Zając pustynny
| Lepus tibetanus[1] | |||
| Waterhouse, 1841 | |||
.jpg)
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
zając pustynny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Zając pustynny[4], dawniej zając tybetański[5] (Lepus tibetanus) – gatunek ssaka z rodziny zającowatych (Lepidae), występujący w Azji Środkowej, północno-zachodnich Chinach i zachodniej części subkontynentu indyjskiego.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy raz zając pustynny został opisany przez brytyjskiego przyrodnika George’a Roberta Waterhouse’a w 1841 roku w czasopiśmie naukowym „Proceedings of the Zoological Society of London”[6].
Poszczególne podgatunki craspedotis i stoliczkanus opisane przez Williama Thomasa Blanforda, w 1875 roku były uważane za odrębne gatunki[7]. Zając pustynny miał status osobnego gatunku do 1934 roku, kiedy rosyjski zoolog Władimir Heptner, dokonawszy poważnej rewizji, połączył zająca szaraka, zająca stepowego, zająca pustynnego i zająca płowego w jeden takson. Z tą koncepcją nie zgodził się w 1966 roku rosyjski zoolog Siergiej Ogniow, będąc zdania, iż wszystkie te taksony są zbyt od siebie różne. Rosyjski zoolog I. Gromow w 1964 roku umieścił gatunek w podrodzaju Proeulagus[2].
Następnie w 1955 roku zające pustynny i stepowy umieszczono jako podgatunki zająca płowego[2], jednak późniejsze badania umieściły jako osobne gatunki[8][9]. Następnie oba gatunki zostały oddzielone, ale zając płowy nadal był używany jako synonim zająca płowego[10].
Dawniej do taksonu zaliczano podgatunki centrasiaticus i pamirensis; jednak badania molekularne wyjaśniły, że centrasiaticus jest podgatunkiem zająca stepowego. Morfologicznie dzieli kilka cech z zającem wełnistym, ale nie z zającem stepowym[11].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 401–480 mm, długość ogona 87–109 mm, długość ucha 81–110 mm, długość tylnej stopy 109–135 mm, masa ciała 1,625–2,5 kg[12].
Zając pustynny charakteryzuje się smukłą sylwetką, stosunkowo małą głową i czarno-brązowymi końcówkami uszu. Grzbietowa część ciała waha się od koloru piaskowo-żółtego, żółtobrązowego lub szarobrązowego, z jasno-czarnymi znaczeniami, z kolei pośladki są jasnoszare. Przednie łapy są białe, podobnie jak zewnętrzne powierzchnie tylnych nóg. Ogon u góry ma czarno-brązowy pas i jest biały po bokach i od spodu[13]. Oko otoczone jest obszarem bladej skóry, a uszy są szerokie, wewnątrz pokryte kępkami włosów i zakończone czarnymi końcami. Zimą sierść staje się grubsza i przybiera piaskowo-szary kolor[12]. Podgatunek pamirensis wykazuje również podobieństwa do podgatunków zająca stepowego: centrasiaticus i lehmanni, Jednak jego wielkość ciała mieści się pomiędzy zającami nadrzecznym i stepowym i można go odróżnić po smuklejszej sylwetce[14].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Zasięg zająca pustynnego rozciąga się od północnego i zachodniego Pakistanu i większości Afganistanu przez wschodni Tadżykistan i południowo-wschodni Kirgistan do Mongolii i północno-wschodnich Chin. Faktyczny zasięg jest trudny do oszacowania ze względu odległy krajobraz i brak badań dotyczących tych terenów[11].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Zając pustynny zamieszkuje trawiaste tereny i zarośla pustyni i półpustyni. Nie zajmuje alpejskich łąk ani siedlisk krzewiastych na zboczach brzegów rzek, aczkolwiek może występować na wysokościach do 3500–4000 metrów na obszarach subalpejskich[12].
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Dieta zająca pustynnego obejmuje korzenie, liście, łodygi, jagody i nasiona. Czasami żywi się także kaktusami, aby uzyskać wilgoć. Żeruje głównie o zmierzchu, ale czasami pojawia się w ciągu dnia. Podobnie jak inne zające, nie kopie sobie nory, lecz kryje się w płytkim zagłębieniu[15].
Rozród
[edytuj | edytuj kod]Samice rodzą do trzech miotów rocznie, zazwyczaj w każdym miocie jest od trzech do dziesięciu młodych[10].
