Zamek oleśnicki
51°12′32″N 17°22′35″E/51,208889 17,376389 nr rej. A/3539/70 z dn. 1949.03.29[1]
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Ukończenie budowy |
XIII wiek |
| Ważniejsze przebudowy |
od 1542-1561 do 1616 |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Oleśnicy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu oleśnickiego  | |
| 51°12′32″N 17°22′35″E/51,208889 17,376389
| |
| Strona internetowa | |
Zamek Książęcy w Oleśnicy (pol. Zamek Książąt Oleśnickich, Zamek w Oleśnicy, niem. Kronprinzliches Schloss, Piastenschloss zu Oels) – zabytkowa[2] renesansowa budowla w Oleśnicy, wzniesiona w miejscu gotyckiej warowni z XIII w. Siedziba książąt oleśnickich do XIX w.
Gród obronny Piastów Oleśnickich wzmiankowany był przed 1238. Pierwszy zapis o zamku pochodzi z 1292. Kolejne rozbudowy i przebudowy uczyniły z niego renesansową rezydencję o nowoczesnej jak na owe czasy fortyfikacji. Najstarszą zachowaną częścią dawnej gotyckiej budowli jest wieża z końca XIII w., przebudowana i ozdobiona elementami sgraffitowymi oraz zwieńczona hełmem w późniejszych latach. Widoczna w górnej kondygnacji galeria z kamienną balustradą świadczy o wcześniejszym, gotyckim etapie budowy zamku. Równolegle z wieżą budowano dolną część obecnego zachodniego skrzydła zamku, gdzie wówczas był dom mieszkalny. Rozbudowa rezydencji rozpoczęła się w latach 1542-1561, a prace wykończeniowe trwały jeszcze w 1616.
Budowę zainicjował prawdopodobnie Konrad I oleśnicki, ale okres świetności zamku przypada na potomków czeskiego króla Jerzego z Podiebradów, którzy objęli w posiadanie księstwo oleśnickie po wygaśnięciu miejscowej linii Piastów. Pierwszym z właścicieli był Henryk I Starszy z Podiebradów, a po jego śmierci jego synowie: Albrecht, Jerzy I i Karol I. Syn ostatniego – Jan z Podiebradów, rozpoczął wielką przebudowę zamku. W pierwszym etapie (od 1542) rozbudował skrzydło zachodnie i wieżę. Zbudował też dla siebie budynek na planie czworokąta, czterokondygnacyjny z dwuspadowym dachem (tzw. zamek przedni lub przedzamcze, również zwany pałacem wdów).
Bratanek Jana – Karol II, nadał zamkowi dzisiejszą bryłę. Zbudował od fundamentów skrzydło wschodnie oraz renesansowe, wsparte na kroksztynach krużganki, które nadają dziedzińcowi reprezentacyjny charakter (lata 1589-1600). Następnie skrzydło południowe (do 1608), które w przeciwieństwie do wschodniego, powstało po wewnętrznej stronie murów dawnego zamku. W prace projektowe zaangażowani byli śląscy architekci Bernard Niuron i Kasper Cuneo, który był prawdopodobnie autorem barbakanu i jego rzeźbionej bramy. W 1616 połączono zamek z kościołem galerią i zakończono budowę klatek schodowych. Cały zespół pałacowy ozdobiono dekoracjami sgraffitowymi oraz renesansowymi portalami i stropami.
Wejście do zamku wiodło przez dobudowany do pałacu (przed 1563) barbakan (przedbramie), do którego prowadził ponad głęboką fosą drewniany most. Portal bramny ozdobiony był tarczami herbowymi trzymanymi przez dwa stojące lwy. Wewnątrz barbakanu, w jego górnej części, znajdował się ganek straży i strzelnice. Również w dolnej części przez kazamaty możliwe było prowadzenie obrony obiektu. Dodatkowym elementem obrony był zespół fortyfikacji bastionowej zbudowany w stylu włoskim. Do fosy otaczającej zamek dochodziły mury obronne miasta.
