Zabrze

From Wikipedia
Jump to navigation Jump to search
Zobacz też: Zabrze w innych znaczeniach tego słowa.
Zabrze
— miasto na prawach powiatu —
Ilustracja
ulica Wolności
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo  Polska
Województwo  śląskie
Konurbacja górnośląska
Data założenia XIII wiek
Prawa miejskie 1 października 1922
Prezydent Małgorzata Mańka-Szulik
Powierzchnia 80,40 km²
Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość
174 349[1]
2188 os./km²
Strefa numeracyjna 32
Kod pocztowy od 41-800 do 41-820
Tablice rejestracyjne SZ
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa lokalizacyjna województwa śląskiego
Zabrze
Zabrze
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Zabrze
Zabrze
Ziemia50°18′09″N 18°46′41″E/50,302500 18,778056
TERC (TERYT) 2478011
SIMC 0945380
Urząd miejski
ul. Powstańców Śląskich 5–7
41-800 Zabrze
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach
Wikisłownik Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Zabrze (1915–1946 Hindenburg, śl. Zŏbrze) – miasto w Polsce na prawach powiatu położone w województwie śląskim, na Wyżynie Śląskiej, nad rzekami Kłodnicą i Bytomką. Leży na Górnym Śląsku w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym (GOP). Jest jednym z ośrodków centralnych konurbacji górnośląskiej.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 31 grudnia 2017 r. miasto miało 174 349 mieszkańców[1].

Położenie[edit | edit source]

Miasto Zabrze jest położone w południowo-zachodniej Polsce, w zachodniej części województwa śląskiego i Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP), na Wyżynie Katowickiej, nad rzekami Kłodnicą i Bytomką, w dorzeczu Odry.

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 80,40 km²[2].

Miasto sąsiaduje z miastami Bytom, Gliwice i Ruda Śląska oraz powiatem gliwickim i tarnogórskim.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.

Podział administracyjny[edit | edit source]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Dzielnice i osiedla Zabrza.

Dzielnice i osiedla[edit | edit source]

17 września 2012 Rada Miejska zadecydowała o nowym podziale administracyjnym miasta. Zabrze zostało podzielone na 18 dzielnic, które stanowią jednostki pomocnicze miasta[3].

Panorama Zabrza
Panorama Zabrza

Demografia[edit | edit source]

Według danych GUS z 31 grudnia 2014 r. miasto miało 177 188 mieszkańców[4]. Od roku 1991 liczba ludności Zabrza nieprzerwanie się zmniejsza.

W 1991 w Zabrzu odnotowano największą liczbę ludności – 205 789 osób.

Piramida wieku mieszkańców Zabrza w 2014 roku[5].
Piramida wieku Zabrze.png

Nazwa[edit | edit source]

Nazwa Zadbrze (Sadbre) oznacza osadę położoną za debrami, tj. dołami, gąszczem leśnym. Wyrazy debrz, gwarowe debr, debrze to „urwiste, zarosłe wzgórza, wśród, których płynie potok”[6][7] pochodzą od prasłowiańskiego *dъbrъ. Zobacz: Debrza. Przez uproszczenie Zadbrze → Zabrze można błędnie skojarzyć Zabrze z Zaborzem jego dzielnicą, która to nazwa tylko potwierdza silne zalesienie tego terenu. Podobne pochodzenie mają nazwy rzek: Brda (wcześniej Dba ← Drba) i Zbrzyca (←Dbrzyca) oraz nazwy miejscowe jak np. Zadebra, Debrzno[8].

Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiej nazwy lasu iglastego – boru[9]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości Zabor podając jej znaczenie „hinter dem Walde”, czyli po polsku „za borem, lasem”[9].

W łacińskiej księdze Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Sabors oraz Sadbre. Kronika ta wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez późniejsze miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak Ruda, Zaborze jako Sabors, Biskupice w formie Byscupitz, Grzybowice we fragmencie Grzibonem solvitur decima more polonico oraz Rokitnicę we fragmencie Rokytnicza in parte nostre dyocesis decima more polonico[10][11].

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod obecną, polską nazwą Zabrze, która używana była również w języku niemieckim w formach Zabrze oraz Klein Zabrze[12]. 21 lutego 1915 roku zmieniono niemiecką nazwę miejscowości z Zabrze na Hindenburg, aby upamiętnić marszałka Paula von Hindenburga, który z sukcesami walczył z wojskami rosyjskimi od początku I wojny światowej.