Zależności międzygatunkowe
[edytuj | edytuj kod]W południowo-zachodnim Pamirze i obszarów granicznych między Kotliną Kaszgarską a Pamirem zając pustynny z podgatunku pamirensis krzyżuje się z zającem nadrzecznym z powodu nakładających się lub sąsiadujących obszarów. Strefa hybrydowa znajduje się między oba gatunkami wzdłuż granicy między Pamirem a Kotliną Kaszgarską, co skutkuje pewnym stopniem introgresji genetycznej i nieodróżnialnymi cechami morfologicznymi w morfologii zewnętrznej tych zajęcy. Według badań z 2024 roku mając południowo-zachodnią Kotlinę Kaszgarską jako schronienie zając nadrzeczny mógł migrować i rozprzestrzeniać się wielokrotnie w swojej historii ewolucyjnej, powodując hybrydyzację między gatunkami zająców, co prowadziło do introgresji genów i skutkowało mieszanymi relacjami między zającami na południowo-zachodnim Pamirze i jego okolicach[16].
Status zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Zając pustynny ma szeroki zasięg występowania, jednak wielkość populacji i jej trend nie są znane. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody oceniła stan ochrony gatunku jako „najmniejszej troski” z uwagi na brak rozpoznanych szczególnych zagrożeń, a jeśli populacja się kurczy, prawdopodobnie dzieje się to zbyt wolno, aby kwalifikować się do kategorii gatunków bardziej zagrożonych. W Czerwonej księdze kręgowców Chin został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Lepus tibetanus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Hoffman i Smith 2005 ↓, s. 203.
- ↑ Lepus tibetanus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Nazwa polska za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 58. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ Belke 1848 ↓, s. 512.
- ↑ Waterhouse 1841 ↓, s. 7.
- ↑ Sterndale 1884 ↓, s. 372–373.
- ↑ Lado i et al. 2019 ↓, s. 635.
- ↑ Shan i et al. 2024 ↓, s. 284.
- ↑ a b Smith 2010 ↓, s. 291.
- ↑ a b Alves i in. 2018 ↓, s. 211.
- ↑ a b c Smith 2010 ↓, s. 290.
- ↑ Shan i et al. 2024 ↓, s. 287.
- ↑ Shan i et al. 2024 ↓, s. 292.
- ↑ a b Smith 2010 ↓, s. 290–291.
- ↑ Shan i et al. 2024 ↓, s. 293.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Paulo C. Alves, Andrew T. Smith, Klaus Hackländer, Charlotte H. Johnston: Lagomorphs: Pikas, Rabbits, and Hares of the World. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2018. ISBN 978-3-540-72446-9. (ang.).
- Gustaw Belke: Mastologia czyli historya naturalna źwierząt ssących, obejmująca opisy ich rodzajów, gatunków i odmian, etc. T. 2. Wilno: nakład autora, 1848. (pol.).
- Robert S. Hoffman, Andrew T. Smith: Order Lagomorpha. W: Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. Wyd. 3. T. 1. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2005. ISBN 0-8018-8221-4. (ang.).
- Sara Lado, Paulo C. Alves, M. Zafarul Islam, José C. Brito i inni. The evolutionary history of the Cape hare (Lepus capensis sensu lato): insights for systematics and biogeography.. „Heredity”. 123 (5), listopad 2019. Londyn: Nature Portfolio. DOI: 10.1038/s41437-019-0229-8. PMID: 31073237. PMCID: PMC6972951. (ang.).
- Wen-Juan Shan, Zu-Rui Li, Hui-Ying Dai, Peng-Cheng Dong, Yu-Cong Zhang. Taxonomic status of hares (Lepus spp.) in Xinjiang, China (Lagomorpha: Leporidae): An integrative approach. „Zoologica Scripta”. 53 (3), 2024-01-02. Oxford: John Wiley & Sons Ltd. ISSN 0300-3256. (ang.).
- Andrew T. Smith: A Guide to the Mammals of China. Princeton (New Jersey): Princeton University Press, 2010. ISBN 978-1-4008-3411-2. (ang.).
- Robert Armitage Sterndale: Natural History of the Mammalia of India and Ceylon. Kalkuta-London: Spink Thacker, 1884. (ang.).
- George Robert Waterhouse. Description of a New Species of Har from Thibet. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 9, 1841-01-27. Londyn: Red Lion Court. (ang.).