Książ
| ||
 nr rej. A/4627/481 z 25.02.1958 i 31.12.1998
| ||
 Zamek Książ widziany od strony południowej | ||
| Państwo |  Polska
| |
| Miejscowość | Wałbrzych (dzielnica Książ) | |
| Adres | ul. Piastów Śląskich 1 | |
| Typ budynku | Zamek | |
| Styl architektoniczny | Eklektyczny (Gotyk, Romański, Renesans, Rokoko) | |
| Kondygnacje | 7 | |
| Rozpoczęcie budowy | 1288-1292 | |
| Ukończenie budowy | (k. XIII) XV–XVII, 1722–24, 1908–15 | |
| Pierwszy właściciel | Bolko I świdnicko-jaworski | |
| Obecny właściciel | Gmina Wałbrzych | |
Położenie na mapie Wałbrzycha   Zamek Książ | ||
Położenie na mapie Polski  Zamek Książ | ||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  Zamek Książ | ||
 50°50′31,90″N 16°17′29,64″E/50,842194 16,291567
| ||
| Strona internetowa | ||
Książ (niem. Fürstenstein)[1] – zespół rezydencjalny znajdujący się w Wałbrzychu przy ulicy Piastów Śląskich 1 w dzielnicy Książ, na terenie Książańskiego Parku Krajobrazowego[2][3] na Pogórzu Wałbrzyskim. Znajduje się na Szlaku Zamków Piastowskich. Obejmuje trzeci co do wielkości zamek w Polsce (po zamku w Malborku i Zamku Królewskim na Wawelu)[4]. Jego niewielka część, w tym znajdujący się w części centralnej zamek piastowski, jest udostępniona zwiedzającym.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Został wybudowany w latach 1288–1292 przez księcia świdnicko-jaworskiego Bolka I Surowego, na miejscu dawnego grodu drewnianego zniszczonego w 1263 przez Przemysła Ottokara II[5][6]. Bolko I przeniósł do nowo wybudowanego zamku swoją siedzibę z Lwówka[6]. Budynek rozbudował jego wnuk, Bolko II Mały[6]. Po raz kolejny zamek odnotowany został w 1355 r., przy okazji zapisu informującego o podporządkowaniu sobie przez Bolka II zbuntowanych posiadaczy zamków leżących w okolicach dzisiejszego Wałbrzycha[7]. Wśród nich na pierwszym miejscu znajdował się Książ (opisany jako castrum Fürstinberg), zdobyty na Kekelonie Czirnen[7]. Po nim książę Bolko II przekazał we władanie zamek Bernardowi von Zedlitz. Przed 1386 r. zamek przeszedł na własność córki Bolka II Małego, którą była Elżbieta z Prochowic (Elżbieta von Parchwitz)[8]. Ona sprzedała dobra Książ staroście Beneszowi z Choustnika[7]. W 1410 roku Książ kupił starosta Jan z Chotěmíc. W 1428 r. zamek odziedziczył jego syn Janko Młodszy[7]. Po jego śmierci w 1447 roku, najstarsza z jego córek wyszła za mąż za Hermana Czetritza, wnosząc w wianie zamek i związane z nim ziemie. Herman umarł w 1454 r., a dobra przejął jego syn Hans[7]. Już w 1463 r. warownia przeszła w ręce Jerzego z Podiebradów, który przekazał ją swemu zaufanemu dowódcy wojskowemu Birce z Nassidel. On przekazał zamek w zamian za zastaw Hansowi Schellendorfowi, który jako stronnik króla Jerzego z Podebradów a potem króla Władysława Jagiellończyka dwa razy obronił zamek (1475 i 1477) w walce z królem węgierskim Maciejem Korwinem i wspierającym go Wrocławiem[7]. Dopiero oblężenie w 1482 roku, którym dowodził Jerzy von Stein na czele wojsk węgierskich i wrocławskich, doprowadziło do zdobycia zamku[7]. Od 1484 do 1497 r. starostą Książa był Fryderyk Hohberg. W 1497 król czeski i węgierski Władysław II Jagiellończyk zdecydował się wydzierżawić dobra Książ (2 miasta, 5 zamków i 17 wsi) swojemu kanclerzowi Janowi von Schellenbergowi[7]. W 1503 roku jego syn Jerzy zamienił dobra Książ na dobra głubczyckie z Piotrem Haugwitzem z Głubczyc[9].