Historia[edit | edit source]

 Ta sekcja od 2011-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
Hotel Admiralspalast w Zabrzu
Gmach Poczty w Zabrzu
Zabrze – ulica Wolności
ul. 3 Maja, gmach Sądu Rejonowego w Zabrzu
Huta Zabrze
Zabrze – aleja Bohaterów Monte Cassino
Panorama z widokiem na KWK Makoszowy
Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej
Północna pierzeja placu Krakowskiego
  • osady istniały tu przed najazdem Mongołów
  • 1243
    • pierwsza wzmianka o Biskupicach, osadzie na terenie dzisiejszego Zabrza
    • 25 marca – wystawienie przez księżną kaliską Wiolę dokumentu, w którym zrzeka się na rzecz biskupa wrocławskiego prawa poboru daniny i innych opłat ville [...] Biscupici dicitur cirka Bitom
  • 1260 – rozszerzenie przez księcia opolskiego Władysława przywilejów, nadanych biskupowi wrocławskiemu w 1243. Przyczyniło się to do zwiększenia osadnictwa w rejonie Biskupic
  • 1295–1305
    • pierwsza wzmianka o Zabrzu (Sadbre sive Cunczindorf, gdzie Sadbre interpretowane jest jako miejsce za debrami – zarośniętymi dołami z płynącym wśród wzgórz strumieniem; sive to łacińskie „albo”, a Cunczindorf jest interpretowane jako „wieś Konradów”); w dokumencie Rejestr Ujazdu części Liber fundationis episcopatus Wratislawiensis (Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), dokument wymienia wśród innych osad: Biskupice, Zaborze, Grzybowice[13]
    • sołtys tworzy osadę, chłopi wolni od podatków, tereny przydzielone osadnikom – po 60 łanów
  • 1570 – właścicielem Zabrza został czeski szlachcic Szambor Dluhomil, który po zagarnięciu części ziemi chłopskiej założył alodium z drewnianym dworem
  • 1639 – w okresie wojny trzydziestoletniej w Zabrzu i Sośnicy wojska Ernsta von Mansfelda grabią żywność
  • 1642 – nowym właścicielem został Aleksander Bielski, który na miejscu drewnianego zbudował murowany piętrowy dwór, stajnie, owczarnię, słodownię i gorzelnię
  • 1672 - Zabrze zamieszkiwało jedynie 34 gospodarzy[13]
  • 1675 – nabycie dóbr zabrzańskich przez kanclerza księstwa opolsko-raciborskiego, barona Jerzego Welczka (Wilczka). Działalność Welczka i jego następców (wśród nich m.in. Bernhard III hrabia von Praschma) przyczyniła się do rozwoju gospodarczego tych terenów. W Zabrzu powstał browar, młyny wodne, tartaki
  • 1731 – przy obecnej ul. Kondratowicza istniała kolonia nazywana Zabrzer Hammer (Kuźnica)
  • 1743 – utworzenie w ramach wprowadzania nowego podziału administracyjnego Śląska powiatu bytomskiego. W jego skład weszły: Biskupice, Grzybowice, Makoszowy, Mikulczyce, Rokitnica, Zaborze i Zabrze wraz z istniejącymi w tym czasie koloniami i przysiółkami
  • 1749 – właścicielami Zabrza zostaje ród Duninów
  • 1769–1790 – właścicielem dóbr zabrzańskich jest Mathias von Wilczek[6] (Maciej Wilczek) w trakcie kolonizacji fryderycjańskiej nowych osad wokół Zabrza: Maciejowa, Doroty i Małego Zabrza. W pobliżu zabrzańskiego dworu powstała następna kolonia, nazywana początkowo Sand Kolonie (Kolonia Piaskowa) bądź Schloss Kolonie (Kolonia Zamkowa). Z czasem uzyskała urzędową nazwę Klein Zabrze, czyli Małe Zabrze. Jako ostatnią utworzono osadę Kończyce
  • 1790 – odkrycie przez Salomona Isaaca z Brabancji na pograniczu dzielnic Zaborze i Pawłów łatwych w eksploatacji złóż węgla kamiennego o grubości 1 metra
  • 1792–1822 – powstanie Kanału Kłodnickiego
  • 1793
    • powstanie chłopskie
    • według spisu z tego roku Zabrze obejmowało: majątek ziemski, kościół, szkoła, 34 chłopów, 6 zagrodników, 2 młyny, 32 pracowników najemnych – łącznie 305 mieszkańców; Małe Zabrze: kolonia 12 zagród z 31 mieszkańcami; Zaborze: majątek ziemski, 15 chłopów, 7 zagrodników, 14 pracowników najemnych
  • 1796 – uruchomienie pierwszej zabrzańskiej kopalni państwowej Królowa Luiza (początek budowy 1790). Na przełomie XIX i XX w. obszar pola górniczego kopalni wynosił 19 km², wydobywano 3 mln t węgla rocznie, a zatrudniano ok. 8 tys. robotników
  • 1797 – uruchomienie kopalni Amalia, zlikwidowanej na rzecz Concordii
  • 1799 – rozpoczęto budowę podziemnego szlaku wodnego (Królowa Luiza) do odwadniania kopalń z całego regionu, a potem do spływu węgla.
  • 1819–1830 – budowa Kronprinzstrasse (Drogi Następcy Tronu) łączącej Królewską Hutę z Gliwicami. Na odcinku od Poremby do Maciejowa dała ona początek dzisiejszej ul. Wolności
  • 1826 - kupno całego dominium zabrzańskiego przez byłego starostę bytomskiego, hrabiego Karola Lazara Henckla von Donnersmarcka[14]
  • 1843 – uruchomienie kopalni Concordia
