Wywrót (leśnictwo)
Wywrót, wykrot, wiatrował – drzewo z naderwanym korzeniem, lub całkowicie wywrócone w wyniku działania wiatru, rzadziej w wyniku okiści i deszczu.
Przyczyny powstawania[edytuj | edytuj kod]
Najczęściej wywrotami są drzewa z płytkim systemem korzeniowym. Drzewa z systemem palowym częściej się łamią, powodując wiatrołomy. Przy silnie nasiąkniętej glebie i bocznym wychyleniu środka ciężkości pnia i korony drzewa może dojść do wywrotu nawet przy niewielkim wietrze. W takich warunkach przewracają się również drzewa zwykle odporne na wywracanie (np. sosna zwyczajna).
Wykroty[edytuj | edytuj kod]
Termin wykrot stosowany jest w literaturze co najmniej w dwóch znaczeniach. Może być to
- zagłębienie w ziemi wraz z wyrwaną bryłą korzeniową[1] (korzeniami[2][3]) przewróconego drzewa[2][3][4], a nawet sama jama po korzeniach[4][5][6][7] lub korzenie[4].
- Często precyzuje się, że chodzi o drzewo wywrócone przez wiatr[2][3].
- Są używane wyrażenia głęboki wykrot[2][6], wpaść[2][6][7] (wskoczyć[6]) do wykrotu, stoczyć się, schować się w wykrot[6], stoczył się w głęboki wykrot i czuł, że się już nie wygramoli[6].
- Na tak rozumiany wykrot składają się:
- Należy tutaj zwrócić uwagę, że termin karpa może też oznaczać pniak i korzenie po ściętym drzewie[4][5].
- całe drzewo przewrócone wyrwane z korzeniami[1][2][3][9][10][11][12][13][14] (wywrot[10][13][14], wiatrował[2][10][14], wichrował[10]), czasem z powstałą jamą[1][8].
- Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta Łodzi w swoich wytycznych z 2015 roku dotyczących postępowania ze zniszczonymi drzewami podaje, że może to być również drzewo znacznie pochylone (ale z naderwanym systemem korzeniowym)[14].
- XIX-wieczny pierwszy „Słownik języka polskiego” Lindego precyzuje, że wywrócone z korzeniem od wiatru[12], dość podobnie zresztą współczesne słowniki[2][3].
- „Słownik gwar polskich” Karłowicza (T. VI z 1911 r.) podaje z kolei dodatkowo, że wykrocisko to miejsce, gdzie od burzy drzewo powalone (czasem wekrociska), wykrocić to wyłamać drzewo z korzeniem (w odniesieniu do wichru), liczba mnoga od wykrot to czasem wekroty, a w niektórych regionach wykrot to wywożone z lasu uschłe gałęzie i drzewa[13].
Przemieszczenie materiału glebowo-zwietrzelinowego znajdującego się w systemie korzeniowym (karpie) spowodowane jego wyrwaniem określane jest terminem saltacja wykrotowa (denudacja wykrotowa)[4].
Po jakimś czasie karpa (z materiałem glebowo-zwietrzelinowym[8]) w wyniku degradacji przekształca się w kopiec (kopczyk[8], pagórek powykrotowy, pagórek mineralno-organiczny[1]). Powstaje w tens sposób „mikrotopografia zagłębień i kopców ziemnych” („morfologia wykrotowa”[4], mikrorzeźba jamowo kopczykowa[8]). Do nazw kopiec i zagłębienie często dodaje się przymiotnik „reliktowy” (dla odróżnienia od współczesnych karp i zagłębień)[4].
Klasyfikacja[edytuj | edytuj kod]
Wywroty dzielą się na:
- całkowite – gdy pień drzewa wraz z koroną leży na ziemi
- częściowe – gdy karpa jest wyraźnie naderwana
- zwykłe – jeżeli pień lub korona nie opiera się o inne drzewo
- podparty (zawieszony) – gdy pień lub korona opiera się o inne drzewo
oraz:
- pojedyncze – jeżeli wywrót dotyczy tylko jednego drzewa
- grupowe – kiedy wywrócone są również drzewa sąsiednie, a ich system korzeniowy jest silnie spleciony i tworzy wrażenie jednej wielkiej karpy
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Jerzy M. Gutowski, Andrzej Bobiec, Paweł Pawlaczyk, Karol Zub: Drugie życie drzewa. Warszawa – Hajnówka: WWF, 2004. ISBN 83-916021-6-8.
- ↑ a b c d e f g h Słownik języka polskiego. Mieczysław Szymczak (red.). T. III R-Z. Warszawa: PWN, 1981. ISBN 83-01-00284-0.
- ↑ a b c d e Słownik języka polskiego. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. [dostęp 2014-03-02].
- ↑ a b c d e f g h i Łukasz Pawlik. Przekształcenia powierzchni stokowych w Sudetach w wyniku procesu saltacji wykrotowej. „Landform Analysis”. 20, s. 79–94, 2012. [dostęp 2015-09-06].
- ↑ a b Mała encyklopedia leśna. Stefan Kocięcki (red.). Wyd. 2 zm. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), 1991. ISBN 83-01-08938-5.
- ↑ a b c d e f Rozdział I. W: Henryk Sienkiewicz: Ogniem i mieczem tom = IV. Warszawa – Kraków: Gebethner i Wolff, 1901.
- ↑ a b Rozdział piętnasty. W: Zbigniew Nienacki: Pan Samochodzik i Fantomas. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1973.
- ↑ a b c d e f g h i j Elżbieta Rojan. Mikrorzeźba jamowo–kopczykowa w granicach wiatrowału w słowackich Tatrach Wysokich. „Prace i Studia Geograficzne”. 49, s. 173–183, 2012. [dostęp 2015-09-06].
- ↑ Słownik staropolski. Tom X W – Wżgim. Stanisław Urbańczyk, Zenon Klemensiewicz, Jan Safarewicz, Władysław Kuraszkiewicz, Witold Taszycki (komitet red.). Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1963 – 1965, s. 487. [dostęp 2016-11-14].
- ↑ a b c d Mała encyklopedia leśna. Tadeusz Molenda (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), 1980. ISBN 83-01-00202-6.
- ↑ Postulaty dotyczące martwego drewna w lasach, zadrzewieniach i parkach. Uniwersytet Śląski w Katowicach. [dostęp 2014-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-19)].
- ↑ a b Samuel Bogumił Linde: Słownik języka polskiego.. Wyd. 2, poprawne i pomno. T. 6: U – Ż. Lwów: Druk. Zakładu Ossolińskich, 1860, s. 513. [dostęp 2015-09-04].
- ↑ a b c Jan Karłowicz: Słownik gwar polskich.. T. 6, U-Ż. Kraków: Akad. Umiejętności, 1911, s. 206. [dostęp 2015-09-04].
- ↑ a b c d Urząd Miasta Łodzi. Departament Spraw Społecznych, Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa. Postępowanie z drzewami zniszczonymi lub uszkodzonymi przez siły natury w postaci wiatru, okiści, oblodzenia itp., bądź w innych zdarzeniach losowych na terenie miasta Łodzi – wytyczne. Łódź, dnia 3 kwietnia 2015 r. .