Zamek w Gołuchowie
nr rej. kl.IV-73/166/54 z 25 maja 1952 | |
Zamek w Gołuchowie | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Ukończenie budowy |
1550–1560 |
Położenie na mapie gminy Gołuchów | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego | |
Położenie na mapie powiatu pleszewskiego | |
51°51′09,50″N 17°56′00,01″E/51,852639 17,933336 | |
Strona internetowa |
Zamek w Gołuchowie – zabytkowy[1] zamek w miejscowości Gołuchów.
Pierwotnie wczesnorenesansowa murowana budowla o charakterze obronnym, kilkukondygnacyjna, na planie prostokąta, z basztami w każdym z narożników, która została wzniesiona w latach 1550–1560 dla Rafała Leszczyńskiego herbu Wieniawa (starosty radziejowskiego i wojewody brzeskokujawskiego), gruntownie przebudowana w drugiej połowie XIX w. przez Izabellę z Czartoryskich Działyńską.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Modernizacji zamku, polegającej na dobudowaniu budynku mieszkalnego w pobliżu oryginalnego dworu i połączeniu ich skrzydłami oraz wykonaniu arkadowej loggii w elewacji wejściowej, dokonano na zlecenie Wacława Leszczyńskiego, wojewody kaliskiego i kanclerza wielkiego koronnego (syna Rafała Leszczyńskiego, który odziedziczył zamek w 1592) w latach 1600–1619. Zamek nabrał wówczas charakteru renesansowo-manierystycznej rezydencji magnackiej.
Leszczyńscy w 1695 sprzedali Gołuchów Suszkom. Następnie zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli (Górowscy, Chlebowscy, Swinarscy, Suchorzewscy), popadając stopniowo w ruinę. W 1856 (niektóre źródła podają 1853) Tytus Działyński, w związku z nadchodzącym ślubem swojego syna Jana Kantego z Izabellą z Czartoryskich Działyńską (córką księcia Adama Jerzego Czartoryskiego) zakupił to, co pozostało z Gołuchowa, z przeznaczeniem na przyszłą siedzibę nowożeńców. Małżeństwo było aranżowane i było „białe”.
Ponieważ Jan Działyński finansował i organizował powstanie styczniowe na terenie Wielkopolski, upadek powstania i zaoczny wyrok skazujący wydany na niego przez władze pruskie (uchylony dopiero w 1871) zmusił go do emigracji. Dla zabezpieczenia Gołuchowa przed konfiskatą, Izabella formalnie odkupiła zamek z rąk Działyńskich (de facto zamek stanowił zastaw pożyczek udzielonych Działyńskiemu przez Czartoryskich) i w latach 1875–1885 przeprowadziła gruntowną odbudowę połączoną z remontem. Przebudowa dokonana została częściowo według szkiców Eugène Viollet-le-Duca oraz polskiego architekta Zygmunta Gorgolewskiego. Autorem ostatecznego projektu był Francuz, Maurycy August Ouradou.
Przy przebudowie zrezygnowano z odbudowy najstarszej części zamku, otwierając widok na arkadowy dziedziniec. Wmontowano sprowadzone z Włoch, Francji i Hiszpanii oraz reprodukowane na miejscu marmurowe kominki, obramowania okien i mozaiki. Zamek, nie tracąc nic ze swych oryginalnych, renesansowych cech, nabrał charakteru romantycznego.
W wyposażeniu i urządzeniu wnętrz zamkowych Izabella akcentowała związki Gołuchowa z rodem Leszczyńskich poprzez umieszczanie Wieniawy (herbu Leszczyńskich), często z koroną, w wielu widocznych miejscach, m.in. nad kominkami. Paradoksalnie, król Stanisław Leszczyński nigdy w Gołuchowie nie przebywał.
Zamek jest otoczony 158-hektarowym parkiem-arboretum zaprojektowanym przez Adama Kubaszewskiego, zawierającym wiele okazów rzadkich i egzotycznych drzew (świadectwo dendrologicznych pasji Działyńskich, które w pełni zamanifestowały się w Kórniku). Jednakże najokazalszym drzewem jest rodzimy dla polskiej flory dąb szypułkowy, zwany „Janem”, to drzewo mające wyjątkowy, osobliwy pokrój oraz obwód 540 cm i wysokość 25 m (w 2014)[2]. Również w parku znajduje się mauzoleum-kaplica grobowa (dawna kaplica pw. św. Jana Chrzciciela), w którym spoczywa fundatorka, Elżbieta Izabella z Czartoryskich Działyńska.
