50°03′21″N 23°58′14″E/50,055833 23,970556Zamek w Żółkwi
| ||
.jpg) Zamek Sobieskich | ||
| Państwo |  Ukraina
| |
| Obwód |  lwowski
| |
| Miejscowość | Żółkiew | |
| Typ budynku | zamek, pałac | |
| Styl architektoniczny | renesans, manieryzm, barok | |
| Architekt | Paweł Szczęśliwy | |
| Inwestor | Stanisław Żółkiewski, Jan Sobieski, Michał Radziwiłł | |
| Rozpoczęcie budowy | 1594 | |
| Ukończenie budowy | 1610 | |
| Ważniejsze przebudowy | 1685-94, 1740-53 | |
| Zniszczono | XIX wiek, I wojna światowa | |
| Odbudowano | 1920-39 | |
| Pierwszy właściciel | Stanisław Żółkiewski | |
| Kolejni właściciele | Jan Daniłowicz, Jakub Sobieski, Jan Sobieski, Michał Radziwiłł, Adam Józefowicz-Hlebnicki, Artur Głogowski | |
Położenie na mapie Żółkwi   Zamek w Żółkwi | ||
Położenie na mapie Ukrainy  Zamek w Żółkwi | ||
Położenie na mapie obwodu lwowskiego  Zamek w Żółkwi | ||
| 50°03′21″N 23°58′14″E/50,055833 23,970556
| ||
Zamek w Żółkwi – znajduje się południowo-zachodniej części miasta Żółkiew na zachód od Lwowa. Dawna siedziba hetmana Stanisława Żółkiewskiego i rodu Sobieskich.
Spis treści
Historia[edytuj | edytuj kod]
Zamek zbudowano w latach 1594-1610 z woli hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego najprawdopodobniej według projektu Pawła Szczęśliwego[1][2]. Kamieniarkę opracował Paweł Rzymianin i Ambroży Przychylny[1]. Budowę prowadziła i nadzorowała żona hetmana. Na skutek małżeństwa Zofii Żółkiewskiej, właścicielem zamku stał się Jan Daniłowicz, a potem jego córka, która wyszła za Jakuba Sobieskiego, ojca późniejszego króla Polski Jana III Sobieskiego.
Zamek w stylu palazzo in fortezza[3] został założony na planie kwadratu o boku około 100 metrów, z czterema czworobocznymi wieżami na narożach (zachowały się tylko trzy). Od strony miasta do zamku prowadziła umieszczona symetrycznie czteropiętrowa wieża z bramą zdobioną herbem Lubicz od zewnątrz i tablicą fundacyjną od strony dziedzińca. Wewnątrz murów znajdowały się cztery dwutraktowe budynki połączone gankami bojowymi z wieżami. Głównym pałacem był budynek znajdujący się na wprost bramy. Drzwi i okna miały profilowane obramienia kamienne, a nad nimi widniały łacińskie sentencje. Pod zamkiem mieściły się dwukondygnacyjne sklepione piwnice. Zamek w pierwszej fazie nosił cechy manieryzmu o weneckich, a także niderlandzkich źródłach. Zamek łączył się z fortyfikacjami miasta, a do jego wschodniej i północnej wieży przylegały odcinki miejskich murów obronnych. Za zamkiem w 1606 roku umieszczono zwierzyniec.
Dziedziniec zamkowy 
Wejście główne 
Widok ogólny od strony rynku
.jpg)
Za czasów Sobieskich zamek został przebudowany na wspaniałą rezydencję godną monarchy. M. in. w tym czasie zbudowano przy prawym skrzydle kaplicę. Gdy zamek otrzymał Jan III Sobieski, przebudował go w latach 1685-1694 na rezydencję barokową pod kierunkiem Piotra Bebera, a wnętrza, nową galerię i portyk kolumnowy z dwubiegowymi schodami zaprojektował prawdopodobnie Augustyn Locci. Zbudowano też przybudówki z loggiami, które flankowały elewację ogrodową.
Kolejnej przebudowy dokonał po 1740 roku hetman wielki litewski Michał Radziwiłł zwany Rybeńko. Za jego czasów przebudowano wnętrza w stylu rokoko, rozbudowano krużganki tak, że ciągnęły się na dwu piętrach wzdłuż całego boku naprzeciw wjazdu. W 1753 roku na schodach do portyku na dziedzińcu zamku postawiono sześć rzeźb przedstawiających: Jana Daniłowicza, Hieronima Radziwiłła, Karola Radziwiłła, Jakuba Sobieskiego, Jana III Sobieskiego, Stanisława Żółkiewskiego. Odbudowano spalone wieże, pomarańczarnię i oficynę. Prace prowadził Aleksander von Berg, a potem Antoni Castelli.
W 1772 roku po rozbiorze, zamek przejęli Austriacy, a w 1787 roku[1] zamek kupił na licytacji Adam Józefowicz-Hlebnicki. W połowie XIX wieku ówczesny właściciel Artur Głogowski rozprzedał resztki wyposażenia i rozebrał część zabudowań m. in. kaplicę i sąsiadującą z nią wieżę, krużganki i wielkie schody. W późniejszych latach budynki zamku były jeszcze kilkakrotnie przebudowywane na cele różnych instytucji.
Zamek zewnątrz 
Makieta zamku 
Baszta południowo-wschodnia
.jpg)
Poważne zniszczenia dotknęły zamek w czasie I wojny światowej na skutek spalenia go w 1915 roku przez Rosjan. W okresie II Rzeczypospolitej po częściowej odbudowie w latach 1928-1931 (np. okien i strzelnic) były tu koszary wojskowe, a potem Państwowe Gimnazjum im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego[1][4][5] i więzienie grodzkie (w jednej z baszt)[6]. W 1936 odbudowano 7 komnat zamku[7]. Od końca września 1939 roku zamek zajmowała Armia Czerwona, która urządziła w nim mieszkania i więzienie. W czerwcu 1941 roku, tuż przed wkroczeniem Niemców, NKWD rozstrzelało trzydziestu czterech więźniów (trzydziestu Ukraińców i czterech Polaków)[8]. Ofiary zbrodni upamiętniają znajdujące się na zamku tablice pamiątkowe.
Kolejne prace restauratorskie podjęto w latach 70. XX wieku, a po powstaniu państwa ukraińskiego rozpoczął się kolejny remont zamku prowadzony do dziś. W części zamkowych pomieszczeń znajduje się muzeum.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Stanisław Sławomir Nicieja: Twierdze kresowe Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2006, s. 175-190. ISBN 83-244-0024-9.
- ↑ Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 605-627, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Leszek Kajzer, Z problematyki badań założeń typu palazzo in fortezza, Uniwersytet Łódzki
- ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 157.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego w Żółkwi za rok szkolny 1931/32. Żółkiew: 1932, s. 3.
- ↑ Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu – lipcu 1941 roku. Materiały z sesji naukowej w 55. rocznicę ewakuacji więźniów NKWD w głąb ZSRR, Łódź 10 czerwca 1996 r. Warszawa: GKBZPNP-IPN, 1997, s. 45 i 130. ISBN 83-903356-6-2.
- ↑ Odbudowa zamku królewskiego w Żółkwi. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 189 z 20 sierpnia 1936.
- ↑ Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD... op.cit., s. 130.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tadeusz Polak, Zamki na Kresach, wyd. Pagina, Warszawa 1997, s. 211.
- Stanisław Sławomir Nicieja, Twierdze kresowe Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Iskry, Warszawa, 2006, ss. 175-190, ISBN 83-244-0024-9
