Zespół metaboliczny

Zespół metaboliczny (zespół polimetaboliczny, zespół X, zespół insulinooporności, zespół Raevena) ang. metabolic syndrome MS – zbiór wzajemnie powiązanych czynników zwiększających istotnie ryzyko rozwoju miażdżycy i cukrzycy typu 2 oraz ich powikłań sercowo-naczyniowych.

Składowe zespołu metabolicznego

Najczęściej rozpoznawane czynniki ryzyka zespołu metabolicznego:

• insulinooporność i hiperinsulinemia
• nadciśnienie tętnicze

• upośledzona tolerancja glukozy
• cukrzyca typu 2
• otyłość brzuszna
• aterogenna dyslipedia (hipertrójglicerydemia, obniżenie stężenia cholesterolu frakcji HDL)
• mikroalbuminuria
• stan prozapalny
• stan prozakrzepowy

Epidemiologia

Z przeprowadzonego w 2002 roku w Akademii Medycznej w Gdańsku badania NATPOL PLUS wynika, że kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego według IDF (International Diabetes Federation) spełniało w Polsce 26,2% społeczeństwa, czyli około 10 milionów Polaków.

Kryteria rozpoznania

Aktualnie za obowiązujące i równolegle funkcjonujące w piśmiennictwie uważa się wyszczególnione poniżej kryteria IDF oraz zmodyfikowane kryteria NCEP-ATPIII (National Cholesterol Education Program-Adult Treatment Panel III). Definicja WHO ma obecnie znaczenie historyczne.

Kryteria według wspólnego stanowiska IDF, NHLBI, AHA, WHF, IAS i IASO (2009)

Do rozpoznania powinny być spełnione dowolne 3 z 5 następujących kryteriów:

• zwiększony obwód talii (zależy od kraju pochodzenia i grupy etnicznej – w populacji europejskiej ≥80 cm u kobiet i ≥94 cm u mężczyzn)
• stężenie triglicerydów >1,7 mmol/l (150 mg/dl) lub leczenie hipertriglicerydemii
• stężenie HDL <1,0 mmol/l (40 mg/dl) u mężczyzn i <1,3 mmol/l (50 mg/dl) u kobiet lub leczenie tego zaburzenia lipidowego
• ciśnienie tętnicze skurczowe ≥130 mm Hg lub rozkurczowe ≥85 mm Hg, bądź leczenie rozpoznanego wcześniej nadciśnienia tętniczego
• glikemia na czczo ≥5,6 mmol/l (100 mg/dl) lub leczenie farmakologiczne cukrzycy typu 2.

Kryteria według IDF z 2005 roku

Otyłość brzuszna (centralna)

Do rozpoznania konieczne jest:

• stwierdzenie otyłości brzusznej (obwód talii u pochodzących z Europy mężczyzn ≥ 94 cm, natomiast u kobiet ≥ 80 cm; przy BMI > 30 kg/m2 można przyjąć, że kryterium zostaje spełnione bez pomiaru obwodu talii) i dodatkowo współistnienie co najmniej 2 z 4 poniższych wskaźników:
  • trójglicerydy ≥ 150 mg/dl lub leczenie z powodu zaburzenia metabolizmu trójglicerydów
  • cholesterol HDL < 40 mg/dl u mężczyzn lub < 50 mg/dl u kobiet lub leczenie z powodu zaburzenia metabolizmu HDL
  • ciśnienie tętnicze skurczowe ≥ 130 lub rozkurczowe ≥ 85 mm Hg lub leczenie nadciśnienia tętniczego
  • glikemia na czczo ≥ 100 mg/dl lub leczenie cukrzycy typu 2

Kryteria według NCEP-ATP III z 2001 roku z późniejszą modyfikacją (2004)

Do rozpoznania konieczne jest stwierdzenie co najmniej trzech z pięciu poniższych nieprawidłowości:

• otyłość brzuszna określana jako obwód talii (≥ 88 cm u kobiet lub ≥ 102 cm u mężczyzn)
• glikemia na czczo ≥ 100 mg/dl lub terapia hipoglikemizująca
• ciśnienie tętnicze skurczowe ≥ 130 lub rozkurczowe ≥ 85 mm Hg lub terapia hipotensyjna u chorych na nadciśnienie tętnicze
• trójglicerydy ≥ 150 mg/dl lub terapia hipertrójglicerydemii
• cholesterol HDL < 40 mg/dl u mężczyzn lub < 50 mg/dl u kobiet lub odpowiednia terapia

Kryteria rozpoznania według WHO z 1999 roku (nieaktualne)

• insulinooporność i (lub) występowanie cukrzycy, nieprawidłowej tolerancji glukozy lub hiperglikemii na czczo oraz współistnienie co najmniej 2 z poniższych wskaźników:
  • nadciśnienie tętnicze ≥ 140/90 mm Hg i (lub) stosowanie leków hipotensyjnych
  • otyłość (BMI > 30; WHR, wskaźnik talia-biodro, > 0,85 u kobiet lub > 0,90 u mężczyzn)
  • mikroalbuminuria (wydalanie albumin z moczem > 20 μg/min lub stosunek albuminuria: kreatyninuria ≥ 30 mg/g)
  • poziom trójglicerydów > 150 mg/dl
  • poziom cholesterolu HDL < 35 mg/dl u mężczyzn lub < 40 mg/dl u kobiet

Prewencja i terapia

• modyfikacja trybu życia
  • zwiększenie aktywności fizycznej
    • zaleca się ćwiczenia aerobowe 5-7 razy w tygodniu po 30-60 minut
  • zmiana diety
    • ograniczenie spożycia tłuszczów do 25-30% dobowego zapotrzebowania energetycznego organizmu
    • ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych do < 7% zapotrzebowania energetycznego
    • obniżenie dobowej podaży cholesterolu do < 200 mg
    • spożycie węglowodanów na poziomie 50-60% zapotrzebowania energetycznego
    • ograniczenie spożycia cukrów prostych
    • dostarczanie węglowodanów w postaci produktów skrobiowych (chleb razowy, kasza, ryż, fasola)
    • zwiększenie spożycia owoców i warzyw (m.in. wzrost spożycia błonnika)
    • zwiększenie spożycia ryb morskich (zawierają korzystne kwasy tłuszczowe Ω-3)
  • redukcja masy ciała
    • zaleca się obniżenie masy ciała do osiągnięcia wartości BMI < 25
  • zaprzestanie palenia tytoniu i spożywania alkoholu
• karmienie piersią (niższe ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego u matek karmiących)
• terapia farmakologiczna
  • leczenie otyłości (orlistat)
  • leczenie insulinooporności i hiperglikemii (metformina, pochodne sulfonylomocznika, glitazony)
  • leczenie dyslipidemii (statyny, fibraty, kwas nikotynowy)
  • terapia hipotensyjna
  • prowadzone są badania nad terapeutycznym działaniem melatoniny

• leczenie chirurgiczne

Przypisy

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.