Zagwiździe
50°52′23″N 17°58′36″E/50,873056 17,976667| wieś | |
 Zagwiździe – kanał odprowadzający wodę z byłej kuźni - obecnie muzeum | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2007) |
828 |
| Strefa numeracyjna |
77 |
| Kod pocztowy |
46-030[2] |
| Tablice rejestracyjne |
OPO |
| SIMC |
0499399 |
Położenie na mapie gminy Murów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu opolskiego  | |
| 50°52′23″N 17°58′36″E/50,873056 17,976667[1]
| |
| Strona internetowa | |
Zagwiździe (dodatkowa nazwa w j. niem. Friedrichsthal) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie opolskim, w gminie Murów, nad rzeką Budkowiczanką, 29 km w kierunku północnym od Opola[3].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Polską nazwę Zagwiździe w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej”, wydanej w Głogówku w 1847 roku wymienił śląski pisarz Józef Lompa[4]. 12 listopada 1946 r. ustalono polską nazwę miejscowości – Zagwiździe[5].
Administracja[edytuj | edytuj kod]
Zagwiździe należy administracyjnie do gminy Murów, w powiecie opolskim, w województwie opolskim. Miejscowość stanowi samodzielne sołectwo[6]; w wyborach do Rady gminy miejscowość tworzy okręg wyborczy (nr 9), posiadający 2 mandaty[7].
Wedle urzędowego podziału terytorialnego kraju, w obrębie Zagwiździa wyróżniona jest 1 część miejscowości – Wygnaniec[8].
W swojej historii Zagwiździe prawie zawsze było związane administracyjnie z Opolem: od 1815 r. do zakończenia II wojny światowej należało do powiatu opolskiego (niem. Landkreis Oppeln) w rejencji opolskiej (niem. Regierungsbezirk Oppeln), a od 1950 r., niezależnie od zmian podziału administracyjnego, należy do województwa opolskiego. W latach 1946–1950 miejscowość należała do województwa śląskiego, a w latach 1945–1954 była siedzibą gminy Zagwiździe.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początki osadnictwa w miejscowości przypadają na połowę XVIII w. i związane były z Kuźnicami Kluczborskimi (niem. Kreuzburgerhütte). W 1784 r. w miejscowości znajdowały się szkoła z nauczycielem i pomocnikiem oraz młyn-wiatrak, a w 1793 r. odnotowano funkcjonowanie w Zagwiździu trzy piecy hutniczych do wytapiania żelaza i jeden pieca do wytapiania cynku. W 1860 r. zagwiździańska huta dostarczała 23 804 ctn. żelaza, 18 782 ctn. sztab żelaza, 529 ctn. wyrobów żelaznych i wyroby z cynku, zatrudniając 167 robotników.
Do głosowania podczas plebiscytu na Górnym Śląsku uprawnionych było w Zagwiździu 1158 osób, z czego 738, ok. 63,7%, stanowili mieszkańcy (w tym 716, ok. 61,8% całości, mieszkańcy urodzeni w miejscowości). Oddano 1137 głosów (ok. 98,2% uprawnionych), w tym 1137 (100%) ważnych; za Niemcami głosowało 926 osób (ok. 81,4%), a za Polską 211 osób (ok. 18,6%)[9].
W miejscowości znajdują się m.in.: Regionalna Sala Muzealna i przyparafialny ogród botaniczny, w którym dominują różaneczniki (rododendrony). Można zagrać w grę terenową "Poznaj zabytki Zagwiździa" oraz popływać kajakiem rzeką Budkowiczanką[10][11][12].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Na listę zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa wpisane są[13]:
- zespół kościoła parafialnego:
- kościół rzymskokatolicki pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, wybudowany w latach 1920–1921, a 30 listopada 1924 r. powołano w miejscowości nową parafię, wydzieloną z parafii budkowickiej i brynickiej (Murów)[14]
- kaplica poległych w I wojnie światowej, po 1920 roku
- grobowiec, po 1920 roku
- cmentarz kościelny
- ogrodzenie, murowane, z bramami, z 1930 roku
- zespół huty żelaza, z XVIII wieku, XIX–XX wieku:
- odlewnia
- magazyn przy odlewni
- młotownia
- przycinarnia
- urządzenia hydrotechniczne
- dom, nadleśnictwo, ul. Grabicka 3.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
W 1755 r. Zagwiździe liczyło 24 rodziny, w tym 4 husyckie (czeskie), 2 saksońskie, 1 austriacką i 17 z okolicy. W 1784 r. w miejscowości mieszkało 25 rzemieślników, 48 kolonistów i 72 chałupników.
