Wywiad (rozmowa)
Wywiad – przeznaczona do publikacji rozmowa przeprowadzona przez dziennikarza z budzącą zainteresowanie, najczęściej znaną osobą[1][2][3] (twórcą, sportowcem, politykiem, celebrytą itp.). Terminem tym określa się również sposób zdobywania przez dziennikarza informacji[4].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod].JPG)
Wywiad ma strukturę rozmowy, w której naprzemiennie występują formułowane przez dziennikarza krótkie pytania (lub zdania mające funkcję pytań) i dłuższe odpowiedzi rozmówcy. Inne gatunki dziennikarskie nie muszą w tak bezpośredni sposób przekazywać dynamiki procesu zasięgania informacji przez dziennikarza[4][5]. W wywiadzie prasowym słowa obu uczestników przytaczane są w mowie niezależnej i są wizualnie odróżnione od siebie[6]. Poza elementami takimi jak tytuł, lead oraz korpus zawierający wymianę replik między dziennikarzem a interlokutorem, w wywiadzie może pojawić się również nota biograficzna o rozmówcy, wyimki tekstowe (cytaty graficznie wyeksponowane poprzez np. zmianę czcionki, umieszczenie w ramce), fotografie bohatera lub bohatera z dziennikarzem w miejscu przeprowadzenia wywiadu czy też opis okoliczności towarzyszących wywiadowi, na kształt didaskaliów[6][7][8].
Wywiady rzadko przeprowadza się z osobami mało znanymi[9]; zwykle ich bohaterami są osoby „reprezentujące coś w danej dziedzinie” – zajmujące istotną pozycję w sprawach politycznych, gospodarczych lub też cieszące się autorytetem ze względu na swoje osiągnięcia artystyczne, naukowe, sportowe lub wykonywany zawód[10]. Wśród czynników mających wpływ na wybór bohatera wywiadu wymienia się: jego kompetencje, zajmowane stanowisko lub funkcję, popularność, autorytet, osobowość, zwyczajowość, niezwykłość[11][12].
Wywiad uważany jest za formę wypowiedzi medialnej, która wprowadza odbiorcę „za kulisy” pracy dziennikarza. Z tym według badaczy wiąże się jego atrakcyjność – daje on bowiem wrażenie bezpośredniego kontaktu ze słowem rozmówcy (co z kolei ma być gwarantem, że zostało ono przekazane wiernie i bez przekłamań)[13][14]. Jest to jednak wrażenie tylko pozorne, gdyż wywiad prasowy zawsze przed publikacją podlega obróbce i – na ogół – autoryzacji, co może doprowadzić do znaczących zmian merytorycznej zawartości wypowiedzi względem jej pierwotnej wersji[15][16]. Również rejestrowane wywiady telewizyjne i radiowe poddawane są opracowaniu[15], a rozmówca ma prawo do autoryzacji[17]. Jako idealną formę wywiadu wskazuje się bezpośrednią rozmowę przed audytorium[6].
Klasyfikacja i rodzaje
[edytuj | edytuj kod]Wywiad jest gatunkiem łączącym w sobie cechy informacji i publicystyki: informuje o faktach, jednocześnie ujawniając poglądy rozmówcy[18], którego osoba i wyrażane opinie są celowo eksponowane[19]. Jest to powodem dla którego badacze odmiennie klasyfikują wywiad w przestrzeni dwóch tradycyjnych zbiorów: gatunków informacyjnych i publicystycznych. Określany jest on m.in. jako gatunek pograniczny, informacyjno-publicystyczny, „skomplikowany gatunek informacyjny” lub niezaliczany w ogóle do żadnej z tych kategorii[20].
Wśród opisanych w literaturze przedmiotu typologii wywiadu wymienić można m.in. podziały ze względu na:
- medium: wywiad prasowy, radiowy, telewizyjny, w formie książki[21][22];
- dominującą tematykę:
- zur Sache – dotyczy faktów informacyjnych;
- zur Person – prezentujący osobowość i przekonania rozmówcy (publicystyczny).
