Zespół pałacowo-parkowy Rylskich i Tchorznickich w Sanoku
 nr rej. A-427 z 16 lipca 2010[1]
| |
_south_1.jpg) Budynek dworski | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. 1000-lecia 83 |
| Typ budynku | |
Położenie na mapie Sanoka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |
 49°33′47,599″N 22°10′46,801″E/49,563222 22,179667
| |
Zespół pałacowo-parkowy Rylskich i Tchorznickich w Sanoku położony na terenie dzielnicy Dąbrówka.
Historia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Pierwszy budynek dworski został wybudowany na przełomie XVIII i XIX wieku. Zachowany budynek dworski pochodzi z XIX wieku (według jednego źródła z 1890[2]). Jego przebudowy nastąpiły ok. 1900 i w XIX wieku.
W przeszłości obszar na pobliskim terenie należał do rodziny Tchorznickich, którzy w XIX wieku byli właścicielami ówczesnych wsi Dąbrówka Polska i Dąbrówka Ruska (źródła wskazały na spadkobierców Jana Tchorznickiego[3][4]). Rody ziemskie Rylskich i Tchorznickich zostały ze sobą skoligacone po tym, jak w 1853 Zygmunt Rylski (zm. 1898) poślubił Józefę Tchorznicką (zm. 1907)[5]. W sierpniu 1905 Józefa Rylska zbyła Dąbrówkę Polską i Dąbrówkę Ruską na rzecz Marii Strzelbickiej (zm. 1908), z domu Ścibor-Rylskiej, żony Mieczysława Strzelbickiego[6][7][8] (kwota zakupu wyniosła 50 tys. koron[9]). Po śmierci właścicielki dobra odziedziczyły jej dzieci jako małoletni spadkobiercy, zaś jej mąż Mieczysław został zarządcą tychże dóbr[9]. Według stanu z 1911 właścicielami tabularnymi Dąbrówki Polskiej byli St. I. i St. Strzelbiccy, którzy posiadali 124 ha[10].
Przed 1914 Mieczysław Strzelbicki dokonał renowacji dworu, w tym pochodzących nawet sprzed XVIII mebli[11]. Podczas I wojny światowej dwór, jak też jego obiekty (obrazy, meble) uległy zniszczeniom[11]. Po zakończeniu wojny w 1918 w dworze zamieszkała rodzina Strzelbickich, tj. emerytowany starosta Mieczysław Strzelbicki, jego dzieci Stefania, Janina, Stanisław i Marian, oraz opiekująca się nimi ciotka Maria Parczewska[12]. Strzelbicki dokonał ponownie prac renowacyjnych dworu po zniszczeniach wojennych[13]. Majątek w Dąbrówce Polskiej – poza dworem i ogrodem – został przez niego wynajęty celem uzyskania zysku[13]. Przyjacielem rodziny Strzelbickich był prof. Józef Mehoffer, który w 1934 spędzał w majątku wypoczynek[14].
Dwór figurował pod adresem Dąbrówka Polska 1[15]. Do 1939 dzierżawcą majątku był Piotr Linscheid, trudniący się rolnictwem[16][17][18], który zamieszkał we dworze wraz z rodziną (żona Olga i dzieci Ferdynand, Ryszard, Waleria i Helena.
W chwili wybuchu II wojny światowej we dworze przebywali dr hab. Stefania Skwarczyńska (na stałe zamieszkująca w Łodzi) wraz z dwiema swoimi córkami Marią i Joanną oraz swoim osieroconym chrześniakiem[19]. Podczas kampanii wrześniowej we dworze chronili się żołnierze i oficerowie Wojska Polskiego, którzy – snując wizję rozegrania się wkrótce walk w rejonie Sanu – nakłonili Skwarczyńską do opuszczenia majątku[13]. Ewakuowała się ona wraz z bliskimi oraz z dzierżawcami dworu w kierunku wschodnim[13].
