Zbrodnia w Białochowie
53°32′33″N 18°51′53″E/53,542500 18,864722 Pomnik upamiętniający ofiary zbrodni w Białochowie | |
| Państwo |
Polska pod okupacją III Rzeszy |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data |
jesień 1939 |
| Liczba zabitych |
200 osób |
| Typ ataku |
egzekucja przez rozstrzelanie |
| Sprawca | |
Położenie na mapie Polski w 1939 r.  | |
| 53°32′33″N 18°51′53″E/53,542500 18,864722
| |
Zbrodnia w Białochowie – masowe egzekucje mieszkańców Białochowa i sąsiednich wsi przeprowadzane przez okupantów niemieckich jesienią 1939. Na tzw. bagnach białochowskich członkowie paramilitarnego Selbstschutzu zamordowali wówczas ok. 200 mieszkańców powiatu grudziądzkiego.
Egzekucje na bagnach białochowskich
[edytuj | edytuj kod]Tereny powiatu grudziądzkiego zostały opanowane przez oddziały Wehrmachtu już w pierwszych dniach września 1939[1]. Błyskawicznie zaczęły tam powstawać pierwsze struktury Selbstschutzu – paramilitarnej formacji złożonej z przedstawicieli niemieckiej mniejszości narodowej zamieszkującej terytorium przedwojennej Polski. Jednym z lokalnych przywódców Selbstschutzu był Kurt von Falkenhayn – właściciel majątku ziemskiego w Białochowie[2]. Pełnił on funkcję dowódcy tzw. I rejonu Selbstschutzu w powiecie grudziądzkim[3].
Selbstschutz rychło rozpoczął masowe aresztowania Polaków. Był to element szerszej akcji eksterminacyjnej, wymierzonej w pierwszym rzędzie w polską inteligencję, którą narodowi socjaliści obarczali winą za politykę polonizacyjną prowadzoną na Pomorzu Gdańskim w okresie międzywojennym oraz traktowali jako główną przeszkodę na drodze do szybkiego i całkowitego zniemczenia regionu[a]. W ramach tzw. Intelligenzaktion (pol. akcja „Inteligencja”) Niemcy zamordowali jesienią 1939 blisko 30 000 – 40 000 mieszkańców Pomorza.
W okolicach Białochowa ofiarą aresztowań padali przede wszystkim polscy rolnicy i robotnicy. Miejscowi Niemcy mogli przy okazji uregulować wiele zadawnionych sąsiedzkich sporów i porachunków, jak też korzystali z okazji do zagrabienia mienia mordowanych Polaków. Przykład w tym względzie dał sam Falkenhayn, który rozkazał aresztować i zamordować polskich pracowników swojego majątku. Ich „winą” było dochodzenie przed wojną na drodze sądowej praw do otrzymania dożywotniego deputatu (jako wynagrodzenia za wieloletnią służbę)[4].
Masowe egzekucje były przeprowadzane przez Niemców na tzw. bagnach białochowskich – tj. pokrytym liściastym drzewostanem bagnie po wyschłym jeziorze[5][6]. W październiku i listopadzie 1939 roku Selbstschutz rozstrzelał tam około 200 osób[b], w większości rolników z Białochowa, Nowej Wsi, Rogóźna, Dusocina, Lisich Kątów, Dąbrówki Królewskiej, Mokrego, Leśniewa i Owczarek. W gronie zamordowanych znaleźli się m.in. ks. Franciszek Kędzierski (wikariusz z parafii Mokre), kapitan Marian Bardoński (oficer Wojska Polskiego), 15-letni Stanisław Kamiński z Leśniewa oraz Helena Biedzińska i Pelagia Bieniak[7][8]. Znana jest także tożsamość dwudziestu rolników, dziewięciu robotników, trzech rzemieślników oraz kilku przedstawicieli inteligencji z terenów gminy Rogoźno, których rozstrzelano na bagnach białochowskich[9].