W 1509 zamek został oddany lub sprzedany wraz z rozległymi majątkami w dzierżawę Kunzowi, z pochodzącej z Miśni i osiadłej od XIV w. w okolicy Jeleniej Góry rodziny Hobergów (która w 1714 zmieniła nazwisko na Hochberg)[6][9][10]. W latach 1548-1555 Hochbergowie dokonali pierwszej dużej przebudowy nadając zamkowi styl renesansowy, równocześnie znacząco rozszerzyli swoją posiadłość, która w 1599 obejmowała 31 wsi i miasta Boguszów, Mieroszów i Świebodzice[11]. W 1603 albo 1605 Hochbergowie, przyszli właściciele Wałbrzycha, otrzymali zamek i przynależne do niego dobra jako wolną własność dziedziczną rodu[9][10]. W czasie wojny trzydziestoletniej Książ kilkakrotnie ulegał częściowemu zniszczeniu i był plądrowany[12]. Zniszczone podczas ataku Szwedów 1646 umocnienia przebudowano w 1648 na tarasy ogrodowe w stylu francuskim[6]. W 1688 przebudowano północne skrzydło tzw. Długi Mur[11]. Przebudowę w stylu barokowym zlecił w latach 1705–1732 Konrad Ernst Maksymilian von Hochberg. Budowniczym był Feliks Antoni Hammerschmidt[6], usunięto wówczas dawne fortyfikacje, powstały nowe pomieszczenia gospodarcze, bramy wjazdowe, tarasy ogrodowe i mała architektura. W tym okresie powstała również biblioteka pałacowa, zbiory przyrodnicze i kolekcje sztuki. W 1772 utworzono majorat ksiąski, w 1844 powstała słynna stajnia i masztalarnia. W 1847 do dóbr dołączono księstwo pszczyńskie, a w 1855 Hochbergowie otrzymali tytuł książęcy[11].
W XIX i XX wieku w zamku gościło wiele sław, wśród nich Izabela Czartoryska, Zygmunt Krasiński, car Mikołaj I Romanow, Winston Churchill i inni[6]. W latach 1909–1923 książę Jan Henryk XV Hochberg książę von Pless dokonał kolejnej przebudowy, m.in. dobudował nowe skrzydło i zmodernizował tarasy z fontannami[12][6], powstała wówczas eklektyczna fasada z dwoma cylindrycznymi wieżami, w wieżę główną o wysokości 47 m. nakryto pseudorenesansowym hełmem[11]. Przed I wojną światową wybudowano także palmiarnię w Lubiechowie i urządzono ogród japoński[12]. Ostatnią z rodziny Hochbergów na zamku była Maria Teresa Oliwia Hochberg von Pless, zmuszona w 1940 do opuszczenia Książa[13]. Od lat 20. XX wieku, ze względu na problemy rodzinne i finansowe Hochbergów, Książ powoli podupadał.
W 1939 władze III Rzeszy przejęły zamek, a od 1941 Organizacja Todt przystąpiła do przekształcania zamku w jedną z kwater Adolfa Hitlera[6][13]. Na potrzeby prowadzonych przez więźniów prac stworzono tu filię obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Podczas przebudowy zniszczono większość zabytkowego wystroju wnętrza. Przed głównym portalem wydrążono szyb windowy głębokości 40 metrów, a pod zamkiem tunele i podziemny schron[6][13](podziemia są udostępnione dla turystów od 1 kwietnia 2016[14]). W tym czasie w zamku przechowywano część zbiorów berlińskiej Biblioteki Państwowej[10]. Według niektórych badaczy była to mistyfikacja - w rzeczywistości pod obiektem powstał podziemny kompleks, mający służyć jako fabryka sprzętu wojskowego, depozyt cennych przedmiotów oraz tajnych dokumentów, a także, podobnie jak cała okolica, miejsce badań nad bronią atomową[15].
Po drugiej wojnie światowej Książ znalazł się w granicach Polski. Zamek został zdewastowany i splądrowany przez stacjonujące w nim po przejściu frontu wojska radzieckie[6][16]. W latach 1956–1962 niszczejący Książ został przekazany Studenckiemu Zjednoczeniu Rolniczo-Przemysłowemu "Sudety" i wstępnie zabezpieczony[11], a w 1974 rozpoczęto prace renowacyjne[16][10]. Od 1971 w podziemiach znajduje się Dolnośląskie Obserwatorium Geofizyczne, podległe pod Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk[16].
Do 1973 Książ znajdował się na terenie wsi o tej samej nazwie[17], ostatecznie włączonej w granice miasta Wałbrzycha[18].