  • 1845 (1 października) – otwarcie odcinka linii kolejowej z Opola do Świętochłowic przez Gliwice i Zabrze – przedłużenie trasy mającej początek we Wrocławiu. Ostatni odcinek, kończący się w Mysłowicach, oddano do użytku rok później. Równocześnie powstał dworzec kolejowy, wybudowany w polach Małego Zabrza, obecnie nieistniejący
  • 1851 – ekspedycja poczty na trasie kolei górnośląskiej, ustanowienie urzędu listonosza, budowa huty Donnersmarcka
  • 1852
    • uruchomienie fabryki kotłów Koetza
    • 17 stycznia – wydanie przez władze rejencji opolskiej pozwolenia na organizowanie w czwartki targów na terenie Starego Zabrza (stąd nazwa Donnerstagmarktplatz – Plac Targów Czwartkowych). W 1875 r. przeniesiono je w rejon placu Warszawskiego
  • 1856 – otwarcie pierwszego szpitala
  • 1857 – uruchomienie huty Redena
  • 1859 – rozbudowa fabryki lin stalowych
  • 1861 – Albert Borsig rozpoczął budowę wielkich pieców, stalowni i walcowni w Biskupicach
  • 1862 – wydobycie węgla w kopalni Hedwigswunsch
  • 1864 – budowa fabryki szkła
  • 1868
    • uruchomienie walcowni i kuźni w zakładach Borsiga
    • budowa kopalni Ludwigsglück, późniejszej kopalni Ludwik
  • 1869 – ukończono budowę podziemnego szlaku wodnego (Królowa Luiza). Długość szlaku 14 km od Chorzowa do Zabrza.
  • 1871 – spis mieszkańców; Zabrze liczy 18 250 mieszkańców: Stare Zabrze 6 228, Małe Zabrze 4 723, Dorota 851, a Zaborze 6448 mieszkańców
  • 1872
    • przekształcenie huty Donnersmarcków w spółkę akcyjną
    • uruchomienie stalowni w zakładach Borsiga
    • wybudowanie i uroczyste poświęcenie Dużej Synagogi
  • 1873 – 27 marca 1873 roku król Prus Wilhelm podjął decyzję o podziale dotychczasowego powiatu bytomskiego na cztery mniejsze powiaty co doprowadziło do utworzenie powiatu zabrskiego liczącego 2,21 mil kwadratowych (11 962 ha) i zamieszkanego przez 38 981 mieszkańców.[15] W Zabrzu było 1117 domów
  • 1874 – początek wydawania tygodnika Zabrzer Kreis Blatt (od stycznia)
  • 1875 – próba uzyskania praw miejskich nie powiodła się
  • 1880 – uruchomienie trzech pieców martenowskich o pojemności 18 t każdy
  • 1884 – uruchomienie koksowni Jadwiga w Biskupicach
  • 1895 (25 sierpnia) – przekazanie do użytku tramwaju parowego
  • 1896 – powstanie Miejskiej Straży Pożarnej
  • 1897 – uruchomienie elektrowni
  • 1900
    • otwarcie Gimnazjum im. Królowej Luizy w Zaborzu
    • Zamknięto podziemną sztolnie wodną. (przestała być opłacalna)
  • 1900–1906 – budowa drugiej państwowej kopalni Delbrück (od 1945 KWK Makoszowy)
  • 1905 – połączenie gmin Stare Zabrze, Małe Zabrze i Dorota w jedną gminę Zabrze, liczącą 54 228 mieszkańców – największą wieś ówczesnej Europy[16]
  • 1915
    • 21 lutego – zmiana nazwy gminy Zabrze na Hindenburg. Nowa nazwa nawiązuje do nazwiska feldmarszałka Paula von Hindenburga, dowódcy w zwycięskiej bitwie pod Tannenbergiem. Od 1918 r. pełna nazwa to Hindenburg O.S. (Oberschlesien) – dla odróżnienia od wschodniopruskiej gminy Hindenburg (dawniej Groß Friedrichsgraben I)
    • w koksowni Jadwiga wybudowano nową baterię koksowniczą, wieżę węglową, sortownię koksu i benzolownię
  • 1918
  • 1919
    • marzec
    • marzec-kwiecień – pacyfikacja przez Grenzschutz polskich strajków (zabici i ranni)
    • kwiecień – powstanie Towarzystwa Oświaty na Górnym Śląsku im. św. Jacka, kierowanego przez Józefa Gołąbka
    • 16–26 sierpnia – walki I powstania śląskiego
    • październik – polska lista zdobywa w wyborach komunalnych 21 z 36 mandatów
  • 1920
    • przybycie żołnierzy francuskich
    • maj – powstanie Towarzystwa Sportowego „Hart”
    • 23 maja-16 czerwca – polski strajk szkolny
    • 14 lipca – napad nacjonalistów niemieckich na artystów Opery Warszawskiej
    • 19–25 sierpnia – walki II powstania śląskiego
    • sierpień – powstaje chór męski „Moniuszko”
    • przekształcenie zakładów Borsiga w spółkę akcyjną Borsigwerk
    • listopad – powstanie Towarzystwa Śpiewu „Chopin”
  • 1921
    • 20 marca – plebiscyt na Górnym Śląsku – w Zabrzu 21233 głosów pada za Niemcami, a 14837 za Polską[18]
    • 2 maja – zdobycie przez polską Policję Górnego Śląska kopalni Zabrze
    • do 4 maja – opanowanie przez powstańców w III powstaniu śląskim prawie całego Zabrza, a następnie opuszczenie śródmieścia na prośbę wojsk francuskich
    • 26–30 maja – prowokowanie przez Niemców walk ulicznych
    • 5 lipca – zakończenie III powstania
  • 1922
    • 1 października – nadanie praw miejskich
  • 1922–1939 – teren dzisiejszego miasta został przedzielony granicą. Kończyce, Pawłów i Makoszowy znalazły się w granicach Polski, pozostałe gminy przypadły Republice Weimarskiej
