Zbigniew Brochwicz-Lewiński

Zbigniew Brochwicz-Lewiński Brochwicz, Dziadzio
pułkownik dyplomowany kawalerii
Data i miejsce urodzenia	16 grudnia 1877 Kielce
Data i miejsce śmierci	19 grudnia 1951 Glasgow
Przebieg służby
Lata służby	1895–1940
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego cesarska i królewska Armia Wojsko Polskie (II RP)
Jednostki	9 Pułk Ułanów Małopolskich 12 Pułk Ułanów Podolskich 19 Pułk Ułanów Wołyńskich Ministerstwo Spraw Wojskowych Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych
Stanowiska	zastępca dowódcy pułku dowódca pułku kawalerii szef departamentu oficer do zleceń
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka I wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Budynek lwowskiej dyrekcji kolei przy ulicy Zygmuntowskiej 1 (Nikołaja Gogola)

Kamienica przy ulicy Kadeckiej 8 (Hwardyjśka), Lwów

Kamienica przy ulicy Syskstuskiej 77 (Petra Doroszenki), Lwów

Kamienica przy ulicy Akademickiej 27, mieszczącą w latach 1909-1939 słynną kawiarnię "Szkocką"

Zbigniew Wincenty Brochwicz-Lewiński, ps. Brochwicz, Dziadzio (ur. 16 grudnia 1877 w Kielcach, zm. 19 grudnia 1951 w Glasgow) – polski architekt, malarz, pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się w rodzinie chirurga Marcelego Lewińskiego i jego żony Aleksandry z Szymkiewiczów, rodzina była wyznania ewangelicko-reformowanego. Uczył się w gimnazjum w Kielcach, skąd został relegowany za udział w organizacjach patriotycznych. Naukę kontynuował w Warszawie; po uzyskaniu dyplomu uczył się w Szkole Sztabu Generalnego. Od 1 grudnia 1895 r. przez rok służył w petersburskim Lejb-Gwardyjskim Izmajłowskim Pułku jako ochotnik. W 1896 roku rozpoczął studia architektoniczne na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, dyplom architekta obronił w 1903 roku. Rok później, w związku z wybuchem wojny rosyjsko-japońskiej, została ogłoszona powszechna mobilizacja; Zbigniew Brochwicz-Lewiński, nie chcąc być wcielony do armii rosyjskiej, wyjechał do Lwowa i tam zamieszkał. Oprócz ojczystego znał trzy języki (niemiecki, francuski i rosyjski) oraz był wykształcony, co umożliwiło mu założenie własnego przedsiębiorstwa budowlanego. W krótkim czasie został jednym z najlepszych lwowskich architektów.

Legiony Polskie

W 1912 roku został członkiem Drużyn Sokolich (Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”), dwa lata później wstąpił do Związku Strzeleckiego. 8 czerwca 1914 r. został zaszeregowany do 1 Pułku Ułanów, początkowo był zastępcą dowódcy plutonu, następnie dowódcą plutonu, oficerem gospodarczy pułku, oficerem 4 szwadronu, adiutantem pułku i dowódcą tego szwadronu. Był komisarzem Polskiej Organizacji Narodowej w 1914 roku. W czasie służby w 1 Pułku Ułanów 1 marca 1915 r. awansował na chorążego, a 18 lipca tego samego roku został podporucznikiem. W 1 Pułku służył w nim do końca jego istnienia, tj. do 15 lutego 1918 roku. Po kryzysie przysięgowym był przewodniczącym komisji likwidacyjnej 1 Pułku Ułanów, a następnie był internowany w Beniaminowie.

I wojna światowa

Po uwolnieniu znalazł zatrudnienie jako asystent na Politechnice Warszawskiej, od 2 listopada 1918 r. będąc porucznikiem Wojska Polskiego został dowódcą powiatu zamojskiego; od 10 listopada był oficerem do poleceń przy dowództwie Okręgu Zamojskiego. Od 13 stycznia 1919 r. został tymczasowo zastępcą rotmistrza Feliksa Jaworskiego; 9 marca 1919 r. otrzymał przydział do 1 Pułku Szwoleżerów i został dowódcą południowego odcinka grupy operacyjnej gen. Bronisława Babiańskiego. 1 grudnia 1919 otrzymał awans na rotmistrza, z dniem 18 maja 1920 został przeniesiony do Sztabu Dywizji Jazdy pod dowództwem gen. Jana Romera, a następnie przydzielony do grupy gen. Jana Sawickiego. Od 24 lipca 1920 roku pełnił funkcję zastępcy dowódcy 9 Pułk Ułanów Małopolskich, w szeregach której walczył z 1 Armią Konną dowodzoną przez gen. Siemiona Budionnego. W uznaniu waleczności otrzymał awans do stopnia majora, a 15 sierpnia 1920 r. został dowódcą 12 Pułku Ułanów Podolskich. Cztery dni później, uczestnicząc w Bitwie pod Żółtańcami, został ciężko ranny w brzuch i pierś; po przetransportowaniu do Lwowa był operowany.

