Zdzisław Chrząstowski

Zdzisław Chrząstowski

podpułkownik dyplomowany kawalerii
Data i miejsce urodzenia	29 listopada 1891 Teodorów
Data i miejsce śmierci	6 września 1939 Łódź
Przebieg służby
Lata służby	przed 1918–1939
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Jednostki	Dowództwo Armii „Łódź”
Stanowiska	oficer sztabowy do zleceń
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa Wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Zdzisław Chrząstowski (ur. 29 listopada 1891 w Teodorowie, zm. 6 września 1939 w Łodzi) – podpułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Życiorys

Urodził się 29 listopada 1891 w rodzinnym majątku Teodorów, w gminie Botoki ówczesnego powiatu rosieńskiego guberni kowieńskiej, jako syn Wilhelma i Stanisławy z Monkiewiczów.

W czasie I wojny światowej pełnił służbę w 1 pułku ułanów, z którym szarżował pod Krechowcami, a następnie w I Korpusie Polskim w Rosji. W maju 1918, po kapitulacji korpusu, przedostał się do Murmańska i Archangielska skąd ewakuowany został do Francji. Do Polski powrócił w maju 1919 z Armią Hallera i wziął udział w wojnie polsko-ukraińskiej, a później wojnie z bolszewikami.

17 kwietnia 1919 we Francji objął obowiązki dowódcy II plutonu w 4 szwadronie II grupy szwadronów 1 pułku szwoleżerów. Po powrocie do kraju i zakończeniu walk z Ukraińcami, do stycznia 1920 pełnił służbę graniczą na Śląsku. Stacjonował wówczas w Dąbrowie Górniczej. Od stycznia do maja 1920 uczestniczył w zajęciu Pomorza. W maju skierowany został na front północno-wschodni do Nowych Święcian. Dowodził 4 szwadronem, który przydzielony został do 11 Dywizji Piechoty, w charakterze kawalerii dywizyjnej. W czerwcu objął dowództwo II dywizjonu 4 pułku strzelców konnych. W następnym miesiącu, osłaniał odwrót 11 DP, działając dywizjonem jako strażą tylną. W sierpniu 1920 na czele dywizjonu wziął udział w bitwie warszawskiej. W dniach 6–8 września 1920 w rejonie Małoryty, razem z grupą majora Liwacza, prowadził skuteczne działania przeciwko dwóm sowieckim pociągom pancernym zakończone wykolejeniem jednego z nich, za co przedstawiony został do odznaczenia Krzyżem Virtuti Militari. 11 września uczestniczył w zdobyciu Kobrynia, a 18 września zdał dowództwo dywizjonu rotmistrzowi Romanowi Węgłowskiemu.

W latach 1922–1923 był słuchaczem Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Z dniem 1 października 1923, po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu naukowego oficera Sztabu Generalnego, otrzymał przydział do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi. Z dniem 1 stycznia 1924 został odkomenderowany z DOK IV do Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia w Rembertowie, na sześć miesięcy, w charakterze wykładowcy taktyki jazdy. Z dniem 1 czerwca tego roku został przydzielony z DOK IV do DCW na stanowisko wykładowcy działania kawalerii. Z dniem 15 listopada 1924 został wyznaczony na stanowisko szefa sztabu 1 Dywizji Kawalerii w Białymstoku, dowodzonej przez generała brygady Juliusza Rómmla. 14 października 1926 został powołany do Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych i mianowany oficerem sztabu gen. bryg. Juliusza Rómmla, wówczas generała do prac przy Generalnym Inspektorze Sił Zbrojnych. W listopadzie 1928 został przeniesiony do 1 pułku ułanów krechowieckich w Augustowie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku. W marcu 1931 przeniesiony został do Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych na stanowisko oficera sztabu Inspektora Armii we Lwowie. W latach 1936–1938 dowodził 4 pułkiem ułanów zaniemeńskich w Wilnie. Następnie pełnił obowiązki zastępcy szefa Wojskowego Instytutu Naukowo-Oświatowego w Warszawie.