W grudniu 2016 zamek został odkupiony od Fundacji Książąt Czartoryskich przez Skarb Państwa za kwotę 20 mln zł[3].
Muzeum zamkowe
[edytuj | edytuj kod]W przebudowanym zamku Izabella umieściła swoją kolekcję dzieł sztuki, przeznaczając go na ogólnodostępne muzeum, sama zaś zamieszkała w pobliskiej oficynie (dawnej gorzelni), tzw. pałacu Czartoryskich.
Po śmierci Izabelli w 1899 majątek, przekształcony w ordynację (wraz z obowiązkiem opieki nad muzeum), odziedziczył jej bratanek, książę Witold Czartoryski (ordynat). Gołuchów pozostawał w rękach rodziny Czartoryskich aż do wybuchu II wojny światowej. W czasie wojny zbiory dzieł sztuki rozproszone, a zamek częściowo zdewastowany.
Od 1951 w zamku mieści się oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu z ekspozycją zabytkowych wnętrz i dzieł sztuki. Galeria ma w swoich zbiorach prace takich artystów jak: Frans Floris (Ostatnia wieczerza) oraz część zbioru starożytnych waz greckich pozyskanych przez Jana Działyńskiego z wykopalisk w Noli, Capui i Neapolu (tzw. wazy gołuchowskie), zaś w oficynie Muzeum Leśnictwa i restauracja.
-
Herb Wieniawa
-
Zamek przed 1912
-
Dziedziniec
-
Widok z podzamcza
-
Oficyna zamku obok
-
Kasetonowy sufit XIX w. i gobeliny XVIII w
-
Sypialnia z XVII w., meble hiszpańskie
-
Floris Ostatnia wieczerza druga poł. XVI w.
Na zamku odbywają się koncerty, wnętrza służą niekiedy jako plan zdjęciowy do realizacji filmów (m.in. serialu Królowa Bona). Na dziedzińcu nakręcono kilka scen z filmów Akademia Pana Kleksa z 1983 roku[5] oraz kolejnej jego wersji z 2023 roku[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 .
- ↑ Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. s.298-299
- ↑ Piotr Bojarski. Minister kupił też zamek Czartoryskich. „Gazeta Wyborcza”, s. 19, 11 stycznia 2017.
- ↑ Napoleon Orda , Album widoków historycznych Polski : poswięcony rodakom. Seria 5, Album widoków przedstawiających miejsca historyczne Księstwa Poznańskiego i Prus Zachodnich, W Warszawie: lit. M. Fajansa, 1880 .
- ↑ FilmPolski.pl [online] .
- ↑ Zamek w Gołuchowie w zaczarowanym świecie Pana Kleksa [online], radiopoznan.fm [dostęp 2023-12-11] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Nikodem Pajzderski, Przewodnik po muzeum w Gołuchowie, Poznań 1913
- Teresa Jakimowicz, Elżbieta Działyńska, w: Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa-Poznań 1981
- Róża Kąsinowska , Gołuchów. Rezydencja magnacka w świetle źródeł, Gołuchów: Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, 2006, ISBN 83-922141-1-0, OCLC 831167298 .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Muzeum Narodowe w Poznaniu - oddział w Gołuchowie. mnp.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-06)].
- Zamek w Gołuchowie na stronie Urzędu Gminy Gołuchów
- Zamek w Gołuchowie okiem kamery
- Gołuchów. Cz. I. Zamek i jego wnętrza. Film z komentarzem
- Gołuchów. Cz.II. Park i oficyny. Film z komentarzem
- Nikodem Pajzderski: Przewodnik po Muzeum w Gołuchowie (1913) w bibliotece Polona
- Gołuchów (województwo wielkopolskie)
- Zamki w województwie wielkopolskim
- Zamki Wielkopolski
- Muzea w województwie wielkopolskim
- Muzeum Narodowe w Poznaniu
- Muzea zamkowe w Polsce
- Zamki i pałace Czartoryskich herbu Pogoń Litewska
- Zamki i pałace Działyńskich herbu Ogończyk
- Zamki i pałace Leszczyńskich herbu Wieniawa