Rzepień pospolity

Rzepień pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	rzepień
Gatunek	rzepień pospolity
	Nazwa systematyczna
	Xanthium strumarium L.; Sp. pl. 2:987. 1753
Synonimy
	Xanthium pungens Wallr.; Xanthium occidentale Bertol.; Xanthium vulgare Hill;
	Xanthium pungens Wallr.; Xanthium occidentale Bertol.; Xanthium vulgare Hill;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rzepień pospolity (Xanthium strumarium L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Gatunek kosmopolityczny, występujący obecnie na całym niemal świecie^[3]. Rodzimy obszar jego występowania obejmował wszystkie kontynenty półkuli północnej, ale został zawleczony i aklimatyzował się także na większości obszarów półkuli południowej^[3]. W wielu miejscach świata stał się chwastem^[3]. W Polsce jest przypuszczalnie archeofitem znanym od późnej epoki brązu^[4] lub nawet gatunkiem rodzimym występującym na stanowiskach synantropijnych (apofitem). Występuje niezbyt licznie, głównie w cieplejszych rejonach kraju.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Łodyga: Wzniesiona, rozgałęziająca się, górą szorstko owłosiona, górą ogruczolona, bez cierni. Ma wysokość 20–120 cm.

Liście: W zarysie koliste, 3-klapowe o klapach nierówno ząbkowanych. Mają sercowatą nasadę, na spodzie są kutnerowate.

Kwiaty: Zebrane w koszyczki o jajowatej okrywie. Okrywa jest miękko owłosiona i pokryta nagimi i zagiętymi kolcami. Wszystkie kwiaty rurkowate. W niektórych koszyczkach występują tylko kwiaty pręcikowe, w innych tylko słupkowe. Zebrane w krótkie kłosy koszyczki z kwiatami pręcikowymi (męskimi) wyrastają wyżej, zawierają liczne kwiaty rurkowate i otoczone są wolną okrywą. Koszyczki żeńskie wyrastają niżej, w kątach liści, otoczone są grubą kolczastą okrywą, nie mają okwiatu i zawierają tylko dwa kwiaty słupkowe.

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Roślina jednoroczna. Siedliska ruderalne, przydroża, nieużytki, ogrody (chwast). Występuje tylko na słonecznych stanowiskach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Xanthietum strumarii^[5]. Kwitnie od lipca do października, jest wiatropylny.

Roślina trująca: ziele zawiera alkaloidy, jod, garbniki i jest trujące w okresie tworzenia liści. Zwierzęta nie zjadają tej rośliny.

Zmienność[edytuj | edytuj kod]

Tworzy mieszańce z rzepieniem brzegowym^[6].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Surowiec z rzepienia pospolitego był wykorzystywany w ziołolecznictwie co najmniej od czasów dynastii Tang^[7]. W medycynie ludowej rzepień pospolity jest stosowany zewnętrznie m.in. na stany zapalne skóry i wewnętrznie na biegunkę^[7]. W badaniu in vitro wykazano, że ekstrakt z kwitnących pędów rzepienia pospolitego jest silnym inhibitorem rozwoju przecinkowca cholery^[7] (w języku rumuńskim roślina była nazywana zwyczajowo hóleră^[8]).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].
↑ Useful plants from the site Lutomiersk–Koziówki near Łódź (central Poland) with special reference to the earliest find of Xanthium strumarium L. seeds in Europe, „Journal of Archaeological Science: Reports”, 3, 2015, s. 275–284, DOI: 10.1016/j.jasrep.2015.06.025, ISSN 2352-409X [dostęp 2018-07-25] (ang.).
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c TadeuszT. Wolski TadeuszT., WandaW. Zwolan WandaW., AnnaA. Lewandowska AnnaA., Rough Cocklebur (Xanthium strumarium L.) medicinal plant with multidirectional pharmacological effects – phYtochemical analysis of phenolic compounds, „Postępy Fitoterapii”, 1 września 2006 [dostęp 2023-01-08] (pol.).
↑ AlexandruA. Cihac AlexandruA., Dictionnaire d'Étymologie Daco-Romane: Éléments Slaves, Magyars, Turcs, Grecs-Moderne Et Albanais, 1879, s. 140 [dostęp 2023-01-08] (fr.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].

[4] Useful plants from the site Lutomiersk–Koziówki near Łódź (central Poland) with special reference to the earliest find of Xanthium strumarium L. seeds in Europe, „Journal of Archaeological Science: Reports”, 3, 2015, s. 275–284, DOI: 10.1016/j.jasrep.2015.06.025, ISSN 2352-409X [dostęp 2018-07-25] (ang.).

[5] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[6] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[:0-7] TadeuszT. Wolski TadeuszT., WandaW. Zwolan WandaW., AnnaA. Lewandowska AnnaA., Rough Cocklebur (Xanthium strumarium L.) medicinal plant with multidirectional pharmacological effects – phYtochemical analysis of phenolic compounds, „Postępy Fitoterapii”, 1 września 2006 [dostęp 2023-01-08] (pol.).

[8] AlexandruA. Cihac AlexandruA., Dictionnaire d'Étymologie Daco-Romane: Éléments Slaves, Magyars, Turcs, Grecs-Moderne Et Albanais, 1879, s. 140 [dostęp 2023-01-08] (fr.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]