  • 1924 – budowa stadionu sportowego przy ul. Zamkowej w Biskupicach (obecnie Gwarek Zabrze)
  • 1927
    • 1 stycznia – utworzenie powiatu miejskiego z większej części powiatu zabrskiego
  • 1935 – przebudowa placu Wolności
  • 1938
  • 1945
    • 24 stycznia – wkroczenie Armii Czerwonej
    • Rozpoczął się dramat mieszkańców miasta. Żołnierze Armii Czerwonej plądrowali, niszczyli i rabowali wszystko na co natrafili. Podpalono dzielnicę Zandkę łącznie z kościołem Ducha Świętego.
    • Dochodziło do masowych egzekucji, gwałtów na kobietach.
    • W lutym rozpoczęły się wywózki do obozów pracy i w głąb ZSRR. Wywieziono 8700 osób.
    • 19 marca – przejęcie miasta przez administrację polską
  • 1946 (19 maja) – przywrócenie nazwy sprzed 1915 r[20].
  • 1948 (14 grudnia) – powstanie Klubu Sportowego Górnik Zabrze
  • 1950
    • 7 stycznia – powstanie pierwszego Państwowego Szpitala Klinicznego
    • wiosną nastąpiło powołanie do życia Filharmonii Górniczej Związku Zawodowego Górników
  • 1951
    • 17 marca – włączenie w granice Zabrza miejscowości Grzybowice, Mikulczyce, Rokitnica, Kończyce, Makoszowy i Pawłów
  • 1954 – włączenie w granice miasta osiedla Helenka
  • 1956 (2 grudnia) – ukazanie się pierwszego numeru gazety miejskiej Głos Zabrza
  • 1959 – otwarcie Domu Muzyki i Tańca
  • 1961 – wizyta w Zabrzu majora kosmonauty Jurija Gagarina, pierwszego człowieka w kosmosie
  • 1967 – wizyta w Zabrzu prezydenta Republiki Francuskiej generała Charles’a de Gaulle’a (część oficjalnej wizyty w Polsce)
  • 1970–1975 – budowa osiedla Marii Skłodowskiej-Curie
  • 1971 (23 marca) – katastrofa w kopalni Mikulczyce-Rokitnica w Rokitnicy. Zawał na poziomie 780 metrów przysypał 19 górników. Jeden z nich, Alojzy Piontek, został uratowany po siedmiu dniach
  • 1976 – otwarcie hali widowiskowo-sportowej przy ul. Matejki. Liczba mieszkańców Zabrza wynosi 204 163 osoby[19]
  • 1978 – 6 grudnia odbyła się uroczystości dekoracji miasta Orderem Sztandaru Pracy I klasy, przyznanego przez Radę Państwa w uznaniu zasług w walce o polskość śląskiej ziemi i w pracy dla socjalistycznej ojczyzny[21]
  • 1982 – gazeta Głos Zabrza zmienia nazwę na Głos Zabrza i Rudy Śląskiej
  • 1985 – pierwsza w Polsce udana operacja przeszczepu serca, dokonana pod kierunkiem prof. Zbigniewa Religi
  • 1986–1991 – budowa osiedla im. Mikołaja Kopernika
  • 1996 – ustanowienie św. Kamila patronem miasta
  • 1998
  • 2002
    • 19 października – otwarcie estakady drogowej nad parkiem im. Poległych Bohaterów
  • 2005
  • 2006
  • 2007
    • 16 czerwca – otwarcie zabytkowej Kopalni Guido dla ruchu turystycznego na poziomach 170 m i 320 m
  • 2008
  • 2010
    • 12 maja – uroczyste otwarcie nowej siedziby Filharmonii Zabrzańskiej
    • 29 październik – uroczysta iluminacja zabrzańskiego ratusza
    • kopalnia „Guido” jako unikatowy, XIX-wieczny zabytek techniki górniczej na skalę europejską, została wyróżniona jako „punkt kotwiczny” na Europejskim Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego (ERIH)[22]
  • 2011
    • 10 czerwca – do użytku oddano dwa odcinki Drogowej Trasy Średnicowej (Z1 i Z2)
    • 14 września – rozpoczęcie prac modernizacyjnych, a zarazem budowy nowego stadionu im. Ernesta Pohla (Stadion Górnika Zabrze)
    • 30 września – oddanie do użytku odcinka Sośnica (Gliwice)-Maciejów(Zabrze) Autostrady A1
    • 22 grudnia – oddanie do użytku odcinka Maciejów (Zabrze)-Zabrze Północ(Zabrze) Autostrady A1
  • 2013
    • 13 maja – oddanie do użytku nowej siedziby MOPR przy ul. 3 Maja 16
    • 17 maja – oddanie do użytku budynku Galerii Zabrze przy ul. Wolności 273
    • 13 grudnia – zakończenie renowacji dworca PKP w Zabrzu
  • 2014
    • 26 lutego – rozpoczęcie wyburzania budynku Akademickiego centrum medycznego w Zabrzu
    • 5 lutego – oficjalne otwarcie krytej pływalni Aquarius przy Al. Wojciecha Korfantego 18
    • 8 lipca – oddanie do użytku nowej siedziby Powiatowego Urzędu Pracy przy Pl. Krakowskim 9
    • 8 sierpnia – oddanie do użytku ostatnich dwóch odcinków Drogowej Trasy Średnicowej (Z3 i Z4)
    • 14 sierpnia – zakończenie wyburzania budynku Akademickiego Centrum Medycznego w Zabrzu.
  • 2015
    • 5 lutego – uruchomienie największego forum miejskiego „Zabrze dla każdego”.
  • 2016
    • 21 lutego – po modernizacji stadionu im. Ernesta Polha (budowa trzech nowoczesnych trybun), udostępniono kibicom widownię, która może pomieścić 24,5 tys. widzów.
  • 2018
    • 14 września – uruchomiono po rewitalizacji Sztolnię Królowa Luiza. (Jest to najdłuższy szlak wodny pod ziemią w Europie).

