52°01′52″N 23°06′51″E/52,031111 23,114167Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej
 nr rej. A/134 z 28.09.1956 i z 31.12.1966
| |
 wieża zamkowa - Muzeum Okręgowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość |
Biała Podlaska |
| Adres |
ul. Warszawska 12 |
| Architekt |
Paweł Negroni zwany Murzynem |
| Inwestor |
Aleksander Ludwik Radziwiłł |
| Rozpoczęcie budowy |
1622 |
| Ukończenie budowy |
lata 30. XVII wieku |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Białej Podlaskiej  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
| 52°01′52″N 23°06′51″E/52,031111 23,114167
| |
Zespół zamkowy Radziwiłłów – obiekt zabytkowy w Białej Podlaskiej, obejmujący pozostałości dawnego zamku zbudowanego na planie gwiazdy pięcioramiennej z pięcioma bastionami otoczonymi fosą i wałem ziemnym. Zespół przylega do ulic Warszawskiej oraz Zamkowej, od zachodu graniczy z zabudową miejską, a od południa z doliną rzeki Krzny. Jest położony w pobliżu centrum miasta.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Budowę zespołu w 1633 roku rozpoczął książę Aleksander Ludwik Radziwiłł podpisując umowę na budowę zamku z muratorem lubelskim Pawłem Murzynem. Powstała wtedy trzykondygnacyjna budowla pałacowa na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 41 × 31 metrów z czterema pięciobocznymi wieżyczkami w narożach i loggią od frontu. Zespół bramny powstał w latach 1674-1680 lub około 1684 roku i upamiętniać miał zwycięstwo wojsk polskich pod Chocimiem. Około 1700 roku wybudowano barokowe oficyny pałacowe, zachodnią i frontowe, pawilony ogrodowe (apteka, laboratorium, skarbczyk), a całość otoczyły fortyfikacje bastionowe. W czasach Anny z Sanguszków Radziwiłłowej zarządzającej Białą do 1746 roku, brama została uzupełniona w partii attyki oraz ozdobiono wnętrza i otoczenie pałacu. Od maja 1747 roku Białą zarządzał Hieronim Radziwiłł i w tym czasie podjęto prace projektowe mające uczynić z zamku siedzibę godną magnata o królewskich ambicjach, jednak do ich pełnej realizacji nie doszło. Jedyne prace jakich dokonano przeprowadzono w 1749 roku wg projektu saskiego architekta Johanna Heinricha Klemma[1]. Większej przebudowy dokonał dopiero w latach 1760-1762 kolejny właściciel Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko poprzez podwyższenie loggii o jedną kondygnację oraz poprzez przekształcenie dachu na dwupołaciowy, spływający na boczne ściany budynku (wcześniej znajdowało się tam poddasze tak jak w zamku w Nieświeżu). W ten sposób na początku XVIII wieku zespół zamkowy w Białej uzyskał swój ostateczny architektoniczny wygląd. Proces zniszczenia zamku rozpoczął w 1764 roku najazd oddziałów starosty Jana Mikołaja Chodkiewicza[1].
W 1883 roku częściowo zrujnowany pałac został rozebrany. Zachowane fortyfikacje ziemne stanowią rzadki przykład umocnień "szkoły staroholenderskiej".
Poza fortyfikacjami zachowały się również:
Brama wjazdowa - zbudowana w 4. ćw. XVII w. z fasadą komponowaną na wzór łuku triumfalnego, osłaniającą prostokątne wnętrze. Kolumnową fasadę zdobią liczne elementy dekoracyjne, jak: popiersia, panoplia, płaskorzeźby.
Wieża wjazdowa (zwana wartowniczą) - wybudowana została w 1. połowie XVII w., połączona ćwierkolistną szyją bramną z bramą wjazdową. Zwieńczona wydatnym barokowym hełmem, stanowi dominujący element wysokościowy w panoramie miasta. Posiada sześć kondygnacji, obecnie siedziba Muzeum Południowego Podlasia.
Trzy oficyny - wybudowane przed 1709 r. flankują dawny dziedziniec paradny, zamieniony w XIX wieku na park miejski. W pierwszej mieści się Miejska Biblioteka Publiczna, w drugiej Szkoła Muzyczna, Biblioteka "Barwna" zaś w trzeciej - Narodowy Fundusz Zdrowia, Bialskie Centrum Kultury, Bialskopodlaska Izba Gospodarcza, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna oraz Ośrodek Francuski Deux-Serves - Biała Podlaska.
Wieżyczka wschodnia - z 1. połowy XVII w. w stylu barokowym, na planie kwadratu z kopułą z latarnią, wolnostojąca w głębi parku, dwukondygnacyjna, przykryta wewnątrz kopułą z dachem namiotowym. Podczas renowacji odkryte sgraffitowe zdobienia z czterema orłami radziwiłłowskimi w medalionach. Od strony zachodniej zachował się otwór wejściowy pierwotnie prowadzący do pałacu przez galerię (rozebraną w XIX wieku).
Kaplica zamkowa pw. św. Jozafata Koncewicza - z ok. 1620 r., orientowany, ze sklepieniem kolebkowym i dwuspadowym dachem. Zachowały się ślady polichromii z 2 ćw. XVII wieku. W kaplicy spoczywały relikwie św. Jozafata.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
Rycina nieistniejącego już pałacu w stanie po przebudowie w 1760-62 r.
Brama z szyją bramną z lat 1696-1701
Oficyna północno-wschodnia
Skrzydło boczne pałacu z wieżą
Kaplica z ok. 1620 roku
Biblioteka
Wieża wschodnia
Makieta zamku według stanu z końca XVII wieku
_(brama_z_szyj%C4%85_bramn%C4%85_1696-1701r.)_-_Bia%C5%82a_Podlaska_ul._Warszawska_woj._lubelskie_ArPiCh_A-134.JPG)
_(oficyna_p%C3%B3%C5%82nocno-wschodnia)_(biblioteka_ty%C5%82)_-_Bia%C5%82a_Podlaska_ul._Warszawska_woj._lubelskie_ArPiCh_A-134.JPG)
_(skrzyd%C5%82o_pa%C5%82acu_z_wie%C5%BC%C4%85_1622r.,_1922r.)_(fot.1)_-_Bia%C5%82a_Podlaska_ul._Warszawska_woj._lubelskie_ArPiCh_A-134.JPG)
_(kaplica_XVIIw.)_-_Bia%C5%82a_Podlaska_ul._Warszawska_woj._lubelskie_ArPiCh_A-134.JPG)
.jpg)
Badania[edytuj | edytuj kod]
- Badania archeologiczne pod kierunkiem Jerzego Cichomskiego w latach 1982, 1983, 1984
- Badania geofizyczne przeprowadzone przez Przedsiębiorstwo Polonijno-Zagraniczne Pol-France EL-GE_REW w latach 1983, 1984
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- E. Łopaciński, Zamek w Białej Podlaskiej. Materiały archiwalne, Biuletyn Historii Sztuki, XIX, 1957, nr 1, s. 27-48
- J. Baranowski, Pałac w Białej Podlaskiej, Próba rekonstrukcji stanu z XVII w., Biuletyn Historii Sztuki, XXIX, 1967, nr 1, s.39-56
- Tadeusz Bernatowicz, Niezrealizowana "królewska" rezydencja w Białej Podlaskiej, [w:] Artyści włoscy w Polsce XVI-XVIII w.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Pałac Radziwiłłów w Białej Podlaskiej zostanie odbudowany ?. Gabriela Maziejczyk, Historia.org.pl, 5 września 2015 [dostęp 2016-12-10].