Zádiel
 Kościół we wsi Zádiel | |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj | |
| Powiat | |
| Starosta |
Július Nehoda[1] |
| Powierzchnia |
3,52[2] km² |
| Wysokość |
246[3] m n.p.m. |
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|
| Nr kierunkowy |
+421 55[3] |
| Kod pocztowy |
044 02[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KS |
Położenie na mapie kraju koszyckiego  | |
Położenie na mapie Słowacji  | |
| 48°36′50″N 20°49′58″E/48,613889 20,832778 | |
| Strona internetowa | |
Zádiel (daw. Zadiel, węg. Szádelő, Szádellő) – wieś w powiecie Koszyce-okolice, w kraju koszyckim na Słowacji. Od roku 1964, po połączeniu z pierwotnie osobnymi miejscowościami Dvorníky i Včeláre, wchodziła w skład jednostki zwanej Zádielske Dvorníky. W 1990 r. Zádiel odłączył się od tej wspólnoty i ponownie usamodzielnił się.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Wieś leży w Kotlinie Turniańskiej, u południowych podnóży Płaskowyżu Górnego Wierchu (słow. Horný vrch) i Płaskowyżu Zadzielskiego (słow. Zádielska planina), przy dolnym wylocie rozdzielającej je Doliny Zadzielskiej, na wysokości 255 m n.p.m.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Osada funkcjonowała zapewne jeszcze przed najazdem tatarskim z lat 1241–1242. Po raz pierwszy jednak wspominana była w 1317 r., kiedy była własnością drobnej szlachty. Od roku 1429 właścicielami wsi była rodzina Zsemplenii Szádelei. W roku 1483 wieś przeszła w ręce rodziny Varju. Od XVI w. jako wieś poddańcza należała do Bebeków, właścicieli „państwa” feudalnego z siedzibą na zamku Turnia (słow. Turniansky hrad), a potem do kolejnych właścicieli Turni[6]. Po spustoszeniu w XVII w. przez Turków, ponownie zaludnili ją pod koniec tego stulecia protestanci wygnani z niedalekiego miasteczka Turňa (dziś Turňa nad Bodvou). W 1682 Imre Thököly darował ją Pavlovi Szemeseyowi, od którego drogą kupna przeszła ona później w 1697 r. do Kuglewichów. Być może, że pod koniec 1683 r. przez wieś przeszły jakieś polskie oddziały z armii polskiej Jana III Sobieskiego wracającej spod Wiednia[6].
Mieszkańcy wsi zajmowali się pasterstwem, a także pracą w lasach i furmanieniem, co wiązało się z istnieniem w niej dużego tartaku, napędzanego wodami Blatnicy i zanikłego w 1912 r.[6]
Po arbitrażu wiedeńskim 2 listopada 1938 r. wieś została włączona w granice państwa węgierskiego. Stan taki trwał do 1945 r. Jesienią i zimą 1944 r. mieszkańcy utrzymywali grupę dezerterów z armii węgierskiej, którzy ukrywali się w jaskiniach Zádielskiej doliny. Tuż przed Bożym Narodzeniem 1944 r. do wsi wkroczyli żołnierze rumuńscy, którzy jednak musieli się wkrótce wycofać w obliczu silnego kontruderzenia niemieckiego. Zádiel ostatecznie zajęły 15 stycznia 1945 r. oddziały 4 Frontu Ukraińskiego armii radzieckiej[6].
Obecnie Zádiel liczy 60 domów i 180 mieszkańców (31.12.2007). Narodowość słowacką deklaruje 13,4% mieszkańców, węgierską – 86,6%. Wyznanie rzymskokatolickie deklaruje 19,25% ludności, ewangelickie (wyznania augsburskiego) 79,47%, greckokatolickie 1,07%, inne 0,53%. Mieszkańcy zajmują się rolnictwem, ogrodnictwem i pracą w okolicznych zakładach przemysłowych.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Kościół (ewangelicko-reformowany), klasycystyczny. Zbudowany w końcu XVIII w. (Po roku 1760) na miejscu starszej świątyni. Rozbudowany w 1906 r. Początkowo podlegał artykularnemu zborowi w Žarnovie, usamodzielnił się w roku 1848[6].
- Dawny cmentarz kalwiński z resztkami starych, drewnianych nagrobków[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-11-17]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 3,52S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ a b c d e f Juraj Bárta. Zádielska dolina od praveku po oslobodenie. „Krásy Slovenska”. LIV, s. 388-393, 9/1977.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ďurček Jozef a kolektív: Slovenský kras. Turistický sprievodca ČSSR, č. 41, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1989, ISBN 80-7096-020-5.
- Slovenský kras – Domica. Turistická mapa 1:50 000, wydanie 3, wyd. VKÚ Harmanec 2007, ISBN 80-8042-413-6.