Zabytki[edit | edit source]

Szyb Kolejowy Kopalni Guido
Parowa maszyna wyciągowa kopalni „Królowa Luiza”

W Zabrzu znajduje się wiele zabytkowych obiektów (głównie z przełomu XIX i XX wieku), takich jak zabytkowe kamienice w centrum miasta, osiedla robotnicze, obiekty sakralne itp.

  • Obiekty poprzemysłowe
  • Robotnicze osiedla mieszkaniowe
    • Kolonia robotnicza Borsigwerke w dzielnicy Biskupice, wzniesiona w latach 1863–1871
    • Kolonia patronacka Ballestrema, w dzielnicy Rokitnica, wzniesiona w latach 1905–1913
    • Kolonia patronacka Huty Zabrze w dzielnicy Małe Zabrze, wzniesiona w latach 1903–1922
    • Kolonia robotnicza na ul. Poległych Górników przy secesyjnej Kopalni Mikulczyce
    • Osiedle dla robotników spółki „Preussag” w dzielnicy Zaborze, wzniesione w latach 1926–1927
  • Obiekty użyteczności publicznej
  • Budynki mieszkalne
  • Secesyjna kamienica z 1903 roku przy ulicy 3 Maja 38. Niegdyś znajdował się tu sklep mięsny z wnętrzem na planie nieregularnego wielokąta, z oddzielonym zapleczem. Wnętrze ozdobiono ceramicznymi płytkami o wzorach floralnych i geometrycznych, na jednym z wzorów przedstawiono głowę byka wkomponowaną we fryz[23].
  • Obiekty sakralne
Zabrze – Kościół św. Józefa
Kościół pw. św. Anny
Cmentarz żydowski
    • Cmentarz żydowski z XIX wieku przy ul. Cmentarnej
    • Cmentarz ewangelicki przy ul. Lelewela
    • Cmentarz przy ul. Kondratowicza
  • Inne obiekty

Gospodarka[edit | edit source]

Pod koniec lipca 2015 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Zabrzu wynosiła ok. 6,3 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 10,7% do aktywnych zawodowo[25].

Transport[edit | edit source]

Zabrze – tramwaj Konstal 105Na na ulicy 3 maja

Miejski[edit | edit source]

Komunikacja miejska w Zabrzu organizowana jest przez Zarząd Transportu Metropolitalnego. W jego skład na terenie miasta wchodzi 6 linii tramwajowych (1, 3, 4, 5, 17, 18) oraz 26 linii autobusowych:
PKM Gliwice obsługuje linie 6, 32, 32N, 47, 81, 156, 280, 617, 617N, 659, 840, 840N, 870 i 932
Transport Pawelec obsługuje linia 15, 86, 198, 199, 250, 270, 286 i 720
Kłosok Żory obsługuje linie 23 (częściowo wspólnie z Irex Sosnowiec) 89, 234, 111
Nowak Transport wykonuje obsługę linii 83
PKM Katowice obsługuje linię 7 i jeden plan linii 870.