- Autorem tej klasyfikacji jest Hans-Joachim Netzer[12][23];
- metodę przygotowania – wywiad:
- improwizowany – kiedy dziennikarz nie zawsze jest w stanie przewidzieć, z kim przeprowadzi rozmowę, np. podczas imprez masowych;
- przygotowany – dziennikarz opracowuje wcześniej pytania, biorąc pod uwagę temat i rozmówcę; autoryzowany w przypadku prasy, emitowany na żywo lub rejestrowany w przypadku radia i telewizji[24].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wśród pierwowzorów wywiadu prasowego wskazuje się:
- starożytne dialogi, których autorami byli m.in. Platon i Lukian z Samosat;
- średniowieczne dialogowane traktaty i pisma filozoficzne;
- druki ulotne z okresu reformacji i kontrreformacji;
- artykuły polityczne w formie pytań i odpowiedzi[1][25].
Mimo to wywiad jest gatunkiem autochtonicznym dla prasy, tj. ukształtowanym na łamach tego medium[26][27].
Pierwszym opublikowanym wywiadem był wywiad Jamesa Gordona Bennetta Sr., ojca Jamesa Gordona Bennetta Jr., z pocztmistrzem z Buffalo, opublikowany w „New York Herald” 13 października 1835 r. Bennetta uważa się za twórcę tego gatunku[28].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Wolny-Zmorzyński i Kaliszewski 2006 ↓, s. 110.
- ↑ Ślawska 2019 ↓, s. 87.
- ↑ Wywiad. sjp.pwn.pl. [dostęp 2023-07-11].
- ↑ a b Bauer 2010 ↓, s. 334.
- ↑ Wolny-Zmorzyński i Kaliszewski 2006 ↓, s. 110–111.
- ↑ a b c Wolny-Zmorzyński i Kaliszewski 2006 ↓, s. 112.
- ↑ Bauer 2010 ↓, s. 336.
- ↑ Wojtak 2010 ↓, s. 31, 143.
- ↑ Wojtak 2010 ↓, s. 142.
- ↑ Sobczak 2006 ↓, s. 24.
- ↑ Bauer 2010 ↓, s. 339.
- ↑ a b Wolny-Zmorzyński i Kaliszewski 2006 ↓, s. 111.
- ↑ Bauer 2010 ↓, s. 333–334.
- ↑ Ślawska 2019 ↓, s. 88.
- ↑ a b Bauer 2010 ↓, s. 335–336.
- ↑ Ślawska 2019 ↓, s. 88, 101.
- ↑ Magdatena Tobik (oprac.). ABC autoryzacji. „Press”, s. 54–55, grudzień 2008.
- ↑ Wolny-Zmorzyński i Kaliszewski 2006 ↓, s. 31.
- ↑ Sobczak 2006 ↓, s. 26.
- ↑ Ślawska 2017 ↓, s. 23.
- ↑ Ślawska 2017 ↓, s. 20.
- ↑ wywiad rzeka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-01-15].
- ↑ Bauer 2010 ↓, s. 337.
- ↑ Sobczak 2006 ↓, s. 32.
- ↑ Bauer 2010 ↓, s. 334–335.
- ↑ Ślawska 2017 ↓, s. 25.
- ↑ Bauer 2010 ↓, s. 333, 335.
- ↑ Wolny-Zmorzyński i Kaliszewski 2006 ↓, s. 111; Bauer 2010 ↓, s. 334.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]
- Maria Wojtak: Analiza gatunków prasowych. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2010. ISBN 978-83-227-2880-2.
- Zbigniew Bauer: Wywiad. Gatunek i metoda. W: Dziennikarstwo i świat mediów. Zbigniew Bauer, Edward Chodziński (red.). Kraków: Universitas, 2010. ISBN 978-83-242-1021-3.
- Kazimierz Wolny-Zmorzyński, Andrzej Kaliszewski, Wojciech Furman: Gatunki dziennikarskie. Teoria, praktyka, język. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2006. ISBN 978-83-60501-01-6.
- Magdalena Ślawska: Sztuka mediów. O świadomości gatunkowej dziennikarzy prasowych. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2019. ISBN 978-83-226-3678-7.
- Magdalena Ślawska. Typologie gatunków medialnych – przegląd stanowisk. „Forum Lingwistyczne”, s. 15–29, 2017. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
- Barbara Sobczak: Wywiad telewizyjny na żywo. Charakterystyka gatunku. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2006. ISBN 83-88176-68-4.