Część zwłok została wywieziona przez Niemców w nieznanym kierunku[6].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Po wojnie na bagnach białochowskich postawiono kamień z tablicą pamiątkową. W pobliżu miejsca straceń, na skrzyżowaniu dróg Grudziądz-Kwidzyn oraz Mokre-Białochowo, wybudowany został natomiast pomnik upamiętniający ofiary zbrodni[6]. Część odnalezionych zwłok została ekshumowana i pogrzebana w pobliskiej wsi Mokre. Na ich mogile postawiono pamiątkowy nagrobek z nazwiskami ofiar[10][11].
Po wojnie przed polskim sądem stanął jeden z członków miejscowego Selbstschutzu – Alfred Zilz[2]. Kurt von Falkenhayn uciekł do Niemiec w styczniu 1945, unikając w ten sposób odpowiedzialności za zbrodnie na Polakach popełnione w 1939 roku[12].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Niemieckie represje wobec ludności Grudziądza (1939)
- Niemieckie represje wobec ludności Łasina (1939)
- Niemieckie represje wobec ludności Radzynia Chełmińskiego (1939)
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Do grona inteligencji Niemcy nie zaliczali wyłącznie osób należących z powodu wykształcenia do określonej warstwy społecznej, lecz wszystkich tych, wokół których z racji ich aktywności i postawy mógł się rozwijać ruch oporu – a więc ludzi, których cechowała aktywność, umiejętności kierownicze lub autorytet w polskim społeczeństwie. Nazistowscy decydenci używali w stosunku do tej szerokiej grupy określenia „polska warstwa przywódcza” (niem. Führungsschicht).
- ↑ W ankiecie przeprowadzonej przez sąd grodzki w 1945 roku była mowa o 143 zamordowanych. Większość źródeł wspomina jednak o 200 ofiarach.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska. Historia i Teraźniejszość. T. 12: Dekanat Łasiński. Toruń: Wydawnictwo Diecezjalne w Toruniu, 1997, s. 16. ISBN 83-86471-03-4.
- ↑ a b Barbara Bojarska: Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939). Poznań: Instytut Zachodni, 1972, s. 79.
- ↑ Stanisław Kardasz (red.): op.cit. s. 26.
- ↑ Barbara Bojarska: op.cit. s. 55–56.
- ↑ Józef Błachnio (red.): Przewodnik po Grudziądzu i okolicy. Grudziądz: Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki dla Powiatu Grudziądzkiego i Miasta Grudziądza, 1968, s. 80.
- ↑ a b c Zygmunt Drwęcki: Miejsca walk i męczeństwa w województwie bydgoskim 1939-1945. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, 1969, s. 94.
- ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 172. ISBN 978-83-7629-063-8.
- ↑ Stanisław Kardasz (red.): op.cit. s. 54.
- ↑ Barbara Bojarska: op.cit. s. 118.
- ↑ Stanisław Poręba (red.): Grudziądz i okolice. Przewodnik. Grudziądz: Grudziądzkie Towarzystwo Kultury&Biblioteka Miejska w Grudziądzu, 1990, s. 77.
- ↑ Białochowo – mogiła zbiorowa ofiar terroru hitlerowskiego z okresu II wojny światowej. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. [dostęp 2012-02-29].
- ↑ Adam Stenzel. Trzy Pałace. „Kalendarz Grudziądzki 2010”, s. 84, 2009. Grudziądz. ISSN 1427-700X.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Józef Błachnio (red.): Przewodnik po Grudziądzu i okolicy. Grudziądz: Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki dla Powiatu Grudziądzkiego i Miasta Grudziądza, 1968.
- Barbara Bojarska: Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939). Poznań: Instytut Zachodni, 1972.
- Zygmunt Drwęcki: Miejsca walk i męczeństwa w województwie bydgoskim 1939-1945. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, 1969.
- Stanisław Kardasz (red.): Diecezja Toruńska. Historia i Teraźniejszość. T. 12: Dekanat Łasiński. Toruń: Wydawnictwo Diecezjalne w Toruniu, 1997. ISBN 83-86471-03-4.
- Stanisław Poręba (red.): Grudziądz i okolice. Przewodnik. Grudziądz: Grudziądzkie Towarzystwo Kultury&Biblioteka Miejska w Grudziądzu, 1990.
- Adam Stenzel. Trzy Pałace. „Kalendarz Grudziądzki 2010”, 2009. Grudziądz. ISSN 1427-700X.
- Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009. ISBN 978-83-7629-063-8.