| Rok | 1789 | 1819 | 1840 | 1890 | 1900 | 1910 | 1925 | 1933 | 1939 | 1946 | 1960 | 1965 | 2007 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mieszkańców | 520[a] | 769 | 1058[b] | 1381[c] | 1424[d] | 1047 | 1459[e] | 1405 | 1395 | 936 | 947[f] | 999[g] | 828 |
W 1902 r. prenumerowano w Zagwiździu 4 egzemplarze „Posłańca Niedzielnego”[3].
Osoby związane z Zagwiździem[edytuj | edytuj kod]
- Krigar Johann Friedrich – urodzony 21 listopada 1774 r. w Zagwiździu, budowniczy pierwszego pruskiego parowozu.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Łącznie z Kuźnicami Kluczborskimi.
- ↑ Liczba ewangelików: 149 (ok. 14,1%), liczba Żydów: 12 (ok. 1,1%).
- ↑ Liczba osób posługujących się językiem polskim: 993 (ok. 71,9%).
- ↑ Liczba osób posługujących się językiem polskim: 890 (62,5%).
- ↑ Liczba budynków mieszkalnych: 95.
- ↑ W tym 435 osób (ok. 45,9%) to mężczyźni; w wieku produkcyjnym 58,2%; z zajęć pozarolniczych utrzymywało się 73,2% osób. Liczba zamieszkanych budynków: 191.
- ↑ W tym 435 osób (ok. 47,9%) to mężczyźni.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 156623
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1592 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c Poznajemy wsie. Wsie powiatu opolskiego. W: Józef Madeja: Powiat opolski. Szkice monograficzne. Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1969, s. 414–415. (pol.).
- ↑ Józef Lompa: Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej. Głogówek: 1847, s. 28.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ Przemysław Wienke: Biuletyn Informacji Publicznej - Urząd Gminy w Murowie. Sołectwo Zagwiździe. 2007-09-26. [dostęp 2011-08-07]. (pol.).
- ↑ Obwieszczenie Wójta Gminy Murów z dnia 24 września 2010 r. w sprawie informacji o okręgach wyborczych ich granicach i numerach, liczbie radnych wybieranych w każdym okręgu wyborczym oraz o wyznaczonej siedzibie Gminnej Komisji Wyborczej w wyborach do Rady Gminy Murów zarządzonych na dzień 21 listopada 2010 r.. 2010-11-03. [dostęp 2011-08-07]. (pol.).
- ↑ SIMC: Wygnaniec – 0499407.
- ↑ Herbert Kunze: Landsmannschaft der Oberschlesier in B-W. [dostęp 2012-05-24]. (niem.).
- ↑ Dariusz Wojciechowski: Zagwiździe. 2011-04-02. [dostęp 2011-04-29]. (pol.).
- ↑ zabytki 307.jpg. [dostęp 2012-05-24]. (pol.).
- ↑ Emilian Kuleta: Huta żelaza. [dostęp 2011-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)]. (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 97.
- ↑ Konieczność budowy nowego kościoła. W: Henryk Kałuża: Nasz brynicki kościół. Brynica: 1996, s. 45, seria: Nasza mała ojczyzna. (pol.).
- ↑ Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln. 2006. [dostęp 2011-08-07]. (niem.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Gmina Murów — Zagwiździe — Historia
- Madeja Józef, Powiat opolski. Szkice monograficzne; Instytut Śląski w Opolu, Opole 1969
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Strona miejscowości
- Historia Regionalnej Izby Muzealnej ze zdjęciami
- Zagwiździe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 277.