Drogowy[edit | edit source]

Drogi wojewódzkie:

Drogi krajowe:

Drogi europejskie:

Autostrady:

Kolejowy[edit | edit source]

Służba zdrowia[edit | edit source]

Zabrze – wieża ciśnień Szpitala Klinicznego nr 1 przy ul. 3 Maja

Szpitale[edit | edit source]

  • publiczne
    • Szpital Miejski w Zabrzu Sp.z o.o.
    • Szpital Specjalistyczny w Zabrzu
    • Szpital Kliniczny nr 1 w Zabrzu im. Prof. Stanisława Szyszko Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
    • Szpital Kliniczny nr 3 w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
    • Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu
  • niepubliczne
    • Szpital Specjalistyczny SANVIMED (Ortopedia i Okulistyka)

Edukacja[edit | edit source]

Szkoła podstawowa nr 36, dawna szkoła dla dziewcząt
Wydział Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej (budynki A i B)

W Zabrzu znajdują się liczne placówki oświatowe:

  • Przedszkola:
  • Szkoły podstawowe:
  • Gimnazja:
  • Licea ogólnokształcące:
  • Szkoły niepubliczne:
    • Społeczna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum „Nasza Szkoła” Zabrzańskiego Towarzystwa Szkolnego
    • Zespół Szkół Katolickich – szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum
  • Szkoły policealne:
    • Policealne Studium Zawodowe Zabrzańskiego Centrum Kształcenia Ogólnego i Zawodowego
    • Policealne Studium Zawodowe Zespołu Szkół Ekonomiczno-Usługowych
    • Policealne Studium Zawodowe Zespołu Szkół Spożywczych
    • Policealna Szkoła eCollege
    • Szkoła Policealna Województwa Śląskiego w Zabrzu
  • Szkoły zawodowe:
    • Szkoły zawodowe – 6 publicznych
    • Medyczne Studium Zawodowe nr 1 im. prof. Antoniego Cieszyńskiego
    • Medyczne Studium Zawodowe nr 2
    • Szkoła zawodowa – publiczna nr 4,
  • Szkoły wyższe:
  • Inne placówki:
    • Liceum Plastyczne i Ogólnokształcąca Szkoła Sztuk Pięknych (jako Zespół Szkół nr 18)
    • Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Stanisława Moniuszki – szkoła publiczna
    • NCKU Wszechnica Zabrzańska – Uniwersytet Otwarty i Centrum Kształcenia Ustawicznego

W mieście znajdują się również placówki oświatowe innego typu: szkoły sportowe, szkoły nauki języków obcych, centra kultury itp.

Kultura i rozrywka[edit | edit source]

Teatr Nowy im. Gustawa Morcinka
Budynek dawnej biblioteki, od 2010 roku siedziba Filharmonii Zabrzańskiej w Parku Hutniczym
Dom Muzyki i Tańca

Teatry:

Sale koncertowe:

Kina:

Domy kultury:

  • Miejski Ośrodek Kultury

Kluby:

  • CK Wiatrak – Niezależne Centrum Kultury Alternatywnej
  • Klub Muzyczny OffSide

Inne placówki:

  • Miejska Biblioteka Publiczna im. Jerzego Fusieckiego

Muzea[edit | edit source]

Muzeum Górnictwa Węglowego

Galerie:

  • Galeria Cafe Silesia, Zabrze ul. 3 go Maja 6
  • Galeria Zmiękczalnia, Zabrze ul. Wolności 410

Media[edit | edit source]

Telewizja[edit | edit source]

  • TVZ – Telewizja Zabrze

Prasa[edit | edit source]

  • Dziennik Zachodni Tygodnik miejski
  • Głos Zabrza i Rudy Śląskiej
  • Nowiny Zabrzańskie
  • Gazeta Miejska Gliwice Zabrze

Portale[edit | edit source]

Rekreacja[edit | edit source]

Miejski Zakład Kąpielowy
Ogród Botaniczny

Parki:

  • Park leśny im. Powstańców Śląskich
  • Park leśny im. Witolda Pileckiego (dawniej gen. Karola Świerczewskiego)
  • Park im. Poległych Bohaterów
  • Park im. Tadeusza Kościuszki
  • Park Hutniczy
  • Park Rodzinny
  • Park im. Jana Pawła II
  • Park im. Wincentego Pstrowskiego
  • Park publiczny w dzielnicy Kończyce przy ul. Miłej

Baseny:

  • Miejski Zakład Kąpielowy
  • Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji – Kąpielisko Leśne

Inne:

Turystyka[edit | edit source]

Przez Zabrze przebiegają szlaki turystyczne:

Znakowane:

Pozostałe:

Sport[edit | edit source]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Sport w Zabrzu.

Zabrzańskie kluby sportowe:

  • Górnik Zabrze
  • Gwarek Zabrze – klub piłkarski, dwukrotny mistrz Polski juniorów starszych (2003 i 2006) oraz mistrz juniorów młodszych (2002), utworzony został 12 czerwca 1974 roku, poza drużynami w ligach juniorskich klub posiada drużynę występującą w sezonie 2007/2008 w lidze okręgowej seniorów.
  • Walka Zabrze
  • Piast Pawłów
  • Stal Zabrze
  • Sparta Zabrze
  • Gazobudowa Zabrze – klub piłkarski grający obecnie w klasie okręgowej, grupie katowickiej IV.

