Zamek w Gołuchowie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zamek w Gołuchowie
Symbol zabytku nr rej. kl.IV-73/166/54 z 25 maja 1952
Ilustracja
Zamek w Gołuchowie
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Miejscowość

Gołuchów

Ukończenie budowy

1550–1560

Położenie na mapie gminy Gołuchów
Mapa konturowa gminy Gołuchów, blisko centrum u góry znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Gołuchowie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Gołuchowie”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Gołuchowie”
Położenie na mapie powiatu pleszewskiego
Mapa konturowa powiatu pleszewskiego, na dole po prawej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Gołuchowie”
Ziemia51°51′09,50″N 17°56′00,01″E/51,852639 17,933336
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Dziedziniec
Widok z podzamcza
Oficyna zamku (odrębny budynek)

Zamek w Gołuchowie – pierwotnie wczesnorenesansowa murowana budowla o charakterze obronnym, kilkukondygnacyjna, na planie prostokąta, z basztami w każdym z narożników, która została wzniesiona w latach 1550–1560 dla Rafała Leszczyńskiego (starosty radziejowskiego i wojewody brzeskokujawskiego) w Gołuchowie, gruntownie przebudowana w II połowie XIX w. przez Izabellę z Czartoryskich Działyńską.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Modernizacji zamku, polegającej na dobudowaniu budynku mieszkalnego w pobliżu oryginalnego dworu i połączeniu ich skrzydłami oraz wykonaniu arkadowej loggii w elewacji wejściowej, dokonano na zlecenie Wacława Leszczyńskiego, wojewody kaliskiego i kanclerza wielkiego koronnego (syna Rafała Leszczyńskiego, który odziedziczył zamek w 1592) w latach 1600–1619. Zamek nabrał wówczas charakteru renesansowo-manierystycznej rezydencji magnackiej.

Leszczyńscy w 1695 sprzedali Gołuchów Suszkom. Następnie zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli (Górowscy, Chlebowscy, Swinarscy, Suchorzewscy), popadając stopniowo w ruinę. W 1856 (niektóre źródła podają 1853) Tytus Działyński, w związku z nadchodzącym ślubem swojego syna Jana Kantego z Izabellą z Czartoryskich Działyńską (córką księcia Adama Jerzego Czartoryskiego) zakupił to, co pozostało z Gołuchowa, z przeznaczeniem na przyszłą siedzibę nowożeńców. Małżeństwo było aranżowane i było „białe”.

Zamek w Gołuchowie na litografii Napoleona Ordy (1880)[1]
Widok zamku przed 1912

Ponieważ Jan Działyński finansował i organizował powstanie styczniowe na terenie Wielkopolski, upadek powstania i zaoczny wyrok skazujący wydany na niego przez władze pruskie (uchylony dopiero w 1871) zmusił go do emigracji. Dla zabezpieczenia Gołuchowa przed konfiskatą, Izabella formalnie odkupiła zamek z rąk Działyńskich (de facto zamek stanowił zastaw pożyczek udzielonych Działyńskiemu przez Czartoryskich) i w latach 1875–1885 przeprowadziła gruntowną odbudowę połączoną z remontem. Przebudowa dokonana została częściowo według szkiców Eugène Viollet-le-Duca oraz polskiego architekta Zygmunta Gorgolewskiego. Autorem ostatecznego projektu był Francuz, Maurycy August Ouradou.

Przy przebudowie zrezygnowano z odbudowy najstarszej części zamku, otwierając widok na arkadowy dziedziniec. Wmontowano sprowadzone z Włoch, Francji i Hiszpanii oraz reprodukowane na miejscu marmurowe kominki, obramowania okien i mozaiki. Zamek, nie tracąc nic ze swych oryginalnych, renesansowych cech, nabrał charakteru romantycznego.

W wyposażeniu i urządzeniu wnętrz zamkowych Izabella akcentowała związki Gołuchowa z rodem Leszczyńskich poprzez umieszczanie Wieniawy (herbu Leszczyńskich), często z koroną, w wielu widocznych miejscach, m.in. nad kominkami. Paradoksalnie, król Stanisław Leszczyński nigdy w Gołuchowie nie przebywał.