Po wygaśnięciu linii Podiebradów księstwo oleśnickie przejęli Wirtembergowie i byli właścicielami zamku do 1792, a następnie Welfowie do 1884 (ostatni z Welfów – Wilhelm, nie mieszkał w zamku). Podupadłe budowle stały się pod koniec XIX wieku lennem pruskim. Nowi właściciele – Hohenzollernowie, przeprowadzili gruntowną renowację zamku, który był do 1945 r. letnią rezydencją rodziny.
-
Zamek 1857-83 -
Brama główna, 1891 -
Dziedziniec zamkowy, 1900 -
Zamek w 1900 -
Wilhelm Hohenzollern wraz z żoną, 1923 -
Dziedziniec zamkowy, 1924
_LCCN2014716739.jpg)
_LCCN2014716740.jpg)
Po II wojnie światowej w ocalałych budynkach przetrzymywano węgierskich i włoskich jeńców wojennych. Później miał tam siedzibę oddział radzieckiego Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, a następnie Technikum Budowlane i Centralna Szkoła Instruktorów Zuchowych ZHP. W latach 70. XX w. zamek przeszedł kolejną renowację i umieszczono w nim filię Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu. Na początku lat 90. XX w. zamek opustoszał, a w 1993 rozpoczął w nim działalność Ochotniczy Hufiec Pracy.
Herby[edytuj | edytuj kod]
- nad bramą główną kartusze z herbami (od lewej):
- Elżbiety Piastówny ks. legnicko-brzeskiej pierwszej żony
- Karola II Podiebradowicza ks. ziębicko-oleśnickiego
- Katarzyny Berkovéj z Dubé i Lipy, jego drugiej żony[3][4].
- płycina z popiersia i herbami:
- Jana Podiebradowicza i jego żony
- Krystyny Szydłowieckiej herbu Odrowąż[5].
- herby na dziedzińcu przy wejściu po schodach (od lewej):
- Karola II Podiebradowicza ks. ziębicko-oleśnickiego,
- Elżbiety Piastówny, ks. legnicko-brzeskiej, jego pierwszej żony
- Katarzyny Berkovéj z Dubé i Lipy, drugiej żony
- herby znad bramy Pałacu Wdów (od lewej):
- księstwa ziębicko-oleśnickiego
- roszczeniowy Podiebradów do księstwa żagańsko-głogowskiego[6].
-
Brama główna, pałac i wieża -
Brama główna i Pałac Wdów -
Strona południowa -
Łącznik pałacu z kościołem -
Pałac, brama, budynek gosp., skrzydło zach. -
Park Książąt Oleśnickich (dawna Bażantarnia) -
Brama z herbami -
Herb ks. legnicko-brzeskiego -
Herb księstwa ziębicko-oleśnickiego -
Herb von Berka -
Popiersia Jana i Krystyny -
Herb Odrowąż (pole) -
Herby na dziedzińcu -
Herb ks. żagańskiego
.jpg)
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2013-07-11].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ Brama główna. [dostęp 2023-10-28].
- ↑ Zamek za Podiebradów - wielkich budowniczych. [dostęp 2023-10-28].
- ↑ Herby księcia Jana Podiebrada i jego żony Krystyny z Szydłowieckich. [dostęp 2023-10-28].
- ↑ Herb księstwa ziębicko-oleśnickiego. [dostęp 2023-10-28].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tomasz Jurasz: Zamki i ich tajemnice. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1972.
- Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa, Arkady, 2012, s. 86-88, ISBN 978-83-213-4158-3
- Jacek Bednarek: Zamek książąt oleśnickich. [dostęp 2008-03-11]. (pol.).
- Małgorzata Chorowska, Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2003, ISBN 83-7085-680-2, OCLC 830518130.
- Sondażowe badania archeologiczno-architektoniczne niezbędne do realizacji projektu zagospodarowania terenu podzamcza w Oleśnicy (VI-VII 2005). Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska. Wyk. Edward Drużyłowski, Czesław Lasota, Andrzej Legendziewicz, Marek Nienałtowski, Wrocław 2005
- Oleśnica - zamek i miasto w rysunkach Rysowników Architektury (katalog wystawy), posł. Marek Natusiewicz, Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej