Zamek książąt mazowieckich w Czersku

Zamek książąt mazowieckich
nr rej. 1009/116 z 25.01.1958
Zamek od strony wieży bramnej
Państwo	Polska
Miejscowość	Czersk
Styl architektoniczny	gotyk
Inwestor	Janusz I Starszy
Rozpoczęcie budowy	1388
Ukończenie budowy	1410
Ważniejsze przebudowy	XVI wiek
Zniszczono	1656, koniec XVIII w.
Pierwszy właściciel	Janusz I Starszy
Położenie na mapie gminy Góra Kalwaria Zamek książąt mazowieckich
Położenie na mapie Polski Zamek książąt mazowieckich
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Zamek książąt mazowieckich
Położenie na mapie powiatu piaseczyńskiego Zamek książąt mazowieckich
51°57′30″N 21°14′03″E

Zamek książąt mazowieckich w Czersku – zamek gotycki zbudowany na przełomie XIV i XV wieku.

Dziedziniec zamkowy

Historia

W XI wieku w miejscu dzisiejszego zamku istniał drewniano ziemny gród o konstrukcji izbicowej, który został zbudowany w czasach panowania Bolesława Śmiałego lub Władysława Hermana. Gród ten był głównym ośrodkiem administracyjnym księstwa czerskiego. W 1224 roku wymieniono w źródłach kasztelana czerskiego Piotra Pilcha. W 1229 książę Konrad mazowiecki uwięził na terenie grodu księcia Henryka Brodatego. Wypuścił go w tym samym roku po interwencji przybyłej ze Śląska księżnej Jadwigi i zgodzie przez Henryka na zrzeczenie się roszczeń do Małopolski. W 1239 Konrad uwięził w grodzie Bolesława Wstydliwego. Pod koniec XIII wieku zbudowano w grodzie murowaną kaplicę św. Piotra. Z 1350 roku pochodzi wzmianka z dokumentu księcia Kazimierza I Trojdenowicza o obowiązku wsi biskupich do budowy izbic na grodzie czerskim uszkodzonych podczas najazdu Litwinów. W XIV wieku książę mazowiecki Janusz I, rozkazał w miejscu przestarzałego grodu zbudować ceglany zamek, który powstał w latach 1388 - 1410. Była to jedna z najważniejszych rezydencji księcia Janusza I, który zmarł na tym zamku w dniu 8 grudnia 1429 roku.

Gdy tereny te zostały przyłączone do Królestwa Polskiego w 1526 roku, zamek stał się własnością królewską. W tym też okresie nadbudowano cylindryczne wieże. Od 1547 roku zamek podlegał królowej Bonie, która nakazała wymianę drewnianej zabudowy dziedzińca na murowaną. Powstała wtedy tzw. rezydencja Bony czyli pałac o wymiarach 10 x 30 metrów zwany dworem Feliksa Parysa lub Wielkim Domem wzmiankowanym w 1549 roku, a także Dom południowy.

W czasie Potopu szwedzkiego, w 1656 roku, zamek w Czersku doznał bardzo poważnego uszczerbku. Wojska szwedzkie po doznaniu klęski od Stefana Czarnieckiego pod Warką, wycofując się, opanowały zamek i poważnie go zdewastowały.

W latach 1762–1766 starosta czerski marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński podjął próbę remontu zamku (wtedy powstał most przez fosę) w celu umieszczenia w nim sądu grodzkiego i ziemskiego z archiwum. Jednak po III rozbiorze Polski i objęciu Czerska przez Prusaków mury zostały częściowo zburzone. Od tego czasu zamek jest zrujnowany. W latach 1907-1911 Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości sfinansowało pierwsze prace konserwatorskie przeprowadzone przez Kazimierza Skórewicza. W 1915 roku podczas I wojny światowej zamek został uszkodzony podczas walk niemiecko-rosyjskich. W 1927 roku podjęto badania, dzięki którym odkryto fundamenty kościoła św. Piotra. Obecnie zamek udostępniony jest zwiedzającym.

Panorama zamku

Architektura

Zamek zbudowano na planie nieregularnym wyznaczonym przez obwód wałów wcześniej istniejącego w jego miejscu grodu ziemnego. Brama wjazdowa do zamku została zlokalizowana w monumentalnej 22 metrowej wieży gotyckiej zbudowanej na planie czworoboku. W wieży tej mieściła się komnata burgrabiego. Dwie wieże cylindryczne w czasach książąt mazowieckich miały wysokość murów obwodowych. Wieże te po przyłączeniu ziemi czerskiej do Korony w 1526 roku nadbudowano do dzisiejszej wysokości. Wieża południowo-zachodnia o wysokości 24 metrów miała wejście prowadzące z murów, a w jej przyziemiu znajdowała się cela więzienna. Wieża zachodnia była dostępna z dziedzińca.

Do dzisiaj zachowana jest większość murów zamku oraz wszystkie trzy wieże (Brama, Południowa i Zachodnia), z których można podziwiać panoramę okolicy. W obrębie murów znajdują się fundamenty kościoła zamkowego pod wezwaniem św. Piotra. Murowana zabudowa z XVI wieku nie zachowała się.

Zamek w kulturze

W latach 70. ubiegłego wieku w otoczeniu zamku zespół Skaldowie z Łucją Prus nagrał teledysk do piosenki "W żółtych płomieniach liści".

Bibliografia

• Bohdan Guerquin: Zamki w Polsce. Warszawa: Arkady, 1984, s. 132-134. ISBN 83-213-3239-0.
• Leszek Kajzer: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2001, s. 140-143.
• Agnieszka Sypek, Robert Sypek: Zamki i warownie ziemi mazowieckiej. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2002, s. 49-53. ISBN 83-88542-34-6.
• Tadeusz Zagrodzki: Czersk. Zamek i miasto historyczne. Warszawa: TOnZ, 1996, s. 27-46. ISBN 83-902793-8-X.

Linki zewnętrzne

• Zamek w Czersku (czersk.zamki.pl)
• Zamek w Czersku (www.zamkipolskie.com)
• zamek w Czersku na portalu sztuka.net
• Aktualne informacje o cenach biletów i godzinach otwarcia (www.gorakalwaria.net)
• Oficjalna Strona Zamku w Czersku