Klub powstał w 1956 w Bytomiu pod nazwą „Lechia”. W 1958 roku klub przeniósł siedzibę do Zabrza i zmienił nazwę na Klub Sportowy „Gazobudowa”, a następnie został włączony do rozgrywek piłkarskiej C-klasy. Pierwsze mecze rozgrywane były na boisku „Linodrutu”, a następne na stadionie przy ul. Hagera w Zabrzu.

  • UKS 14 Zabrze – uczniowski klub lekkoatletyczny z siedzibą w SP 14 w Zabrzu.
  • Społem Zabrze (do 1975 jako LZS Grzybowice[27]) – klub piłkarski grający obecnie w A-klasie
  • MKS Zaborze – Młodzieżowy Klub Sportowy
  • KKS Zabrze – I-ligowy klub piłki nożnej kobiet
  • MKS Zabrze – koszykówka młodzieżowa
  • Studio Tańca „Szok”
  • Zespół Taneczny „Mak”
  • Górnik Zabrze – zespół piłki ręcznej znajdujący się obecnie w PGNiG Superlidze
  • UKS Spartakus Zabrze – uczniowski klub sportowy; siatkówka i koszykówka
  • UKS Quo Vadis Makoszowy – uczniowski klub piłkarski

Wspólnoty wyznaniowe[edit | edit source]

Zabrze – Kościół ewangelicko-augsburski
 Osobny artykuł: Obiekty sakralne w Zabrzu.

Na terenie Zabrza działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Administracja[edit | edit source]

Ratusz miejski przy ul. prof. Zbigniewa Religi

Zabrze jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Zabrzu 25 radnych[30]. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta, którym obecnie jest Małgorzata Mańka-Szulik. Wiceprezydentami są: Krzysztof Lewandowski, Katarzyna Dzióba i Borys Borówka[31].

Rada Miasta[edit | edit source]

Ugrupowanie 2002-2006[32] 2006-2010[33] 2010-2014[34] 2014-2018[35] 2018-2023[36]
Sojusz Lewicy Demokratycznej 9 (SLD-UP) 4 (LiD) 3 1 (SLD Lewica Razem) –
Samoobrona 1 – – – –
Platforma Obywatelska 6 8 7 7 9 (KO)
Skuteczni dla Zabrza 1 3 – – –
Rodziny Zabrzańskie 8 – – – –
Prawo i Sprawiedliwość – 6 3 5 5
Razem dla Zabrza – 4 – – –
KWW Małgorzaty Mańki-Szulik – – 12 12 7
Lepsze Zabrze – – – – 3
Kukiz’15 – – – – 1

Miasto jest członkiem: Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Związku Miast Polskich.

Zanieczyszczenie środowiska[edit | edit source]

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Zabrze zostało sklasyfikowane jako osiemnaste najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej[37][38].

Osoby związane[edit | edit source]

Honorowi obywatele[edit | edit source]

 Osobny artykuł: Honorowi Obywatele Miasta Zabrze.

Miasta partnerskie[edit | edit source]

Lista miast partnerskich i zaprzyjaźnionych z Zabrzem[39]:

Sąsiednie gminy[edit | edit source]

Bytom, Gierałtowice, Gliwice, Ruda Śląska, Zbrosławice

Zobacz też[edit | edit source]

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Zabrze
Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów o Zabrzu

Przypisy[edit | edit source]

