Zbigniew Brochwicz-Lewiński
![]() | |
![]() | |
Data i miejsce urodzenia |
16 grudnia 1877 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
19 grudnia 1951 |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1895–1940 |
Siły zbrojne | |
Formacja | |
Jednostki |
9 Pułk Ułanów Małopolskich |
Stanowiska |
zastępca dowódcy pułku |
Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
Odznaczenia | |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
Zbigniew Wincenty Brochwicz-Lewiński, ps. Brochwicz, Dziadzio (ur. 16 grudnia 1877 w Kielcach, zm. 19 grudnia 1951 w Glasgow) – polski architekt, malarz, pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej i Polskich Sił Zbrojnych, kawaler Orderu Virtuti Militari.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w rodzinie chirurga Marcelego Lewińskiego i jego żony Aleksandry z Szymkiewiczów, rodzina była wyznania ewangelicko-reformowanego. Uczył się w gimnazjum w Kielcach, skąd został relegowany za udział w organizacjach patriotycznych. Naukę kontynuował w Warszawie; po uzyskaniu dyplomu uczył się w Szkole Sztabu Generalnego. Od 1 grudnia 1895 przez rok służył w petersburskim Lejb-Gwardyjskim Izmajłowskim Pułku jako ochotnik. W 1896 roku rozpoczął studia architektoniczne na Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, dyplom architekta obronił w 1903 roku. Rok później, w związku z wybuchem wojny rosyjsko-japońskiej, została ogłoszona powszechna mobilizacja; Zbigniew Brochwicz-Lewiński, nie chcąc być wcielony do armii rosyjskiej, wyjechał do Lwowa i tam zamieszkał. Oprócz ojczystego znał trzy języki (niemiecki, francuski i rosyjski) oraz był wykształcony, co umożliwiło mu założenie własnego przedsiębiorstwa budowlanego. W krótkim czasie został jednym z najlepszych lwowskich architektów.
Legiony Polskie[edytuj | edytuj kod]
W 1912 roku został członkiem Drużyn Sokolich (Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”), dwa lata później wstąpił do Związku Strzeleckiego. 8 czerwca 1914 został zaszeregowany do 1 pułku ułanów, początkowo był zastępcą dowódcy plutonu, następnie dowódcą plutonu, oficerem gospodarczy pułku, oficerem IV szwadronu, adiutantem pułku i dowódcą tego szwadronu. Był komisarzem Polskiej Organizacji Narodowej w 1914 roku[1]. W czasie służby w 1 puł 1 marca 1915 awansował na chorążego, a 18 lipca tego samego roku został podporucznikiem. W 1 pułku służył w nim do końca jego istnienia, tj. do 15 lutego 1918. Po kryzysie przysięgowym był przewodniczącym komisji likwidacyjnej 1 puł, a następnie był internowany w Beniaminowie[2].
I wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
Po uwolnieniu znalazł zatrudnienie jako asystent na Politechnice Warszawskiej, od 2 listopada 1918 będąc porucznikiem Wojska Polskiego został dowódcą powiatu zamojskiego; od 10 listopada był oficerem do poleceń przy dowództwie Okręgu Zamojskiego. Od 13 stycznia 1919 został tymczasowo zastępcą rotmistrza Feliksa Jaworskiego; 9 marca 1919 otrzymał przydział do 1 pułku szwoleżerów i został dowódcą południowego odcinka grupy operacyjnej gen. Bronisława Babiańskiego. 1 grudnia 1919 otrzymał awans na rotmistrza, z dniem 18 maja 1920 został przeniesiony do sztabu Dywizji Jazdy pod dowództwem gen. Jana Romera, a następnie przydzielony do grupy gen. Jana Sawickiego. Od 24 lipca 1920 pełnił funkcję zastępcy dowódcy 9 pułk Ułanów Małopolskich, w szeregach której walczył z 1 Armią Konną dowodzoną przez gen. Siemiona Budionnego. W uznaniu waleczności otrzymał awans do stopnia majora, a 15 sierpnia 1920 został dowódcą 12 pułku Ułanów Podolskich. Cztery dni później, uczestnicząc w bitwie pod Żółtańcami, został ciężko ranny w brzuch i pierś; po przetransportowaniu do Lwowa był operowany[2].