Zamek jest otoczony 158-hektarowym parkiem-arboretum zaprojektowanym przez Adama Kubaszewskiego, zawierającym wiele okazów rzadkich i egzotycznych drzew (świadectwo dendrologicznych pasji Działyńskich, które w pełni zamanifestowały się w Kórniku). Jednakże najokazalszym drzewem jest rodzimy dla polskiej flory dąb szypułkowy, zwany „Janem”, to drzewo mające wyjątkowy, osobliwy pokrój oraz obwód 540 cm i wysokość 25 m (w 2014)[2]. Również w parku znajduje się mauzoleum-kaplica grobowa (dawna kaplica pw. św. Jana Chrzciciela), w którym spoczywa fundatorka, Elżbieta Izabella z Czartoryskich Działyńska.

W grudniu 2016 zamek został odkupiony od Fundacji Książąt Czartoryskich przez Skarb Państwa za kwotę 20 mln zł[3].

Muzeum zamkowe[edytuj | edytuj kod]

W przebudowanym zamku Izabella umieściła swoją kolekcję dzieł sztuki, przeznaczając go na ogólnodostępne muzeum, sama zaś zamieszkała w pobliskiej oficynie (dawnej gorzelni), tzw. pałacu Czartoryskich.

Po śmierci Izabelli w 1899 majątek, przekształcony w ordynację (wraz z obowiązkiem opieki nad muzeum), odziedziczył jej bratanek, książę Witold Czartoryski (ordynat). Gołuchów pozostawał w rękach rodziny Czartoryskich aż do wybuchu II wojny światowej. W czasie wojny zbiory dzieł sztuki rozproszone, a zamek częściowo zdewastowany.

Od 1951 w zamku mieści się oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu z ekspozycją zabytkowych wnętrz i dzieł sztuki. Galeria ma w swoich zbiorach prace takich artystów jak: Frans Floris (Ostatnia wieczerza) oraz część zbioru starożytnych waz greckich pozyskanych przez Jana Działyńskiego z wykopalisk w Noli, Capui i Neapolu (tzw. wazy gołuchowskie), zaś w oficynie Muzeum Leśnictwa i restauracja.

  • XIX wieczny kasetonowy sufit i XVIII wieczne gobeliny

    XIX wieczny kasetonowy sufit i XVIII wieczne gobeliny

  • Sypialnia z XVII w., meble hiszpańskie

    Sypialnia z XVII w., meble hiszpańskie

  • Frans Floris Ostatnia wieczerza, (II poł. XVI w.)

    Frans Floris Ostatnia wieczerza, (II poł. XVI w.)

Na zamku odbywają się koncerty, wnętrza służą niekiedy jako plan zdjęciowy do realizacji filmów (m.in. serialu Królowa Bona). Na dziedzińcu w 1983 nakręcono kilka scen z filmu Akademia Pana Kleksa[4].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Napoleon Orda, Album widoków historycznych Polski : poswięcony rodakom. Seria 5, Album widoków przedstawiających miejsca historyczne Księstwa Poznańskiego i Prus Zachodnich, W Warszawie: lit. M. Fajansa, 1880.
  2. ↑ Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. s.298-299
  3. ↑ Piotr Bojarski. Minister kupił też zamek Czartoryskich. „Gazeta Wyborcza”, s. 19, 11 stycznia 2017. 
  4. ↑ FilmPolski.pl.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Nikodem Pajzderski, Przewodnik po muzeum w Gołuchowie, Poznań 1913
  • Teresa Jakimowicz, Elżbieta Działyńska, w: Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa-Poznań 1981
  • Róża Kąsinowska, Gołuchów. Rezydencja magnacka w świetle źródeł, Gołuchów: Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, 2006, ISBN 83-922141-1-0, OCLC 831167298.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Gołuchowie&oldid=71478956”