. II wojna światowa przyniosła duże straty dla miasta. Ludność żydowską, która stanowiła znaczną część mieszkańców, aresztowano, zamknięto w getcie, a następnie wywieziono do obozów zagłady i wymordowano. Po zakończeniu wojny nastąpiła odbudowa i rozbudowa miasta, które stało się lokalnym ośrodkiem handlowym i usługowym dla rolniczej okolicy.

Kalendarium[edytuj | edytuj kod]

Fragment starego mostu w Wyszogrodzie
  • XI–XIII w. – gród na Górze Zamkowej, kontrolujący przeprawę przez Wisłę oraz osada targowa
  • 1065 – pierwsza wzmianka historyczna (falsyfikat mogileński)
  • początek XIII w. – budowa nieistniejącego już dziś zamku przez Konrada I mazowieckiego, siedziba kasztelanii
  • 1313 – zmarł tu książę płocki Bolesław II mazowiecki
  • 1398 – otrzymanie praw miejskich
  • od 1793 – Wyszogród znajdował się pod zaborem pruskim
  • od 1807 – w Księstwie Warszawskim
  • od 1815 – w Królestwie Polskim
  • 1901 założenie ochotniczej straży pożarnej
  • 1946 – budowa najdłuższego drewnianego mostu w Europie przez inż. Stefana Łukawskiego (zamknięty dla ruchu, a następnie rozebrany po oddaniu do użytku nowego mostu w 1999 r.)
  • 1999 – oddanie do użytku nowego, stalowego mostu przez Wisłę i Bzurę

Kultura i sport[edytuj | edytuj kod]

Wyszogród jest lokalnym ośrodkiem kultury. W mieście działa Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna wraz z filią w Rębowie, istnieje oddział Towarzystwa Naukowego Płockiego, które dysponuje salą konferencyjną, organizuje sympozja, wystawy. Organizowane są imprezy masowe dla mieszkańców miasta i gminy, takie jak Dni Wisły, Biegi Nadwiślańskie, Memoriał im. Janusza Grzegorzewskiego. W 2006 roku zorganizowano na stadionie miejskim w Wyszogrodzie Dożynki Województwa Mazowieckiego, Powiatu Płockiego i Diecezji Płockiej. W mieście istnieje Ludowy Klub Sportowy „Stegny”. Wyszogród posiada stadion miejski, na którym rozgrywane są mecze miejscowego klubu oraz niedawno oddaną do użytku pełnowymiarową halę sportową.

Edukacja[edytuj | edytuj kod]

Sieć placówek oświatowych i wychowawczych w gminie i mieście Wyszogród tworzą:

  • Zespół Szkół im. Jana Śniadeckiego w Wyszogrodzie
  • Szkoła Podstawowa im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Wyszogrodzie
  • Szkoła Podstawowa w Rębowie
  • Szkoła Podstawowa im. F. Chopina w Kobylnikach
  • Przedszkole Samorządowe w Wyszogrodzie
  • Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna w Wyszogrodzie oraz Filia w Rębowie.

Rolnictwo[edytuj | edytuj kod]

Gmina Wyszogród położona jest nad północnym brzegiem Wisły. Zajmuje powierzchnię 98 km², z czego 13,9 przypada na miasto, a 84,1 na 17 sołectw. Jest typową gminą rolniczą o powierzchni ogólnej 9793 ha, z czego użytki rolne zajmują 6100 ha, co stanowi 62,3% ogólnej powierzchni. Z użytków rolnych, grunty orne zajmują powierzchnię 5900 ha, tj. 96,7% użytków rolnych, sady 102 ha, tj. 1,67%, łąki 98 ha, tj. 1,6%. W ogólnej powierzchni gminy znajdują się również lasy 700 ha, tj. 7,15%. Przeważają gleby III i IV klasy, które stanowią łącznie 73% gleb. Średni wskaźnik bonitacji wynosi 0,99. Największą grupę stanowią gospodarstwa od 7 do 10 ha. Średni areał w ostatnich latach sukcesywnie rośnie i aktualnie wynosi 8,70 ha. Zachodzące zmiany struktury gospodarstw są istotnie zauważalne i postępują w kierunku prawidłowego ich funkcjonowania. W sektorze zasiewów dominują zboża, które stanowią 3732 ha gruntów, co stanowi 61,18% użytków rolnych.

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Nowy most w Wyszogrodzie

Wyszogród jest gminą typowo rolniczą. Brak tutaj jakiegokolwiek przemysłu, a mieszkańcy miasta trudnią się usługami, handlem czy rolnictwem. Kilka lat wstecz w Wyszogrodzie działała Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska, która jednak nie przetrwała okresu transformacji i upadła. Ogółem w gminie działa ok. 250 podmiotów gospodarczych. Od niedawna działa firma „Vitesse sportswear”, która szyje ubrania dla kolarzy. Żegluga Śródlądowa, Kaltrus – owoce i warzywa, ośrodek zdrowia, stacja benzynowa, serwis „Bosch”, sklepy, punkty usługowe, dom towarowy, Dom Weselny „Zamkowa”. W mieście zlokalizowany jest Nadwiślański Bank Spółdzielczy, pogotowie ratunkowe. Niedawno w Towarzystwie Naukowym Płockim otworzono restaurację „W Towarzystwie”, którą po kilku miesiącach zamieniono na pizzerię.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

  • Piramida wieku mieszkańców Wyszogrodu w 2014 roku[3].
Nowy-most-w-wyszogrodzie
Nowy Most w Wyszogrodzie. Widok na południową stronę Wisły. Widok znad pomnika Bohaterów Bitwy nad Bzurą.


Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Kościół Świętej Trójcy
Kościół Matki Bożej Anielskiej
  • Kościół Świętej Trójcy – został wybudowany w XVIII w. przez architekta pomorskiego Samuela Fischera. Kościół zbudowany jest w stylu późnobarokowym, a fasadę kościoła wieńczą dwie smukłe wieże. We wnętrzu na uwagę zasługuje neobarokowy ołtarz z drugiej połowy XIX w.
  • Kościół Matki Boskiej Anielskiej – kościół Franciszkanów został oddany do użytku na początku XV w. W XVII w. uległ rozbudowie i przebudowie. W latach 1808–1945 był kościołem luterańskim. Zbudowany w stylu barokowym, posiada zabytkowy ołtarz, nawy, późnogotyckie prezbiterium. Ołtarz główny posiada ciekawą rzeźbę pelikana, który karmi młode.
  • Mosty na Wiśle:
    • stary – drewniany most na Wiśle do niedawna był najdłuższą tego typu konstrukcją w Europie. Konstrukcja posiadała 60 przęseł i aż 1285 metrów długości. Wybudowali go Niemcy (rękami jeńców wojennych) w 1916 r. z drewna pochodzącego z Puszczy Kampinoskiej. Wysadzony w powietrze przez polskich saperów w 1939 r., a w 1945 r. przez wycofujących się Niemców. Zmodernizowany w latach 60. XX w. Niestety ciągle naprawiany i uszkadzany most pochłaniał olbrzymie koszty utrzymania i eksploatacji. W 1999 r. postanowiono ostatecznie rozebrać drewnianą konstrukcję, a dla pamięci o nim pozostawiono na prawym brzegu Wisły przyczółek mostu stanowiący taras widokowy (rozebrany w maju 2013 roku).
    • nowy most w Wyszogrodzie – wskutek ciągłego uszkadzania starego, drewnianego mostu na Wiśle przez kry czy wezbrane wody rzeki, podjęto decyzję o budowie nowej przeprawy mostowej. Pomysł wybudowania nowego mostu poparty był również tym, iż drewniany most miał ograniczoną nośność, ciężkie samochody ciężarowe nie mogły po nim przejeżdżać. W 1999 r. most został oddany do użytku, a stary został prawie całkowicie rozebrany.
  • układ przestrzenny Wyszogrodu z Rynkiem i uliczkami z niego wychodzącymi
  • ratusz – siedziba Urzędu Miasta i Gminy
  • pomnik poświęcony Bohaterom Bitwy nad Bzurą
  • barokowy budynek klasztorny z 1684 r.
  • domy z XVIII i XIX w.
  • stanowisko archeologiczne – wczesnośredniowieczne, stożkowate grodzisko zwane Górą Zamkową, w tym miejscu w średniowieczu wzniesiono zamek
  • cmentarz żydowski z XIX w.
  • grodzisko z VII–XI w. otoczone wysokim wałem zniszczonym od strony rzeki, położone na zachód od centrum miasta, przy granicy z wsią Drwały, na cyplu na krawędzi wysokiego brzegu Wisły.

Religia[edytuj | edytuj kod]

Kościół katolicki

Świadkowie Jehowy

  • zbór Wyszogród[13].

Burmistrzowie Wyszogrodu[edytuj | edytuj kod]

  • Henryk Klusiewicz (2002-2010)
  • Mariusz Bieniek (2010-2014)
  • Jan Boszko (2014-2018)
  • Iwona Gortat (od 2018)

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. I Sesja Rady Gminy i Miasta Wyszogród w kadencji 2018-2023. Video (od ok. 1:10:00).
  2. a b Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2012). [dostęp 2014-09-09].
  3. a b Wyszogród w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  4. Adolf Pawiński: Mazowsze. Warszawa: 1895, s. 38.
  5. Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku. Cz. 1 1617–1620, wydała Alina Wawrzyńczyk, Wrocław 1968, s. 4.
  6. Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
  7. GUS – Bank Danych Lokalnych [online], bdl.stat.gov.pl [dostęp 2023-12-24].
  8. „Monumenta Germaniae Historica”, „Chronicae Polonorum”, tom IX, Hannoverae 1851 s. 478.
  9. „Kronika polska, Gall Anonim”, seria „Kroniki polskie”, Zakł. Nard. Ossolińskich, Wrocław, ISBN 978-3-939991-64-9, s. 161.
  10. Miejsca kultu. W: Bogusław Gierlach: Sanktuaria słowiańskie. Warszawa: Iskry, 1980, s. 123–125. ISBN 83-207-0116-3.
  11. Kodeks Dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego, Warszawa 1863, CXXXI (1398. Janusz, książę Mazowiecki nadaje prawo chełmińskie miastu Wyszogrodowi), s. 126–127.
  12. Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 261–262.
  13. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-04-05].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • A.H. Boszko: Wyszogród w zwierciadle czasu. OPTIMUS, 1999. ISBN 83-907262-2-X.
  • praca zbiorowa: Powiat Płocki. Promis, 1999. ISBN 83-88099-30-2.
  • S. Kulczyk, A. Krakowiak: Mazowsze na weekend. Pascal, 2002. ISBN 83-7304-086-2.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]