Dwudziestolecie międzywojenne[edytuj | edytuj kod]
Do służby powrócił 11 listopada 1920, został skierowany do Szkoły Sztabu Generalnego w charakterze słuchacza. Z początkiem 1921 Zbigniew Brochwicz-Lewiński został skierowany na kurs do Wyższej Szkoły Wojennej, którą ukończył jako oficer Sztabu Generalnego i został skierowany do Inspektoratu Jazdy przy Inspektoracie Armii Nr 2 w Warszawie. 9 maja 1922 awansował do stopnia podpułkownika, a 20 sierpnia tego roku został dowódcą 19 pułku Ułanów Wołyńskich (uroczyste zaprzysiężenie miało miejsce 30 października 1922). 16 marca 1927 został mianowany pułkownikiem ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 8. lokatą w korpusie oficerów kawalerii[3]. W październiku 1927 został mianowany zastępcą szefa Departamentu Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie z zachowaniem stanowiska szefa wydziału ogólnego[4]. 29 listopada 1927 został wyznaczony na stanowisko pełniącego obowiązki szefa Departamentu Kawalerii MSWojsk[5]. 3 października 1931 został zwolniony ze stanowiska szefa departamentu i przydzielony do Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych na stanowisko oficera do zleceń Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych z zachowaniem dotychczasowego dodatku służbowego[6]. Do września 1939 był oficerem sztabowym do prac przy Generalnym Inspektorze Sił Zbrojnych. Od września 1938 roku z ramienia GISZ zajmował się Przysposobieniem Wojskowym Konnym, jako bazą mobilizacyjną szwadronów kawalerii dywizyjnej. Publikował w czasopismach wojskowych, pisał felietony wspomnieniowe i związane z taktyką militarną[2].
II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku przebywał w Naczelnym Dowództwie Wojska Polskiego. Po ewakuacji do Rumunii był internowany w Craiovej. Zbiegł do Francji, gdzie został mianowany komendantem Centrum Wyszkolenia Oficerów w Ancenis. Po zajęciu Francji przez wojska hitlerowskie przedostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie działał jako Opiekun Rodzin Wojskowych w Glasgow.
Na emigracji[edytuj | edytuj kod]
Po 1945 zamieszkał w Szkocji i poświęcił się malarstwu, jego prace były wielokrotnie wystawiane m.in. w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zmarł 19 grudnia 1951 w Glasgow.
Wybrane projekty architektoniczne[edytuj | edytuj kod]
- Kamienica własna przy Hwardyjśkiej 8 (Kadecka, pod 1938 Polskiej Organizacji Wojskowej) /1906–1907/;
- Kamienica Emila Weckslera przy ulicy Tarasa Szewczenki 27 (Akademicka) mieszczący w latach 1909–1939 kawiarnię „Szkocką” /1908–1909/;
- Kamienica Bronisława Dembickiego przy ulicy Kalecza Hora 11 (Kalecza Góra) /1909–1910/;
- kamienica przy ulicy Petra Doroszenki 77 (Sykstuska, od 1938 – Obrońców Lwowa), projekt wspólny z Józefem Piątkowskim) /1910–1911/;
- budynek lwowskiej dyrekcji kolei przy ulicy Nikołaja Gogola 1 róg Czynu Listopadowego (narożnik Zygmuntowskiej i Adama Mickiewicza).