16 października 2018 została otwarta "Podziemna Trasa Turystyczna" w tunelach drążonych podczas II wojny światowej[19].
W roku 2018 zamek znalazł się na liście "7 cudów Polski" na 100-lecie Niepodległości Polski[20].
W marcu 2019 w czasie prac remontowych w Sali Krzywej pod lamperiami odkryto polichromie, zamalowane w latach II wojny światowej[21].
Filia Groß-Rosen[edytuj | edytuj kod]
W czasie II wojny światowej, w latach 1944–1945 w Książu znajdowała się filia niemieckiego obozu koncentracyjnego Groß-Rosen[22].
Pożar zamku[edytuj | edytuj kod]
10 grudnia 2014 około godziny 14:00 we wschodniej części poddasza zamku wybuchł pożar, w wyniku którego spaliła się znaczna część poddasza i dachu. Z oszacowanych strat wynika, że uszkodzone zostało około 500 m² dachu i poddasza. Z zamku ewakuowano turystów i pracowników. Do 13 grudnia 2014 nie był on dostępny dla turystów. W akcji gaśniczej uczestniczyło 37 zastępów straży pożarnej z całego województwa dolnośląskiego. Śledztwo wykazało, że do pożaru przyczynili się pracownik i szef z jednej z wynajętych firm prowadzących na dachu prace remontowe. Przyczyną pożaru miało być nieumiejętne posługiwanie się palnikiem gazowym przez jednego z pracowników na zlecenie szefa firmy, która prowadziła prace remontowe. Wałbrzyska prokuratura postawiła dwóm mężczyznom zarzut nieumyślnego spowodowania pożaru. Mężczyźni przyznali się do winy[23][24]. W kwietniu 2015 zakończono odbudowę zniszczonego w pożarze dachu. Koszt remontu wyniósł 520 tysięcy złotych[25].
W wyniku sprawnie prowadzonej akcji ratowniczo-gaśniczej straty zostały zminimalizowane m.in udało się uniknąć zalania znajdującej się bezpośrednio pod miejscem powstania pożaru bezcennej sali Maximiliana.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[26]:
- zespół rezydencjonalny:
- zamek, z końca XIII w., przebudowany w XV–XVII w., w latach 1722–24[27], w latach 1908–15
- dwie oficyny, z lat 1722–24, 1910
- budynek bramny, z lat 1718–19, 1890
- budynek nr 5, dawny urząd podatkowy, z XIX/XX w.
- budynek nr 6, dawna pralnia, obecnie hotel „Mariówka”, z XIX/XX w.
- budynek nr 7, dawny areszt, obecnie hotel, z XIX/XX w.
- budynek nr 7 a, z bramą gospodarczą wschodnią, z XIX/XX w.
- dawna kuźnia, z XIX/XX w.
- mury obronne, oporowe i graniczne, z basztami, bramami, mostami i tarasami, z XVI–XX w.
- pawilon parkowy, z lat 1732–34, 1883
- brama główna, ul. Jeździecka, z lat 1722–24
- brama parkowa, ul. Jeździecka, z lat 1722–24
- park przy pałacu, z XVIII–XX w.
- założenie parkowe z budynkami:
- park romantyczny, z XVIII–XX w.
- kuźnia, murowano-szachulcowa, ul. Jeździecka 5, z początku XX w.
- leśniczówka, murowano-szachulcowa, ul. Jeździecka 9, z początku XX w.
- stodoła, murowano-szachulcowa, ul. Jeździecka, z początku XX w.
- zespół stadniny koni, z 1824:
- pięć stajni
- ujeżdżalnia
- wozownia
- zamek Stary Książ, ruina romantyczna, z 1794
- budynki w zespole zamku Książ → Świebodzice, ul. Wałbrzyska 44–46:
- domy szwajcarskie: I, II
- brama wjazdowa na teren zespołu
Zagospodarowanie turystyczne[edytuj | edytuj kod]
Zamek Książ wraz z wnętrzami jest udostępniony do zwiedzania. W kompleksie znajdują się także część gastronomiczna i hotel. W pomieszczeniach stajennych mieści się Stado Ogierów Książ.
Planowane na rok 2018 udostępnienie turystom poziomu -50 podziemi wykutych w czasie II wojny światowej[28], z powodu wysokiego kosztu wykucia szybu zejściowego, zostało odłożone na termin późniejszy[29].