Po nadejściu frontu wschodniego i nastaniu władzy komunistycznej do początku grudnia 1944 dokonano administracyjnego podziału ziem we wsi wraz z rozdziałem między mieszkańców[20]. Po 1945 budynek dworski służył jako powierzchnie biurowe. W 2. poł XX wieku na nieruchomości ul. 1000-lecia 83 działał Państwowy Ośrodek Maszynowy w Sanoku[21][22]. Obecnie pałac dworski znajduje się pod adresem 1000-lecia 83[23].
Do wojewódzkiego rejestru zabytków zostały wpisane pozostałości parku dworskiego pochodzące z XVIII wieku (A-427 z 16 lipca 2010)[1]. Pałac oraz park dworski zostały wpisane do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka, opublikowanego w 2015[23].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Kaplica grobowa Tchorznickich, Stankiewiczów i Urbańskich w Sanoku
- Zabytki Sanoka
- Lista zabytków w gminie Sanok w artykule "Wiki Lubi Zabytki"
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 30 czerwca 2021 r. Woj. podkarpackie. nid.pl. s. 148. [dostęp 2021-09-25].
- ↑ Piotr Kamiński (red.): Sanok. Plan miasta. Warszawa: PiTR Kartografia, 1991.
- ↑ Dąbrówka Polska (10), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 937.
- ↑ Dąbrówka Ruska (10), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 937.
- ↑ Historia rodziny Mniszek Tchorznickich - osiadłych w Pisarowcach. tchorznicki.com. [dostęp 2015-07-12].
- ↑ Kronika. Zmiany własności. „Gazeta Lwowska”. Nr 194, s. 4, 26 sierpnia 1905.
- ↑ Według Mieczysława Strzelbickiego doszło do tego jeszcze w 1904. Nieprostujące sprostowanie. „Gazeta Sanocka”. Nr 220, s. 4, 5 kwietnia 1908.
- ↑ Skwarczyńska. U źródeł 1987 ↓, s. 279. Według Stefanii Skwarczyńskiej dobra w Dąbrówce Polskiej zostały odziedziczone przez Marię Strzelbicką..
- ↑ a b Nieprostujące sprostowanie. „Gazeta Sanocka”. Nr 220, s. 4, 5 kwietnia 1908.
- ↑ Skorowidz powiatu sanockiego wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 4.
- ↑ a b Skwarczyńska. U źródeł 1987 ↓, s. 282.
- ↑ Skwarczyńska. U źródeł 1987 ↓, s. 279, 286.
- ↑ a b c d Skwarczyńska. U źródeł 1987 ↓, s. 286.
- ↑ Bronisław Jaśkiewicz. Działalność artystyczno-malarska i muzealna Leon Getza ze szczególnym uwzględnieniem Ziemi Sanockiej. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 15, s. 51, 1972.
- ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 272 (poz. 106).
- ↑ 106. Komunikat. „Lwowski Dziennik Wojewódzki”. Nr 14, s. 170, 15 lipca 1939.
- ↑ Spis Abonentów sieci telefonicznych Państwowych i Koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) na 1938 r.. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”, 1938, s. 622.
- ↑ Książka telefoniczna. 1939. s. 706. [dostęp 2015-05-26].
- ↑ Skwarczyńska. U źródeł 1987 ↓, s. 295.
- ↑ Alfred Andrzej Burnatowski: Dziennik młodzieńca. Sanok: Exodus, 1992, s. 32.
- ↑ Stanisław Kłos: Województwo rzeszowskie. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1969, s. 342.
- ↑ Wykaz jednostek i przedsiębiorstw zlikwidowanych, których akta kategorii „B” są przechowywane w archiwum zakładowym Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego Delegatura w Krośnie. bip.rzeszow.uw.gov.pl. [dostęp 2015-07-23].
- ↑ a b Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2015-03-09. s. 1, 4. [dostęp 2016-10-19].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stefania Skwarczyńska. U źródeł autobiografii naukowej. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. Tom 32, nr 2, s. 279-291, 32/2 (1987).
- Robert Bańkosz: Zabytki. sanok.pl. [dostęp 2015-07-12].
- Sylwester Polakowski: Pozostałości założeń dworskich województwa podkarpackiego. Krosno: Lygian, 2012. ISBN 978-83-935995-0-9.