W kampanii wrześniowej 1939 pełnił funkcję sztabowego oficera do zleceń dowódcy Armii „Łódź”, gen. dyw. Juliusza Rómmla. Zginął w godzinach rannych 6 września 1939, w trakcie bombardowania Kwatery Głównej Armii „Łódź” rozmieszczonej w Łodzi przy ulicy Zgierskiej 133, w pałacu Heinzla, w parku Julianowskim.

Z natury łagodny, a nawet nieśmiały, o dużej kulturze, był nieugięty w sprawach etyki i honoru żołnierskiego. Miał swoje zasady, od których nigdy nie odstąpił. Nic dziwnego, że nie był lubiany przez klikę, która panoszyła się na szczytach hierarchii wojskowej. Ludzie uważający się za „wodzów”, a w rzeczywistości nieucy i analfabeci, spowodowali, że odebrano mu 4 Pułk Ułanów, którym dobrze dowodził. Przyczynił się do tego jeden z inspektorów armii, znany z tego, że osobiście rozstawiał karabiny maszynowe, a plan działania armii opierał na wynikach rozpoznania patroli nocnych piechoty, które miały przynieść rewelacyjne wiadomości nad ranem. Chrząstowskiego zdjęto z pułku przed samą wojną. Przyjechał do mnie zmartwiony i rozżalony. Skorzystałem z tego i wziąłem go do swojego sztabu jako oficera do zleceń. Oddał mi nieocenione usługi jako uczciwy człowiek i niezłomny żołnierz. Każde zadanie, które mu dawałem, wykonywał sumiennie. Od pierwszego dnia wojny wysyłałem go na odcinki najbardziej zagrożone. Zawsze przywoził mi prawdziwe wiadomości i przekazywał słuszną i sumienną ocenę ludzi i ich działalności. To że teraz mogłem tak szczegółowo przedstawić bieg wypadków we wszystkich dywizjach armii i dać sprawiedliwą ocenę dowódców, jest jego dużą zasługą. I wreszcie zginął sam, ratując mnie od śmierci.

Awanse

• kornet
• rotmistrz – 3 maja 1922 zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów jazdy
• major – 3 maja 1926 ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1925 i 8. lokatą w korpusie oficerów kawalerii
• podpułkownik – ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1931 w korpusie oficerów kawalerii

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari – 29 września 1939
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 2260 (4973) – 13 maja 1921
• Krzyż Niepodległości – 9 października 1933 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”
• Krzyż Walecznych trzykrotnie (po raz pierwszy w 1921 „w zamian za otrzymane wstążeczki biało-amarantowe b. armii gen. Hallera”
• Złoty Krzyż Zasługi – 10 listopada 1928 „w uznaniu zasług, położonych na polu pracy w poszczególnych działach wojskowości”
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych – 12 maja 1936

Upamiętnienie

Tablica epitafijna w obrębie zbiorowej mogiły wojennej żołnierzy Wojska Polskiego poległych we wrześniu 1939 na cmentarzu rzymskokatolickim św. Rocha w Łodzi.

Twórczość

• Zasady natarcia konnego małych jednostek (1925)
• Natarcie współczesnej kawalerji (taktyka jednostek wielkich) (1926)
• Na Murmań (1935)
• Szarża a rozwój potęgi ognia (1926)
• Górne i durne. Na Murmań (1994, 2014) ISBN 978-83-7565-386-1.
• Legenda murmańska (1935, 1994, 2014) ISBN 978-83-7565-338-0.
• Rajdy i zawody konne kombinowane, „Przegląd Kawaleryjski” Nr 11 (49), Warszawa 1929.

Bibliografia

• Chrząstowski Zdzisław. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.61-5135 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-01-10].
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Aleksander Wojciechowski: Zarys historii wojennej 1-go Pułku Ułanów Krechowieckich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Kazimierz Mazurkiewicz: Zarys historii wojennej 10-go Pułku Strzelców Konnych. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Juliusz Rómmel: Za honor i ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1958.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.

Linki zewnętrzne

• Zdzisław Chrząstowski – publikacje w bibliotece Polona.