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 3886 (1921)[7]
- Krzyż Niepodległości (12 maja 1931)[8]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)[9][10]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie[10], po raz 1 i 2 w 1922)[11]
- Złoty Krzyż Zasługi (17 marca 1930)[12]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[10]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[10]
- Odznaka za Rany i Kontuzje[13]
- Odznaka „Za wierną służbę”
- Odznaka Pamiątkowa GISZ (12 maja 1936)
- Odznaki pułkowe 9, 12 i 19 pułku ułanów
- Krzyż Komandorski Orderu św. Aleksandra (Bułgaria, 11 listopada 1932)[14]
- Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)[10]
- Order Korony Rumunii (Rumunia)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jerzy Pająk, Z dziejów Polskiej Organizacji Narodowej (wrzesień-grudzień 1914), [w:] Kieleckie Studia Historyczne, t. 14, 1996, s. 106.
- ↑ a b c 19 Pułk Ułanów, Biogram Zbigniewa Brochwicz-Lewińskiego.
- ↑ Dziennik Personalny MSWojsk. ↓, Nr 10 z 19 marca 1927 roku, s. 91.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 294.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 28 z 23 grudnia 1927 roku, s. 363.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 23 października 1931 roku, s. 320, 330.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 26 stycznia 1922 roku, s. 5.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 111, poz. 163 „za pracę w dziele odzyskania Niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 631 „za zasługi na polu organizacji, administracji i wyszkolenia wojska”
- ↑ a b c d e Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 423.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 8 czerwca 1922 roku, s. 384.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 98, poz. 143 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”.
- ↑ Na podstawie fotografii [1].
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 11 listopada 1932 roku, s. 388.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- S. Łoza: Architekci i budowniczowie w Polsce. Warszawa: Budownictwo i Architektura, 1954, s. 174.
- Wacława Milewska, Maria Zientara: Sztuka Legionów Polskich i jej twórcy, 1914–1918. Arkady, 1999. ISBN 83-7188-350-1.
- W. Cygan: Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917. W: Słownik biograficzny tom 1, A-F. Warszawa: Barwa i Broń, 2005, s. 121–122.
- Zbigniew Lewiński-Brochwicz. W: J. Pająk: Świętokrzyski Słownik Biograficzny pod red. Jerzego Szczepańskiego t. 2 1795–1918. Kielce: 2009, s. 286.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Absolwenci i studenci Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu
- Architekci związani ze Lwowem
- Członkowie Polowych Drużyn Sokolich
- Członkowie Towarzystwa „Sokół”
- Członkowie Związku Strzeleckiego (1910–1914)
- Dowódcy 12 Pułku Ułanów Podolskich
- Dowódcy 19 Pułku Ułanów Wołyńskich
- Internowani w Beniaminowie
- Komisarze Polskiej Organizacji Narodowej
- Ludzie urodzeni w Kielcach
- Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego (1939)
- Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Niepodległości
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Walecznych (czterokrotnie)
- Odznaczeni Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
- Odznaczeni Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921
- Odznaczeni Odznaką Pamiątkową Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych
- Odznaczeni Odznaką za Rany i Kontuzje
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Oficerowie 9 Pułku Ułanów Małopolskich
- Oficerowie dyplomowani II Rzeczypospolitej
- Oficerowie kawalerii Legionów Polskich 1914–1918
- Polacy – Kawalerowie Legii Honorowej
- Polacy odznaczeni Orderem Korony Rumunii
- Polacy odznaczeni Orderem Świętego Aleksandra
- Polscy architekci
- Pułkownicy kawalerii II Rzeczypospolitej
- Pułkownicy kawalerii Polskich Sił Zbrojnych
- Uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej (strona polska)
- Uczestnicy wojny polsko-ukraińskiej (strona polska)
- Urodzeni w 1877
- Zmarli w 1951
- Żołnierze Wojska Polskiego internowani w Rumunii w czasie II wojny światowej
- Żołnierze Wojska Polskiego na emigracji w Wielkiej Brytanii po II wojnie światowej