Szlaki turystyczne[2][edytuj | edytuj kod]
zielony – Szlak Zamków Piastowskich
czerwony – Cis Bolko – Zamek Książ – Świebodzice – Witoszów Górny – Bystrzyca Górna
– Szlak Ułanów Legii Nadwiślańskiej
Galeria[edytuj | edytuj kod]
Fasada wschodnia zamku
Budynek bramny
Komnata Maximiliana
Salon Biały w zamku
Zamek „Stary Książ”, ruina romantyczna
Książańskie tarasy
Książańskie tarasy
Książańskie tarasy
Rzeźba lwa przy wejściu na plac zamkowy
Rzeźba przy placu zamkowym
Makieta zamku w Parku Miniatur w Kowarach
Makieta zamku w Parku Miniatur „Minieuroland” w Kłodzku
Zamek w Książu z powietrza
Zamek Książ - widok z punktu widokowego
_-_9_VIII_2009_r.JPG)
.jpg)
_MWDSC00226.JPG)
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Polska nazwa ustalona Rozporządzeniem Ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 czerwca 1948 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości, M.P. z 1948 r. nr 59, poz. 363
- ↑ a b Sudety Środkowe. Skala 1:40000. Wyd. 6. Jelenia Góra: Wydawnictwo Turystyczne Plan, 2011. ISBN 978-83-62917-84-6.
- ↑ Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce. Warszawa: Wyd. Akcydensowe, 1980–82
- ↑ Czerwiński 1996 ↓, s. 233.
- ↑ Czerwiński 1996 ↓, s. 233–234.
- ↑ a b c d e f g h i j k Izabela Kaczyńska, Tomasz Kaczyński: Polska. Najciekawsze zamki. Warszawa: Sport i Turystyka, 2001, s. 41-46. ISBN 83-7200-871-X.
- ↑ a b c d e f g h http://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/89407/Boguszewicz_Corona%20Silesiae.pdf
- ↑ Digital Library of Wielkopolska | Zapomniana Piastówna: Elżbieta córka Bolka II świdnickiego, www.wbc.poznan.pl [dostęp 2019-08-11] (ang.).
- ↑ a b c Czerwiński 1996 ↓, s. 234.
- ↑ a b c d Historia - Zamek Książ (pol.). Zamek Książ. [dostęp 2013-12-08].
- ↑ a b c d e Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk - przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 198-200
- ↑ a b c Czerwiński 1996 ↓, s. 235.
- ↑ a b c Czerwiński 1996 ↓, s. 236.
- ↑ Zamek Książ. Wreszcie będziemy mogli zwiedzać tajemnicze podziemia
- ↑ Jerzy Rostkowski, Podziemia III Rzeszy', Poznań 2015, ISBN 978-83-7510-642-8
- ↑ a b c Czerwiński 1996 ↓, s. 237.
- ↑ Spis miejscowości Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1967
- ↑ Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 338. ISBN 83-01-034-81-5.
- ↑ Otwarcie podziemi zamku Książ, tvsudecka.pl [dostęp 2018-10-20] (pol.).
- ↑ Zamek Książ uznany jednym z siedmiu cudów Polski, walbrzych.naszemiasto.pl [dostęp 2018-10-20] (pol.).
- ↑ Odkrycie na skalę światową w zamku Książ. W czasie remontu znaleziono renesansowe malunki zamalowane przez hitlerowców
- ↑ Abraham Kajzer, Za drutami śmierci, Wałbrzych: Muzeum Gross-Rosen, 2013, ISBN 978-83-89824-09-7.
- ↑ Zamek Książ w ogniu. Płonie Zamek Książ, www.tvn24.pl [dostęp 2017-11-24].
- ↑ Zamek Książ ponownie jest dostępny dla zwiedzających. Po pożarze przez kilka dni był zamknięty, www.tvn24.pl [dostęp 2017-11-24].
- ↑ Dach Książa po pożarze prawie odbudowany
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 184–185. [dostęp 2012-10-19].
- ↑ Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 214
- ↑ Podziemia zamku Książ dla turystów, naszesudety.pl [dostęp 2018-10-20] (pol.).
- ↑ Zwiedzanie podziemi Książa oddala się w czasie, naszesudety.pl [dostęp 2018-10-20] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Janusz Czerwiński: Sudety. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 233–240. ISBN 83-7079-677-X.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Wirtualny spacer po Zamku Książ
- Zamek Książ na archiwalnych i współczesnych fotografiach
- Zamek Książ w Serwisie Turystycznym Dolnego Śląska
- Wirtualne zwiedzanie zamku
- Modernizacja Zamku Książ
- Fuerstenstein w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa 1881.
| ||||||