Dwudziestolecie międzywojenne

Do służby powrócił 11 listopada 1920 roku, został skierowany do Szkoły Sztabu Generalnego w charakterze słuchacza. Z początkiem 1921 Zbigniew Brochwicz-Lewiński został skierowany na kurs do Wyższej Szkoły Wojennej, którą ukończył jako oficer Sztabu Generalnego i został skierowany do Inspektoratu Jazdy przy Inspektoracie Armii Nr 2 w Warszawie. 9 maja 1922 roku awansował na podpułkownika, a 20 sierpnia tego roku został dowódcą 19 Pułku Ułanów Wołyńskich (uroczyste zaprzysiężenie miało miejsce 30 października 1922). 16 marca 1927 roku został mianowany pułkownikiem ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 roku i 8. lokatą w korpusie oficerów kawalerii. 6 października 1927 roku otrzymał przeniesienie na stanowisko szefa Departamentu Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych. 3 października 1931 roku został zwolniony ze stanowiska szefa departamentu i przydzielony do Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych na stanowisko oficera do zleceń Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych z zachowaniem dotychczasowego dodatku służbowego. Do września 1939 roku był oficerem sztabowym do prac przy Generalnym Inspektorze Sił Zbrojnych. Od września 1938 roku z ramienia GISZ zajmował się Przysposobieniem Wojskowym Konnym, jako bazą mobilizacyjną szwadronów kawalerii dywizyjnej. Publikował w czasopismach wojskowych, pisał felietony wspomnieniowe i związane z taktyką militarną.

II wojna światowa

W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku przebywał w Naczelnym Dowództwie Wojska Polskiego. Po ewakuacji do Rumunii był internowany w Craiovej. Zbiegł do Francji, gdzie został mianowany komendantem Centrum Wyszkolenia Oficerów w Ancenis. Po zajęciu Francji przez wojska hitlerowskie przedostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie działał jako Opiekun Rodzin Wojskowych w Glasgow.

Na emigracji

Po 1945 r. zamieszkał w Szkocji i poświęcił się malarstwu, jego prace były wielokrotnie wystawiane m.in. w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zmarł 19 grudnia 1951 roku w Glasgow.

Wybrane projekty architektoniczne

• Kamienica własna przy Hwardyjśkiej 8 (Kadecka, pod 1938 Polskiej Organizacji Wojskowej) /1906-1907/;
• Kamienica Emila Weckslera przy ulicy Tarasa Szewczenki 27 (Akademicka) mieszczący w latach 1909–1939 kawiarnię „Szkocką” /1908-1909/;
• Kamienica Bronisława Dembickiego przy ulicy Kalecza Hora 11 (Kalecza Góra) /1909-1910/;
• kamienica przy ulicy Petra Doroszenki 77 (Sykstuska, od 1938 – Obrońców Lwowa), projekt wspólny z Józefem Piątkowskim) /1910-1911/;
• budynek lwowskiej dyrekcji kolei przy ulicy Nikołaja Gogola 1 róg Czynu Listopadowego (narożnik Zygmuntowskiej i Adama Mickiewicza).

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1921)
• Krzyż Niepodległości (1931)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie (po raz 1 i 2 w 1922)
• Złoty Krzyż Zasługi (1930)
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Odznaki pułkowe 9, 12 i 19 Pułku Ułanów
• Odznaka 1 Brygady „Za wierną służbę”
• Odznaka Pamiątkowa GISZ (12 maja 1936)
• Komandor Orderu św. Aleksandra (1932, Bułgaria)
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Order Korony (Rumunia)

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• W. Cygan: Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917. W: Słownik biograficzny tom 1, A-F. Warszawa: Barwa i Broń, 2005, s. 121–122.
• S. Łoza: Architekci i budowniczowie w Polsce. Warszawa: Budownictwo i Architektura, 1954, s. 174.
• Zbigniew Lewiński-Brochwicz. W: J. Pająk: Świętokrzyski Słownik Biograficzny pod red. Jerzego Szczepańskiego t. 2 1795–1918. Kielce: 2009, s. 286.
• Wacława Milewska, Maria Zientara: Sztuka Legionów Polskich i jej twórcy, 1914–1918. Arkady, 1999. ISBN 8371883501.

Linki zewnętrzne

• Grażyna i Przemysław Witekowie „Artyści w strzeleckim zbrojnym ruchu niepodległościowym I wojny światowej”, Oleandry nr. 16 (maj 2005)
• Володимир Тимофiєнко "Зодчі України кінця XVIII – початку XX століть. Біографічний довідник" /j.ukr./