Zachodnia ofensywa Armii Czerwonej (1918–1919)

Zachodnia ofensywa Armii Czerwonej 1918–1919

wojna domowa w Rosji wojna polsko-bolszewicka
Ofensywa zachodnia Armii Czerwonej
Czas	11 listopada 1918 – marzec 1919
Wynik	zwycięstwo Czerwonych na Wschodniej Białorusi, porażka Czerwonych w krajach bałtyckich
Strony konfliktu
Białoruska Republika Ludowa Estonia Litwa Wsparcie: Polska Wielka Brytania Ober-Ost Biali Rosyjska FSRR Litewska SRR Łotewska SRR
Siły
19 000 400 15 000
brak współrzędnych

Zachodnia ofensywa Armii Czerwonej – strategiczna ofensywa radzieckiej Armii Czerwonej w kierunku zachodnim, mająca na celu zajęcie obszaru Białorusi i krajów bałtyckich oraz ustanowienie na nich władzy radzieckiej, przeprowadzona w latach 1918–1919.

Estonia

29 listopada 1918 roku Armia Czerwona zdobyła Narwę i proklamowała w mieście powstanie rządu radzieckiego, Estońskiej Komuny Ludu Pracującego. Wojska bolszewickie podeszły ona 34 km od Tallinna. Sowiecka ofensywa została jednak zatrzymana przez operujący w pobliżu korpus brytyjski. Armia estońska razem z ochotnikami z Finlandii, Danii, Szwecji oraz Białych Rosjan przeszła następnie do kontruderzenia, podchodząc na 15 km do Piotrogrodu i zmuszając Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republikę Radziecką do podpisania traktatu pokojowego, uznającego niepodległość Estonii i wytyczającego granicę estońsko-sowiecką.

Łotwa

W wyniku I wojny światowej, od 1915 roku Kurlandia i Semigalia, a od początku 1918 roku całość terytorium Łotwy, znalazły się pod okupacją niemiecką. Po klęsce Niemiec w I wojnie światowej Łotwa proklamowała niepodległość 18 listopada 1918 roku w Rydze. Premierem nowego państwa został Kārlis Ulmanis. Na początku stycznia 1919 wojska bolszewickie wkroczyły na terytorium Łotwy i zdobyły Rygę, w której ustanowiono władzę rad narodowych. Wojska niemiecko-łotewskie, za przyzwoleniem ententy, zmusiły wojska sowieckie do odwrotu w marcu 1919 roku. Choć traktat wersalski zobowiązał Niemców do opuszczenia kraju, podjęli oni próbę zajęcia Łotwy, zostali jednak wyparci pod koniec listopada 1919 roku.

W celu zmuszenia bolszewików do opuszczenia ostatniego zajmowanego regionu Łotwy, Łatgalii, delegacja łotewska zwróciła się do rządu polskiego o pomoc podpisując z nim 30 grudnia 1919 roku układ o pomocy wojskowej rozszerzonego 16 stycznia 1920 roku. Porozumienia te były podstawą do wspólnych polsko-łotewskich działań militarnych przeciwko bolszewikom w ramach tzw. operacji „Zima”. Wojska polsko-łotewskie w liczbie 20 000 żołnierzy (z czego 12 000 polskich) dowodzone przez gen. Edwarda Śmigłego-Rydza prowadziły walki podczas 30 stopniowych mrozów. Sprzymierzone wojska w ciągu stycznia opanowały cały teren Łatgalii (Inflant Polskich) wygrywając bitwę pod Dyneburgiem i zmuszając Rosję Radziecką do zawieszenia broni. W traktacie pokojowym podpisanym w Rydze 11 sierpnia 1920 roku Rosja Radziecka uznała niepodległość Łotwy (w 1940 roku, w czasie II wojny światowej, po zajęciu Łotwy przez Armię Czerwoną, kraj ten został jedną z republik radzieckich).

Litwa

Z wybuchem I wojny światowej Litwini wiązali nadzieje na odzyskanie niepodległości, jednak od 1915 roku Litwa znalazła się pod okupacją niemiecką. We wrześniu 1917 roku w Wilnie wybrano Radę Litewską (z lit. Tarybę). 16 lutego 1918 roku Taryba ogłasza niepodległość i powstanie niepodległego Królestwa Litwy, w rzeczywistości częściowo uzależnionego od Niemiec, dzień ten jest obchodzony jako Dzień Odzyskania Niepodległości.

Taryba powołała rząd, przeciw któremu wystąpiła Komunistyczna Partia Litwy, która stworzyła Tymczasowy Rząd Robotniczo-Włościański, a po wkroczeniu na Litwę Armii Czerwonej w następnym roku ogłosiła powstanie Litewsko-Białoruskiej Republiki Socjalistycznej. Już następnego miesiąca wojska Taryby, wspierane przez armię niemiecką, przystąpiły do kontrofensywy, a Wilno zajęło Wojsko Polskie. Ostatecznie władzę nad Litwą przejęła Taryba. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej Rosjanie zwrócili Litwie Wilno.

Pod koniec 1920 doszło do konfliktu polsko-litewskiego, następnie gen. Lucjan Żeligowski, z polecenia naczelnego wodza, Józefa Piłsudskiego, wraz z dywizją litewsko-białoruską złożoną z Polaków pochodzących z Wileńszczyzny, wkracza na Litwę i zajmuje Wilno. Gen. Żeligowski tworzy wówczas Litwę Środkową. Dnia 20 lutego 1922 r. Sejm Wileński wydaje deklaracje o połączeniu Litwy Środkowej z Polską.

Białoruś

25 marca 1918 roku Białoruś po raz pierwszy w historii ogłosiła niezależność – przy pomocy Niemiec proklamowano wówczas formalnie niepodległe państwo, tzw. Białoruska Republika Ludowa nie posiadająca własnej armii. Idylla jednak nie trwała długo, gdyż już w styczniu 1919 roku, wraz z opuszczaniem Białorusi przez wojska niemieckie BRL przestała istnieć, po tym jak sowiecka Armia Czerwona zajęła utracone w wyniku pokoju brzeskiego ziemie białoruskie. Wtedy też utworzono po raz pierwszy Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka (BSRR), de iure twór niezależny, de facto uzależniona pod każdym względem od Rosji Radzieckiej (w 1923 roku weszła w skład ZSRR.

Bibliografia

• Bazylow Ludwik, Historia Rosji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1985, ISBN 83-04-01593-5.