  1. ↑ a b Wyniki badań bieżących GUS.
  2. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  3. ↑ Zestawienie liczby mieszkańców z uwzględnieniem podziału na dzielnice na dzień: 30-09-2013.
  4. ↑ Urząd Statystyczny w Katowicach / Opracowania bieżące / Komunikaty i biuletyny / Inne opracowania / Biuletyn statystyczny województwa śląskiego I kwartał 2015, katowice.stat.gov.pl [dostęp 2017-11-20].
  5. ↑ http://www.polskawliczbach.pl/Zabrze, w oparciu o dane GUS.
  6. ↑ a b Piotr Hnatyszyn, Piotr Muschalik, Zabrze powroty/heimkehr/come backs, str. 7, ​[[Specjalna:Książki/9789388427520|ISBN 978-93-88427-52-0]][[Kategoria:Artykuły z nieprawidłowymi numerami ISBN]]​, 2007.
  7. ↑ Dariusz Walerjański, ZABRZE krok po kroku/step by step/Schritt für Schritt, Wydanie III uzupełnione, str.7, ISBN 978-83-924037-6-0, 2010.
  8. ↑ Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 70, 442.
  9. ↑ a b Heinrich Adamy: Die Schlesischen Ortsnamen ihre entstechung und bedeutung. Breslau: Verlag von Priebotsch’s Buchhandlung, 1888, s. 36.
  10. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  11. ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
  12. ↑ Johann Knie 1830 ↓, s. 874.
  13. ↑ a b Piotr Hnatyszyn, Piotr Muschalik, Zabrze powroty/heimkehr/come backs, str.7, ​[[Specjalna:Książki/9789388427520|ISBN 978-93-88427-52-0]][[Kategoria:Artykuły z nieprawidłowymi numerami ISBN]]​, 2007.
  14. ↑ Piotr Hnatyszyn, Piotr Muschalik, Zabrze powroty/heimkehr/come backs, str. 7. ​[[Specjalna:Książki/9789388427520|ISBN 978-93-88427-52-0]][[Kategoria:Artykuły z nieprawidłowymi numerami ISBN]]​, 2007.
  15. ↑ Piotr Hnatyszyn, Piotr Muschalik, Zabrze powroty/heimkehr/come backs, str.7. ​[[Specjalna:Książki/9789388427520|ISBN 978-93-88427-52-0]][[Kategoria:Artykuły z nieprawidłowymi numerami ISBN]]​, 2007.
  16. ↑ Zabrze moje miasto.
  17. ↑ „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 637, hasło „Zabrze”.
  18. ↑ Kreis Hindenburg.
  19. ↑ a b Piotr Hnatyszyn, Piotr Muschalik, Zabrze powroty/heimkehr/come backs, str. 9. ​[[Specjalna:Książki/9789388427520|ISBN 978-93-88427-52-0]][[Kategoria:Artykuły z nieprawidłowymi numerami ISBN]]​, 2007.
  20. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  21. ↑ Order Sztandaru Pracy I klasy dla Zabrzu. „Nowiny”, s. 1, nr 278 z 7 grudnia 1978. 
  22. ↑ Dariusz Walerjański, ZABRZE krok po kroku/step by step/Schritt für Schritt. Wydanie III uzupełnione, str. 42. ISBN 978-83-924037-6-0, 2010.
  23. ↑ Ewa Pokorska: Piękno użyteczne. Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2011, s. 103–104. ISBN 978-83-85871-60-6.
  24. ↑ Dziennik Zachodni – wkładka Region, „Krypta się otwiera”, 5 października 2007 roku.
  25. ↑ Liczba bezrobotnych zarejestrowanych oraz stopa bezrobocia według województw, podregionów i powiatów. Stan w końcu lipca 2015 r.. Główny Urząd Statystyczny, 2015-08-25. [dostęp 2015-08-25].
  26. ↑ Kino Roma w Zabrzu.
  27. ↑ Klub Sportowy Społem Zabrze
  28. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-17].
  29. ↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy w Zabrzu-Rokitnicy już otwarta. dziennikzachodni.pl, 12 grudnia 2016. [dostęp 2017-05-12].
  30. ↑ Zarządzenie Nr 111 Wojewody Śląskiego z dnia 8 kwietnia 2010 r. (Dz. Urz. Woj. Śląskiego z 2010 r., Nr 64, poz. 1062).
  31. ↑ Zmiany w funkcjonowaniu Urzędu Miejskiego, zabrze.com.pl [dostęp 2018-12-05].
  32. ↑ Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe. wybory2002.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-20].
  33. ↑ Geografia wyborcza – Wybory samorządowe – Państwowa Komisja Wyborcza. wybory2006.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-20].
  34. ↑ Wybory Samorządowe 2010 – Geografia wyborcza – Województwo śląskie – – m. Zabrze. wybory2010.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-20].
  35. ↑ Państwowa Komisja Wyborcza | Zabrze. wybory2014.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-20].
  36. ↑ Wybory samorządowe 2018, wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-26].
  37. ↑ Przerażający raport ws. jakości powietrza. Polskie miasta na czele listy. 2016-05-14.
  38. ↑ Nowy Targ, Sucha Beskidzka i Proszowice wśród najbardziej rakotwórczych miast w Polsce. „Dziennik Polski”, 2015-01-05. Warszawa. 
  39. ↑ Miasta partnerskie i zaprzyjaźnione. Urząd Miejski w Zabrzu. [dostęp 2011-06-15].

Bibliografia[edit | edit source]

  • Johann Knie: Alpabetisch, Statistisch, Topographische Uebersicht aller Dorfer, Flecken, Stadt und andern Orte der Konigl. Preus. Provinz Schliesen... Breslau: Barth und Comp., 1830.
  • Praca zbiorowa „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 637–638, hasło „Zabrze”.
  • Piotr Hnatyszyn, „Kroniki Miasta Zabrza”, Zabrze 2012 ​ISBN 978-83-62023-09-7​.

Linki zewnętrzne[edit | edit source]

p • d • e
Województwo śląskie
Miasta na prawach powiatu POL województwo śląskie COA.svg
Powiaty
Inne zagadnienia
p • d • e
Dzielnice i osiedla Zabrza
Dzielnice Herb Zabrza
Osiedla mieszkaniowe
Dawne gminy (wsie)
p • d • e
Miasta województwa śląskiego
Miasta na prawach powiatu POL województwo śląskie COA.svg
Miasta powiatowe
Miasta gminne
p • d • e
Gminy górnicze
Symbol Górnictwa
p • d • e
Gminy Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii
Retrieved from "https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zabrze&oldid=57859772"